علل شایع استرس در طیور

همانطور که میدانید یکی از کسب و کارهای مهم که بخش قابل توجهی از بار اقتصادی  کشور ما را به دوش میکشد؛ صنعت پرورش طیور است. بسیاری از صاحبین سرمایه با در نظر گرفتن این مهم که مرغ، پروتئین اصلی سفره های خانوارهای ایرانی را تشکیل میدهد، سرمایه ی خود را صرف پرورش آن میکنند. همین امر میزان اهمیت آموزش هر چه بیشتر مقابله با چالش های تاثیرگذار بر پرورش مرغ را روشن میسازد. چرا که پرورش درست مرغ هم تراز با تامین پروتئین سفره های مردم و حفظ سرمایه ی ملی است.

شاید اغراق نباشد اگر بگوییم بزرگترینِ این چالش ها، مسئله ی استرس است. این حقیقت بر دو پایه استوار است:

• طیف وسیعی از عوامل و شرایط هستند که میتوانند موجب استرس در طیور بشوند.
• هم بازده و راندمان تولید و هم میزان تلفات جوجه ها متاثر از میزان استرس وارده به گله است.

استرس و نشانه های آن

ماکیان از مکانیسم‌های رفتاری و متابولیکی مختلفی برای حفظ هموستاز بدن و عملکرد فیزیولوژیکی طبیعی استفاده می‌کنند. هر گونه انحراف از این وضعیت پایدار “استرس” است. به طور کلی میتوان گفت که هر عاملی باعث بروز پاسخ فیزیولوژیکی پرنده نسبت به موقعیتی خاص بشود و در نهایت فشار یا تنشی در آن به وجود بیاورد که زمینه را برای بروز شرایط پاتولوژیک فراهم سازد؛ استرس نام دارد. شناخت به موقع استرس و نشانه های آن به خصوص در پرندگان کاری دشوار است چرا که تا حد ممکن آن را بروز نمیدهند.

اما به طور کلی استرس میتواند باعث:

• کانیبالیسم یا پرکنی
• تغییرات رفتاری مثل کز کردن و منزوی شدن
• از دست رفتن یا کاهش اشتها
• تغییر رنگ پوست
• تغییرات دفعی و بروز اسهال
• تغییر در تنفس
• کاهش تخم گذاری یا افت کیفیت پوسته تخم مرغ

و…. بشود.

انواع استرس

• تنش دمایی – گرما و سرما

دمای بدن ماکیان 41 درجه ی سانتیگراد است و سعی دارند این دما را در یک منطقه خنثی حرارتی  (TNZ) مشخص حفظ کنند. این موجودات در محیط های تجاری مکانیسم های محدودی برای کنترل دما دارند و بنابراین احتمال دارد گرفتار سرما و گرمای شدید یا دیگری شوند.

در استرس گرمایی پرندگان برای ایجاد تعادل بین تولید گرمای بدن و از دست دادن آن با مشکل مواجه می شوند و دمی به خارج از TNZ میل میکند. بدن برای برگرداندن وضعیت به شرایط طبیعی و حفظ دمای بدن؛ به یک سری تغییرات رفتاری، از جمله نفس نفس زدن یا panting نیاز دارد. این عمل انرژی خواه است و pH خون را تغییر می دهد. پاسخ دیگری که ماکیان به تنش گرمایی میدهند، به حداقل رساندن تولید گرمای بدن با کاهش مصرف خوراک و در نتیجه کاهش تولید حرارت هضم است. هر دوی این واکنش ها اثرات منفی ای بر تولید میگذارند.

• استرس محیطی – هوا، نور و بستر

شرایط محل نگهداری یا شرایط محیطی شامل عواملی مانند کیفیت هوا، نور و بستر است. تهویه ی ضعیف می تواند منجر به کاهش کیفیت هوا (میزان بالای CO₂ و آمونیاک) و تولید گرما شود که منجر به استرس پرنده می شوند. وضعیت بستر مستقیماً  بر راحتی و سلامت پرنده _به ویژه در سیستم های پرورش بر روی بستر_تأثیر می گذارد. شرایط بستر محصول مدیریت خوراک، آب و تهویه، و همچنین تراکم و و میزان جذب مواد سازنده ی بستر است.

نور مصنوعی (مدت زمان) و شدت نور برای جوجه ها “عامل خارجی” محسوب میشود و اگر به درستی مدیریت نگردد، می تواند پرنده را تحت استرس نا به جا قرار دهد.

• استرس فیزیولوژیکی – تولیدات و تولید مثل

به طور کلی فعالیت‌های مربوط به پرورش مرغ و تخم‌گذاری استرس‌زا هستند، به‌ویژه در دوره ی اول بلوغ هر جنس. اولین تخم گذاری ممکن است هم از نظر تغییرات هورمونی ای که رخ می دهد و هم به دلیل تلاش های فیزیکی ای که برای تخم گذاری نیاز دارد؛ برای مرغ مشکل باشد.

 بیشتر مرگ و میرهای ناشی از بیماری هایی مانند مارک درست قبل یا بعد از بلوغ جنسی و به دلیل استرسی که این فعالیت ها به پرنده وارد می کند، رخ می دهد.

• استرس پاتولوژیک – بیماری

قرار گرفتن در معرض عوامل عفونی یکی از علل شایع استرس است. هنگامی که عفونت های تحت بالینی به خاطر بهداشت ضعیف ادامه دار شوند، فعال شدن بیش از حد سیستم ایمنی مرغ منجر به بروز شرایطی تحت عنوان “استرس ایمنی” می گردد.

متعاقب این وضعیت واسطه های پاسخ ایمنی یک سری تغییرات در متابولیسم مواد مغذی ایجاد میکنند که باعث افت تولید می شود.

• استرس جمعی – محل نگهداری

جمعیت بیش از حد جوجه ها به دلیل تراکم غیرمعقول یا محیط نگهداری نامناسب (تجهیزات ناکافی به نسبت تعداد) منجر به استرس می گردد.

• استرس فیزیکی – مدیریت

جوجه ها در طبیعت طعمه هستند بنابراین در صورت گرفتن و برداشته شدن به طور ذاتی دچار استرس می شوند. برخورد شدید جوجه ها حین واکسیناسیون، وزن کردن، انتقال، برداشت و حمل و نقل همگی از عوامل بروز استرس در پرنده هستند.

 

مدیریت استرس طیور

از آن جا که عواقب استرس، گریبان گیر راندمان تولیدی گله است؛ مدیریت و کاهش استرس نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

• بهبود شرایط محیطی طیور

جوجه ها مستقیماً از شرایط محیطی خود تاثیر میپذیرند لذا عوامل محیطی مانند تهویه ی کارا، دمای متعادل، رطوبت مناسب و نورپردازی درست سالن از عوامل مهمی هستند که بهبود آن ها میتواند سطح استرس جوجه ها را کاهش دهد.

• افزایش کیفیت خوراک

تغذیه ی مناسب، استفاده از خوراک درجه یک و تنظیم جیره از اساسی ترین نکات مدیریت گله های طیور است. تمام جوجه های یک سالن باید دسترسی مناسبی به آبخوری و دانخوری ها داشته باشند و به دور از تراکم نسنجیده و احتمال برخورد فیزیکی با یکدیگر در زمان مناسب از بهترین خوراک تغذیه کنند.

• ارتقاء مدیریت بهداشتی

مدیریت بهداشتی سالن ها، توجه به نظافت و ضدعفونی کردن منظم محیط پرورش طیور می‌تواند نقش پررنگی در کاهش استرس طیور ایفا کند.

• استفاده از داروهای کاهنده ی استرس

داروی گیاهی نوروکالم محلول خوراکی آرامبخش و ضد استرس است که حاوی عصاره های استاندارد شده گیاهانی نظیر سنبل الطیب و بادرنجبویه می باشد. نوروکالم قابل استفاده در طیور بوده و به صورت محلول در آب آشامیدنی آن ها مورد استفاده قرار می گیرد و سطح هورمون های استرس را در طیور کاهش میدهد.

برای اطلاعات بیشتر نوروکالم اینجا کلیک کنید.

برای خرید نوروکالم اینجا کلیک کنید.

• پیشگیری، کنترل و درمان بیماری‌ها

بیماری‌ها می‌توانند منبع استرس بزرگی برای طیور باشند. برنامه‌ریزی برای پیشگیری و کنترل بیماری‌ها، از جمله واکسیناسیون مناسب، می‌تواند به کاهش استرس و بهبود سلامت آن ها کمک کند.