آدنوویروس

Avi AdenoViruses یا آدنو ویروس پرندگان به طور گسترده­ای در گله­های تجاری جهان پراکنده بوده و گستره­ی وسیعی از حدت­ها و علائم بالینی را نشان می دهند. عفونت­های آدنوویروسی با دامنه­ی وسیعی از علائم بالینی همراه می­باشند. اهمیت حضور عفونت­های آدنوویروسی نه تنها به دلیل خسارات اقتصادی مرتبط با مرگ و میر (30-10 درصد) و کاهش راندمان بوده، بلکه ناشی از تأثیرات مخرب آن هنگام همراهی با دیگر ویروس­ها نیز می­باشد. برخی سویه­های آدنوویروس منجر به کاهش شدید لنفوسیت­ها در بورس، تیموس و طحال می­شوند که این کاهش ایمنی را در بر خواهد داشت.

آدنوویروس برای اولین بار در سال 1950 از بلدرچین جداسازی شد. از آن زمان آدنوویروس­ها در تمام گونه­ها و نژادهای ماکیان و سایر پرندگان جداسازی شدند.

آدنوویروس­های مرغی دارای 12 سروتیپ هستند که عوامل عفونی رایجی میان طیور صنعتی و پرندگان بوده و در 5 ژنوتیپ که با حروف A تا E مشخص می­شوند، قرار می گیرند. بسیاری از آنها در بدن پرندگان سالم بدون علامت خاصی از بیماری ظاهر شده و شروع به تکثیر می کنند. آدنوویروس ها، به خصوص در صورت همراهی با بیماری و عفونت های دیگر، معمولا به سرعت پرنده را درگیر کرده و بر سلامت آن تاثیرات منفی می گذارند.

برخی آدنوویروس ها (ویروس آنتریت هموراژیک بوقلمون، ویروس برونشیت بلدرچین، و ویروس سندرم افت تولید تخم مرغ) به نوبۀ خود پاتوژن های اولیه و اصلی هستند، و برخی دیگر از آنها تحت تاثیر بیماری های دیگر بروز پیدا می کنند، با این حال تا کنون نتایج آزمایش ها برای توضیح اهداف ویروس های پاتوژنیک، چندان موفقیت آمیز نبوده اند.

آدنوویروس ها انواع بسیار متنوعی دارند و می توانند گونه های مختلف جانوران و انسان را درگیر کنند. دو نوع از مهم ترین سویه های آدنوویروس که باعث بیماری های جدی در گونه های پرندگان می شوند، آنتریت هموراژیک و ویروس سندرم افت تولید تخم مرغ می باشند.

 دسته‌بندی آدنوویروس‌ها

علائم بالینی

• هپاتیت همراه با گنجیدگی (IBH)

کبد اصلی ترین بخشی است که در بیماری های مرتبط با آدنوویروس تحت تاثیر قرار می گیرد.

IBH با بالا رفتن ناگهانی تلفات پس از 3-4 روز و توقف در روز پنجم شناخته می شود، که البته ممکن است تلفات برای 2-3 هفته طول ادامه پیدا کند. شیوع آن پایین است؛ پرندگان بیمار ممکن است با پرهای ژولیده حالتی قوز کرده به خود بگیرند و پس از 48 ساعت تلف شده و یا بهبود یابند. نرخ تلفات ممکن است به 10% و یا گاهی حتی تا 30% برسد. IBH معمولا در طیور گوشتی دیده شده و ممکن است جوجه های 7 روزه را نیز درگیر کند. مطالعات جدیدتر نشان داده اند که سرکوب ایمنی حاصل از ویروس بیماری بورس عفونی (IBDV) باعث تسریع و تسهیل ایجاد IBH توسط آدنوویروس ها می شود. در ادامه، زمانی که پرندگان  هم درگیر ویروس کم‌خونی جوجه ها (CIAV) و هم آدنوویروس بودند، بروز هپاتیت و تلفات بیشتر بود.

• سندرم تجمع مایعات در حفرۀ پریکارد (HS)

در سال 1987 بیماری جدیدی، سندرم هیدروپریکاردیوم(HS)، یا بیماری آنگارا در پاکستان شناسایی شده و در طی یک سال خسارت قابل توجهی به صنعت طیور گوشتی در دنیا وارد کرد. این بیماری همزمان در هند، کویت، عراق، ژاپن، کره و روسیه نیز مشاهده شد.

نوع بسیار شدیدی از IBH در آمریکای مرکزی و جنوبی و مکزیک شناخته شد. این بیماری بسیار شبیه به HS بود، که نشان از ارتباط نزدیک HS و IBH داشت. به همین دلیل این بیماری گاهی با نام سندروم هپاتیت هیدروپریکاردیوم (HHS) نیز شناخته می شود. بارزترین تفاوت HS و IBH این است که تلفات و شیوع هیدروپریکاردیوم در HS بیشتر است (بین 20% تا 80% تلفات که در سه هفته شروع شده، 4-8 روز در هفتۀ چهارم و پنجم اوج گرفته، و سپس فروکش می کند). درگیری با این ویروس می تواند منجر به تضعیف ایمنی شدید با تخلیه لنفوسیت های B و T از عقده های لنفاوی گردد.

• خراش سنگدان Gizzard erosions (GE)

در دهه های اخیر شیوع گستردۀ GE میان طیور گوشتی در ژاپن و اروپا گزارش شده است. بر اساس این گزارش ها، بیماری توسط ویروس FAdV-1 و در یک مورد نیز توسط FAdV-8 ایجاد شده است. تلفات و کاهش وزن گیری مشاهده شده، ولی معمولا بیماری در کشتارگاه تشخیص داده می شود. سنگدان ها با مایع هموراژیک متورم شده و زخم های سیاه متعدد در لایۀ koilin دیده می شود.

در برخی مطالعات، التهاب لوزالمعده، کبد و کیسۀ صفرا نیز مشاهده شده که نشان می دهد عفونت میان ارگان های گوارشی متعدد پخش شده است.

• اختلال در تولید تخم مرغ

آدنوویروس در مرغ ها باعث کاهش حدود 10% تولید تخم مرغ می شود. هرچند تاثیری بر کیفیت تخم مرغ ها دیده نشده، تنها یک سویه از ویروس با تاثیر بر کاهش خوراک، به صورت غیرمستقیم بر تخم مرغ ها نیز اثرگذاری ناچیزی داشته است. FAdV از گله های تجاری سالم، حتی با باروری و میزان تولید بالا نیز جدا شده است، هرچند تاثیر بسیار ناچیزی بر تولید تخم مرغ و کیفیت پوسته دارد.

• آرتریت ویروسی/ تنوسینوویت

آرتریت، التهاب مفصل و تنوسینوویت، التهاب غلاف تاندون است. آدنوویروس ها معمولا از مفصل یا تاندون های پرندگان دچار آرتریت و تنوسینوویت جدا می شوند. اما نقش دقیق آنها هنوز مشخص نیست.

• اخلال در تولید و رشد

شواهد نشان داده اند که FAdV باعث کاهش مصرف خوراک طیور می شود. با اینکه پرنده های درگیر با سویه های FAdV ممکن است وزن کم و تلفات بالا داشته باشند، با این حال این طور به نظر نمی رسد که FAdV مستیقما بر ضریب تبدیل و رشد تاثیرگذار باشد. البته اخیرا نیز عامل ویروسی مشاهده شده که به عنوان نکروز داخل بطنی جوجه ها از آن یاد شده و باعث کاهش ضریب تبدیل خوراک و اشکال در هضم شده و با نام birnavirus شناخته می شود.

• بیماری های تنفسی

آدنوویروس ها غالباً از کیسه های هوایی، ریه ها و نای پرندگان مبتلا به بیماری تنفسی جدا می شوند.

التهاب نای به همراه افزایش ترشحات موکوسی از علایم تنفسی رایج درگیری با این ویروس است. پرخونی ریه به همراه افزایش ضخامت دیواره نای به دنبال عفونت دیده می شود. جراحات میکروسکوپی شامل از بین رفتن مژه ها، نکروز سلول های اپی تلیال، گنجیدگی داخل هسته ای و ترشح گلبول های سفید تک هسته ای به لایه لامینا پروپیا می باشند. پنومونی بینابینی نیز برخی مواقع دیده می شود. چنین نیست که آدنوویروس ها عاملین اولیه بیماریهای تنفسی باشند، ولی در شرایطی که پرنده تحت تأثیر بیماری بورس عفونی یا Infectious bursal disease (IBD) و یا اسپری غلط واکسن IB در یکروزگی دچار تضعیف سیستم ایمنی شده باشد، آدنوویروس ها به عنوان عامل ثانویه در قسمتهای پایینی دستگاه تنفس منجر به بیماری خواهند شد. التهاب خفیف تا متوسط نای همراه با افزایش ترشحات موکوسی، تنها آثار کالبدگشایی هستند.

انتشار

1- آدنوویروس­ها از راه تخم مرغ منتقل می شوند. انتقال عمودی، اهمیت زیادی دارد زیرا راه اصلی انتشار از نسلی به نسل دیگر است. سپس انتقال افقی از طریق تماس با مدفوع آلوده اتفاق می­افتد. در عفونت­های طبیعی، حدوداً 3 هفته آدنوویروس در مدفوع دفع می­شود و حداکثر میزان دفع آن بین 4-7 روزگی است. در گزارش دیگری مشاهده شده است که آدنوویروس­ها از 3 هفتگی به بعد دفع می­شوند و در گله گوشتی حداکثر دفع بین 4-6 هفتگی اتفاق می ­افتد. در گله ­های تخم گذار، دفع ویروس از 5-9 هفتگی به حداکثر مقدار خود می ­رسد و بعد از 14 هفتگی هم هنوز 70% است. ماکیان آلوده به آدنوویروس­ها، پتانسیل تبدیل شدن به پرنده حامل را دارند که این پرندگان احتمالاً ویروس را به صورت متناوب در طول زندگی خود دفع می کنند.

2. در صورت آلودگی با آدنوویروس­ها، معمولاً یک مرحله ثانویه دفع ویروس هم در زمان اوج تولید (پیک تولید) وجود دارد. تنش تولید یا سطوح بالای هورمون­های جنسی، منجر به فعال شدن مجدد ویروس­های نهفته می­شوند و ویروس از طریق تخم­مرغ منتقل خواهد شد. بدین ترتیب انتقال ویروس از نسلی به نسل بعد حداکثر مقدار خود می رسد.
3. انتشار افقی ویروس هم اهمیت دارد. ویروس در مدفوع و پوشش مخاطی بینی و کلیه ها و در همه ترشحات بدن حضور دارد. اما بیشترین میزان آن در مدفوع یافت شده است. انتقال افقی عمدتاً از طریق تماس مستقیم با مدفوع صورت می گیرد.
4. انتشار از طریق هوا، اهمیتی ندارد مگر اینکه پرندگان با ارگانیسم های بیماری زایی که سبب تنگی نفس می شوند مانند ویروس برونشیت عفونی، آلوده شوند که این تنها موردی است که انتشار از طریق هوا در آن مؤثر خواهد بود.
5. انتشار ممکن است از طریق مواد یا اشخاص و وسایل حمل و نقل آلوده به ویروس، انجام شود زیرا آدنوویروس ها در بیرون از بدن پرنده، نسبت به غیر فعال شدن، نسبتاً مقاوم هستند.
6. زمانی که آنتی بادی مادری کاهش پیدا می کند، دفع ویروس شروع می شود و جوجه هایی که در تماس با آنها هستند را آلوده می کند.

درمان

واکسن هایی برای کنترل برخی سویه ها کشف شده و مورد استفاده قرار می گیرند که در کنترل آنها موثر واقع شده اند. با این حال، با توجه به سویه های متعدد آدنوویروس، در حال حاضر هیچ درمانی برای ایمن سازی کامل طیور در برابر بیماری های مرتبط با این ویروس وجود ندارد. به نظر می رسد بهترین راه حل پیشگیری از ابتلا به بیماری به واسطۀ رعایت بهداشت محیط و مقاوم سازی طیور، و همچنین درمان حمایتی در صورت درگیری آنها برای به حداقل رساندن آسیب های بیماری و خسارات حاصل از آن، می باشد. ایمونوپروفیت یک محلول خوراکی صد در صد طبیعی تقویت کننده سیستم ایمنی می باشد. این محصول به صورت محلول در آب آشامیدنی مورد استفاده قرار میگیرد. ایمونوپروپوفیت حاوی عصاره های استاندارد شده گیاهانی نظیر سرخارگل (اکیناسه)، شیرین بیان و عصاره پروپولیس می باشد. این محصول با بهره گیری از خواص این عصاره های طبیعی سبب تنظیم عملکرد و تقویت سیستم ایمنی در مقابله با پاتوژن ها شده و سبب پیشگیری از ابتلا به بیماری ها می گردد. این محصول همچنین به دلیل دارا بودن عصاره شیرین بیان به کاهش التهابات دستگاه تنفسی کمک کرده و از بروز زخم های گوارشی جلوگیری می کند. دیگر موارد مصرف این محصول شامل بهبود عملکرد سیستم ایمنی در پاسخ به واکسیناسیون، تقویت سیستم ایمنی در مقابل عوامل بیماری زا، پیشگیری از ابتلا به عفونت های ویروسی و باکتریایی، کنترل شیوع بیماری های ویروسی، بهبود التهابات و زخم های گوارشی ناشی از بیماری های عفونی و همچنین التهابات و ترشحات برونش می شود. می توان از این دارو هم به منظور پیشگیری و هم کنترل و درمان طیور مبتلا به انواع سویه های آدنوویروس بهره گرفت.

همان طور که پیشتر اشاره شد، کبد اصلی ترین بخشی از بدن است که در برابر آدنوویروس، درگیر شده و آسیب می بیند. هپامارین محلول خوراکی صد در صد گیاهی بهبود دهنده عملکرد کبد می باشد که می تواند در کنترل بیماری های مرتبط با آدنوویروس در طیور مورد استفاده قرار گیرد. این محصول به صورت محلول در آب آشامیدنی مورد استفاده قرار میگیرد. هپامارین حاوی عصاره ی استاندارد شده گیاه خار مریم می باشد. گیاه خار مریم از دیرباز در درمان مشکلات کبد، طحال و کلیه مورد استفاده قرار می گرفته است. این گیاه هم اکنون نیز در درمان بیماری های کبدی همانند انواع هپاتیت های مزمن، سیروز کبدی و سندرم کبد چرب کاربرد دارد. محصول هپامارین در پیشگیری از ابتلا به بیماری های کبدی و مسمومیت های کبدی ناشی از داروها، سموم و مایکوتوکسین ها موثر است. هپامارین همچنین به درمان اختلالات کبد و کیسه صفرا کمک کرده و سبب بهبود عملکرد آن ها می شود. این محصول می تواند فشار ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها بر کبد را کاهش دهد.