تخم ماندگی در پرندگان زینتی

تخم ماندگی یعنی چه؟

تخم ماندگی (Egg Binding) به وضعیتی خطرناک و گاها کشنده گفته می شود که پرنده های ماده بالغ را تحت تاثیر قرار می دهد. در این مشکل پرنده ماده توانایی خارج کردن تخم از مجرای اویداکت را ندارد. تخم ماندگی در هر پرنده ای ممکن است رخ دهد ولی بیشتر در گونه های کوچکتر مثل فنچ، پاراکیت، مرغ عشق، قناری و عروس هلندی دیده می شود. در این وضعیت تخم اصطلاحا گیر می کند و پرنده قادر نیست در بازه زمانی نرمال تخم را از بدنش خارج کند. این بازه زمانی بسته به گونه پرنده 24 تا 48 طول می کشد. اگر این مشکل به موقع تشخیص داده شود به راحتی قابل درمان است ولی اگر مدت زیادی از آن بگذرد شرایط پرنده رو به وخامت می گذارد. تخم ماندگی بیشتر در پرندگانی گزارش می شود که جفت گیری نکرده اند. بیشتر صاحبان پرنده از تخم گذاری پرنده ماده ای که جفت ندارد شگفت زده می شوند. این تخم ها بارور نیستند ولی از نظر اندازه و ظاهر تفاوتی با تخم بارور ندارند. همه پرنده های ماده بالغ تخم گذاری نمی کنند ولی این توانایی را دارند.

علت گیر کردن تخم چیست؟

تخم ماندگی علل متعددی دارد. یکی از مهمترین دلایل بروز این مشکل تغذیه پرنده با جیره نامتعادل است. اگر پرنده تنها از دانه هایی تغذیه کند که از نظر ویتامین ها و مواد معدنی خصوصا کلسیم، ویتامین D ، ویتامین E و سلنیوم فقیر باشد مستعد تخم ماندگی خواهد شد. این ویتامین ها و مواد معدنی نه تنها برای تشکیل پوسته تخم ضروری هستند بلکه نقش مهمی در توانایی انقباض عضلات اویداکت و رحم دارند. اگر انقباضات به اندازه کافی نباشد تخم موفق به عبور نمی شود. نرم بودن یا عدم تشکیل پوسته و دیگر مشکلات ساختاری تخم که در نتیجه فقر کلسیم جیره رخ می دهد نیز می تواند در بروز تخم ماندگی موثر باشد. چاقی (در نتیجه جیره سرشار از دانه های چرب و یا کم تحرکی)، عوامل ارثی، سن بالا و نبود شرایط مناسب برای تخم گذاری از فاکتورهای دیگر تاثیر گذار در بروز تخم ماندگی هستند.

تخم ماندگی بیشتر در کدام پرنده ها رخ می دهد؟

این مشکل در هر پرنده ای ممکن است رخ دهد ولی پرندگانی که جثه کوچکتری دارند مثل مرغ عشق، قناری، عروس هلندی، فنچ و طوطی برزیلی (طوطی کوتوله) بیشتر مستعد تخم ماندگی هستند. پرنده های ماده بالغ بدون جفت و پرنده های دارای اضافه وزن نیز بیشتر به این مشکل مبتلا می شوند.

از کجا بفهمیم پرنده دچار تخم ماندگی شده؟

بسیاری از صاحبان پرنده حتی از جنسیت پرنده خود مطلع نیستند و اگر پرنده علایم بیماری بروز دهد به تخم ماندگی مظنون نمی شوند. تعیین جنسیت پرنده با انجام یک تست DNA ساده، کمک بسیاری به رد یا تایید تخم ماندگی توسط دامپزشک می کند. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه به مطالب تعیین جنسیت پرنده قسمت اول و قسمت دوم مراجعه کنید. هر پرنده باید طی 24 تا 48 ساعت تخم را از بدن خارج کند. تعداد دفعاتی که پرنده متناوبا تخم گذاری می کند بستگی زیادی به گونه، سن و وضعیت جسمانی پرنده دارد. پرنده ای که دچار تخم ماندگی شده ممکن است بیش از دو روز از آخرین تخم گذاری اش گذشته باشد. پرنده در این حالت ضعیف است و نمی تواند بایستد و حالتی خموده دارد. حتی ممکن است ترجیح دهد کف قفس بنشیند. شکم متورم است و پرنده مدام دم خود را تکان می دهد. همچنین ممکن است حالتی مثل تقلا برای دفع یا خارج کردن تخم نشان دهد. گاهی تخم از از دهانه مخرج دیده می شود یا در مجرای اویداکت یا کلوآک گیر می کند که منجر به پرولاپس مخرج می شود. اگر تخم به اعصابی که پاها را عصب رسانی می کنند فشار بیاورد ممکن است پرنده قادر به ایستادن نباشد. از آنجایی که علایم تخم ماندگی ممکن است در بیماری های دیگری که پرنده را درگیر می کند نیز دیده شود، تشخیص تفریقی از اهمیت بالایی برخوردار است. 

تشخیص تخم ماندگی چگونه انجام می شود؟

ممکن است دامپزشک با ملامسه و معاینه فیزیکی تخم را در بدن پرنده حس کند. برای تشخیص قطعی باید از محوطه شکمی پرنده  رادیوگراف تهیه شود. این کار به تشخیص قطعی بسار کمک می کند خصوصا اگر تخم دارای پوسته باشد. بعضا پیش از آنکه پوسته تشکیل شود، تخم در مجرا گیر می کند. تشخیص تخم بدون پوسته با عکسبرداری دشوار است و در این کیس ها سونوگرافی می تواند به تشخیص کمک کند. انجام آزمایش خون و پایین بودن سطح کلسیم نیز به تشخیص کمک می کند. تشخیص سریع در درمان و پروگنوز تخم ماندگی از اهمیت بالایی برخوردار است. پرندگان کوچک ممکن است بعد از تنها چند ساعت از گیر کردن تخم در اثر کاهش خونرسانی و فشار بر مجاری تنفسی تلف شوند. 

تخم ماندگی چگونه درمان می شود؟

نوع و چگونگی درمان بستگی به وضعیت پرنده، موقعیت تخم و زمانی که از گیر کردن تخم گذشته دارد. پرندگانی که وضعیت جسمانی وخیمی دارند اول وضعیتشان پایدار می شود سپس تلاش برای خارج کردن تخم انجام می گیرد. در پرنده ای که وضعیت وخیمی ندارد درمان با حفظ دمای بدن ، تزریق مایعات و  تزریق کلسیم و ویتامین D3  انجام می شود. هیچوقت تلاش نکنید در خانه تخم را خارج کنید. اینکار حنما باید توسط دامپزشک با تجربه انجام شود. اگر تخم در آستانه خروجی کلوآک باشد، دامپزشک می تواند با استفاده از سوآپ و لوبریکنت تخم را با احتیاط خارج کند. اگر امکان خروج به این وسیله وجود نداشت روش های تهاجمی تر مثل تخلیه محتوی تخم با سوزن و یا در نهایت جراحی محوطه شکمی  انجام می شود.