مقدمه
علت اصلی ورم پستان گاو یا ماستیت معمولاً عفونت باکتریایی (مانند استرپتوکوک اوبریس یا استافیلوکوکوس اورئوس) است، اما عوامل دیگری مثل تغذیه نامتعادل، استرس محیطی، ضربه و مشکلات هورمونی نیز نقش مهمی در ابتلا دارند. تشخیص زودهنگام ورم پستان گاو از طریق معاینه، آزمایش شیر (SCC، CMT) و کشت میکروبی می‌تواند از خسارت‌های اقتصادی سنگین جلوگیری کند.
درمان این بیماری نیازمند ترکیبی از مدیریت بهداشتی، داروهای ضد التهاب، آنتی‌بیوتیک هدفمند و تقویت سیستم ایمنی گاو است. در این پست وبلاگ به‌طور کامل به علت‌ها، علائم، راه‌های تشخیص و بهترین روش‌های درمان ورم پستان گاو می‌پردازیم تا دامداران بتوانند با کاهش ضرر اقتصادی، سلامت گله و کیفیت شیر تولیدی را تضمین کنند.
علت های ابتلای گاو به ورم پستان
یکی از دلایل شایع ورم پستان گاو باکتری استرپتوکوک اوبریس است، که به تولید شیر در دامداری ها ضربه ی مهلکی می زند و باعث ضرر و زیان اقتصادی فراوان به دامداران می شود. این میکروارگانیسم بیماری زا می‌تواند به بروز انواع مختلف ماستیت، شامل موارد بالینی با علائم آشکار و همچنین عفونت‌های تحت بالینی (Sub Clinical) نهان بدون نشانه‌های واضح، منجر شود.
فرآیند عفونت معمولاً از طریق نفوذ باکتری به مجرای پستان آغاز می‌شود و به‌تدریج با تکثیر در بافت پستان، التهاب شدیدی را در این ناحیه ایجاد می‌کند که می تواند کیفیت شیر را خراب می کند. علاوه بر عوامل عفونی که معمولا توسط باکتری ها و قارچ ها ایجاد می شوند، تروما (ضربه)، مشکلات هورمونی، تغذیه نامتعادل و استرس محیطی هم می‌توانند به کاهش تولید شیر دامن بزنند. جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا به مجرای پستان، بهینه‌سازی تغذیه و کاهش استرس از اصلی‌ترین راه‌هایی است که می‌تواند کاهش تولید شیر را محدود کند.
کاهش محسوس تولید شیر در گاوهای شیری اغلب نشانه‌ای از اختلال در بافت پستان است. شایع‌ترین علت کاهش شیر گاو عفونت داخل پستانی (Mastitis) است که موجب التهاب بافت شیرده می‌شود و توان ترشح شیر را پایین می‌آورد.
علائم عفونت پستان در گاو
علائم ماستیت پستان (ورم پستان) بسته به شدت و نوع عفونت متغیر است:
- تغییر در ظاهر شیر (آبکی یا لخته شدن)، تورم، قرمزی و حساسیت پستان، تب و کاهش اشتها یا افت عمومی وضعیت حیوان.
- گاهی عفونت‌ها به‌صورت تحت بالینی (بدون علائم واضح ولی با افزایش شمار سلول‌های سوماتیک) بروز می‌کنند که در این حالت کاهش تولید و افت کیفیت شیر به‌صورت خاموش اتفاق می‌افتد و تنها با آزمایشات میکروبیولوژیک یا اندازه‌گیری SCC قابل تشخیص است.
تشخیص زودهنگام و علامت‌محور نقش بسیار مهمی در کاهش ضرر اقتصادی و جلوگیری از گسترش عفونت بین گاوها دارد.
ورم پستان مزمن
ورم پستان مزمن معمولاً نتیجه عفونت‌هایی است که به‌خوبی پاک‌سازی نمی‌شوند یا ناشی از عوامل بیماری‌زا مثل استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus) یا بعضی استرپتوکوک‌ها است که توانایی ایجاد عفونت پایدار و تشکیل بیوفیلم را دارند. در این حالت گاو ممکن است دوره‌های بدون علامت و سپس عودهای مکرر داشته باشد و تولید شیر به‌تدریج افت می‌کند و بافت پستان آسیب دائمی می‌بیند. در مدیریت ورم پستان مزمن گاو، استراتژی‌ها شامل شناسایی و قرنطینه یا حذف موارد مزمن از گله، درمان در دوره خشکی گاو (dry-cow therapy) و تمرکز بر اصلاح شرایط نگهداری و شیوه‌های دوشیدن گاو است تا از انتشار عامل به سایر حیوانات جلوگیری شود. درمان‌های دارویی در حالت مزمن کمتر موفق‌اند و گاهی انتخاب خارج‌کردن از گله اقتصادی‌تر است.
ورم پستان حاد
ورم پستان حاد یک واکنش التهابی شدید و سریع به عفونت باکتریایی است که اگر به‌موقع درمان نشود، می‌تواند به آسیب دائمی بافت پستان، کاهش تولید شیر و حتی مرگ گاو منجر شود. مدیریت سریع با آنتی‌بیوتیک، داروهای ضدالتهاب و بهبود شرایط بهداشتی کلید کنترل این بیماری است.
ماستیت حاد معمولاً با علائمی نظیر تب بالا، لرز و احساس ضعف عمومی همراه است. پستان مبتلا دچار درد شدید، تورم قابل توجه و قرمزی پوست می‌شود و ممکن است گرما و حساسیت موضعی نیز احساس شود. در برخی موارد، ترشحات غیرعادی یا چرکی از نوک پستان مشاهده می‌شود که نشان‌دهنده عفونت باکتریایی، اغلب استافیلوکوک اورئوس، است. این وضعیت نیازمند توجه فوری پزشکی برای جلوگیری از عوارض جدی‌تر است.
وجود خون در شیر گاو
وجود خون در شیر (hemorrhagic milk) می‌تواند علل مختلفی داشته باشد اما در گاوهای شیری معمولاً ناشی از آسیب فیزیکی به پستان، التهاب شدید بافت شیرده یا نوع حاد و نکروز دهنده ورم پستان است. در بسیاری از موارد خون در شیر نشان‌دهنده آسیب مویرگی داخل پستان یا التهاب شدید است که باید فوراً بررسی شود.
راه‌های تشخیص علت ورم پستان گاو
ورم پستان (Mastitis) در گاوها می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله باکتری‌ها، قارچ‌ها یا آسیب‌های فیزیکی باشد. تشخیص دقیق علت ورم پستان برای درمان مؤثر ضروری است.
روش‌های تشخیص شامل موارد زیر است:
-
معاینه بالینی:
- علائم ظاهری : بررسی تورم، قرمزی، گرما یا درد در پستان گاو. همچنین، وجود لخته یا تغییر رنگ شیر (مانند زرد یا خونی شدن) می‌تواند نشانه ورم پستان باشد.
- رفتار حیوان : کاهش تولید شیر، بی‌قراری یا کاهش اشتها می‌تواند نشانه‌ای از عفونت باشد.
-
آزمایش شیر:
- شمارش سلول‌های سوماتیک (SCC) : افزایش تعداد سلول‌های سوماتیک در شیر (بالاتر از 200,000 سلول در میلی‌لیتر) نشان‌دهنده عفونت احتمالی است. این آزمایش با دستگاه‌های مخصوص انجام می‌شود.
- تست ورم پستان کالیفرنیا (CMT) : این آزمایش ساده برای تشخیص افزایش سلول‌های سوماتیک در شیر استفاده می‌شود. شیر با یک معرف مخلوط شده و تغییرات ژله‌ای شدن نشان‌دهنده ورم پستان است.
-
کشت میکروبی :
- نمونه‌برداری از شیر و کشت آن در آزمایشگاه برای شناسایی باکتری‌های خاص (مانند استرپتوکوک، استافیلوکوک یا اشرشیا کلی) انجام می‌شود. این روش دقیق‌ترین راه برای شناسایی عامل عفونی است.
- نمونه‌ها باید به‌صورت استریل جمع‌آوری شوند تا از آلودگی جلوگیری شود.
-
آزمایش‌های مولکولی:
- تکنیک‌هایی مانند واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) برای شناسایی دی ان ای (DNA) باکتری‌های خاص در شیر استفاده می‌شود. این روش برای تشخیص سریع و دقیق مناسب است.
-
بررسی محیطی:
- بررسی شرایط نگهداری گاو، مانند وضعیت بهداشت بستر، جایگاه و آب، برای شناسایی منابع احتمالی عفونت محیطی (مانند بستر کاه‌گلی که برای استرپتوکوک اوبریس مناسب است).
-
سابقه بیماری:
- بررسی تاریخچه ورم پستان در گله، نوع باکتری‌های شایع در گذشته و پاسخ به درمان‌های قبلی می‌تواند به تشخیص کمک کند.
اصول درمان شامل:
- جدا کردن کارتیه های درگیر از چرخه شیردهی در صورت لزوم.
- جلوگیری از شیردوشی خشن.
- کنترل التهاب و عفونت با درمان‌های مناسب و مدیریت درد و تغذیه حمایتی.
در موارد شدید که آلودگی یا نکروز وجود داشته باشد، دامپزشک ممکن است توصیه به مداخلات تهاجمی‌تر یا حتی حذف قسمتی از پستان که دچار عفونت شده، کند.
درمان ورم پستان گاو توسط دامپزشک
درمان ورم پستان ترکیبی از مدیریت مزرعه، درمان دارویی و اقدامات حمایتی است. ابتدا باید نوع عامل (عفونیِ محیطی یا واگیردار) و شدت بیماری (تحت بالینی، حاد یا مزمن) شناخته شود تا برنامه درمان و پیشگیری مناسب چیده شود.
اصول کلی شامل تمیز و خشک نگه‌داشتن پستان‌ها، استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های نوک پستان پس از دوشیدن شیر، نگهداری و بهداشت صحیح ماشین شیردوش و درمان دارویی داخل یا خارج پستان براساس دستور دامپزشک است.
ماستیت حاد در گاوها یک بیماری جدی پستان است که نیاز به اقدام سریع دارد. در صورت ابتلا، باید فوراً دست به کار شوید. درمان معمولاً شامل استفاده از داروهای ضدالتهاب برای کاهش درد و تورم، مایعات تقویتی برای حمایت از بدن گاو و آنتی‌بیوتیک برای مبارزه با عفونت باکتریایی است. البته، نوع آنتی‌بیوتیک و دوز آن باید توسط دامپزشک تعیین شود تا بهترین نتیجه را بگیرید.
در موارد شدید، اگر عفونت کنترل نشود، ممکن است به کل بدن گسترش یابد و حتی زندگی گاو را تهدید کند. اگر متوجه علائم غیرعادی در گاو شدید، فوراً با دامپزشک مشورت کنید تا از بدتر شدن اوضاع جلوگیری شود.
با رعایت این نکات و همکاری با دامپزشک، می‌توانید گاوهای خود را سالم نگه دارید و از ضررهای اقتصادی ناشی از ماستیت جلوگیری کنید.
با توجه به نگرانی‌های رشد مقاومت آنتی بیوتیکی، استفاده هوشمند و مبتنی بر کشت از آنتی‌بیوتیک‌ها و در صورت امکان بهره‌گیری از راهکارهای جایگزین (محصولات طبیعی، مدیریت بهداشتی و واکسیناسیون) در دستور کار قرار گرفته است.
باید سعی کنیم تا جایی که امکان دارد مصرف آنتی بیوتیک کاهش پیدا کند. با بهبود عملکرد سیستم ایمنی، نیاز به استفاده طولانی‌مدت از آنتی‌بیوتیک‌ها کاهش می‌یابد، که این امر به پیشگیری از مقاومت آنتی‌بیوتیکی و کاهش هزینه‌های درمان کمک می‌کند. گاوهایی با سیستم ایمنی قوی‌تر معمولاً علائم خفیف‌تری از ورم پستان نشان می‌دهند و سریعتر به درمان‌های آنتی‌بیوتیکی یا سایر مداخلات پاسخ می‌دهند.
برای تقویت سیستم ایمنی گاو های دامداری بهتر است حدالامکان به جای مکمل ها و دارو های شیمیایی از ترکیبات گیاهی مورد تایید سازمان دامپزشکی استفاده کنید. امروز مشکلاتی نظیر مقاومت باکتریایی و قوانین منع مصرف داروهای شیمیایی قبل از کشتار باعث جلب شدن توجه دانشمندان حوزه ی دامپزشکی و داروسازی به درمان های گیاهی و طبیعی شده است.
دارو های گیاهی نظیر ایمونوپروپوفیت (Immuno Propophyt) با فعال‌سازی هم‌زمان سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی، تقویت واکنش‌های آنتی‌اکسیدانی و بهبود فرآیندهای متابولیک، مقاومت دام در برابر انواع بیماری‌ها به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
اطلاعات بیشتر راجع به داروی تقویت ایمنی ایمونوپروپوفیت
خرید داروی تقویت ایمنی گاو ایمونوپروپوفیت
گاوها در دوره‌هایی مانند زایمان، اوایل شیردهی یا استرس‌های محیطی (گرما، سرما، تغذیه نامناسب) مستعد ورم پستان هستند، زیرا سیستم ایمنی آن‌ها ضعیف می‌شود. تقویت سیستم ایمنی با تغذیه مناسب و مدیریت استرس این آسیب‌پذیری را کاهش می‌دهد.
برای بهبود التهاب ایجاد شده در این بیماری می توان از اسپری های گیاهی مورد تایید سازمان دامپزشکی نظیر اسپری ترمیم زخم و التهاب ساناورا (Sanavera) که مخصوص دام و طیور و حیوانات خانگی است، استفاده کرد. گیاهان دارویی استفاده شده در این اسپری زخم با خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی خود به بهبود سریعتر زخم ها کمک می کنند.
این داروی گیاهی دام هیچ گونه سمیت دارویی ندارد و در فرمولاسیون آن هیچ گونه مواد شیمیایی سنتتیک به کار نرفته است.
اطلاعات بیشتر راجع به اسپری ترمیم زخم ساناورا (Sanavera)
خرید اسپری ترمیم زخم ساناورا (Sanavera)
نکته: در شرایط حساس بارداری و شیردهی و حتی شرایط ضعف فیزیکی قابل استفاده است.
سوالات متداول تکمیلی درباره ورم پستان گاو
۱. آیا ورم پستان گاو می‌تواند به انسان منتقل شود؟
به‌طور مستقیم ورم پستان مسری به انسان منتقل نمی‌شود، اما مصرف شیر خام آلوده به باکتری‌ها می‌تواند خطرناک باشد. به همین دلیل پاستوریزه کردن شیر اهمیت بالایی دارد.
۲. هزینه درمان ورم پستان گاو چقدر است؟
هزینه درمان بسته به شدت بیماری، نوع داروهای مورد استفاده و تعداد گاوهای درگیر متفاوت است. در موارد مزمن، هزینه‌ها به‌دلیل درمان طولانی‌مدت و کاهش دائمی تولید شیر می‌تواند بسیار بالا باشد.
۳. آیا واکسن برای پیشگیری از ورم پستان گاو وجود دارد؟
بله، در برخی کشورها واکسن‌هایی برای کاهش شدت و بروز ورم پستان ناشی از باکتری‌های خاص تولید شده است. البته این واکسن‌ها به‌تنهایی کافی نیستند و باید همراه با مدیریت بهداشتی و تغذیه‌ای استفاده شوند.
