در دهه های اخیر به واسطۀ توسعۀ فناوری و مدرنیزاسیون، صنعت طیور پیشرفت های چشمگیری داشته است. سالانه، شاهد پیشرفت و بهبودهایی مرتبط با ژنتیک، تغذیه، پیشگیری از بیماری، واکسیناسیون، درمان های جدید و… در این صنعت هستیم. علاوه بر این، در زمینۀ مدیریت بستر طیور نیز ایده های نوآوانه ای مطرح گردیده است که در صورت اجرا، بازده را افزایش می دهد.
مدیریت صحیح بستر از طرفی باعث افزایش ظرفیت برای پرندگان در مکان های مختلف (تراکم نگهداری) شده که به معنای افزایش تولید است و از طرف دیگر، باعث حفظ بهداشت، کنترل بیماری ها و بهبود عملکرد تولید می گردد.
بستر طیور (litter) چیست؟
بستر طیور در واقع یک محصول ضایعاتی صنعت تولیدی طیور است. امروزه، مدیریت بهینه در تمام مراحل تولید و پرورش، یک امر ضروری محسوب می شود. در طی فرآیند تولید، پرندگان مواد دفعی خیس زیادی تولید می کنند. جذب شدن این مواد و پاکیزگی سطح زمین که محل تردد پرندگان آن، از اهمیت بسیاری برخوردار است. مواد مورد استفاده در بستر سالن های نگهداری طیور، سه خصیصۀ اصلی دارند؛ رطوبت کم، توانایی بسیار بالا در جذب آب، و هزینۀ کم (پرکاربردترین آنها شامل پوستۀ برنج، تراشه و پوشال چوب، پوست تخم آفتابگردان یا بادام زمینی،…).
در کشور هایی که به دلیل پایین بودن میزان شیوع بیماری ها استفاده از بستر قدیم مرسوم است، در هنگام تعویض، لایۀ رویی بستر که مرطوب ترین بخش آن است، برداشته شده و با لایه ای خشک جایگزین می شود. با اینکه تعداد دفعات استفاده متفاوت است، معمولا هر سری تا حدود 6 چرخۀ تولید قابل استفاده است، تا زمانیکه شکل و جنس آن کاملا تغییر کند.
مدیریت بستر طیور
هدف این است که بستر تا جای ممکن خشک بماند. برای این منظور، گردش هوای مناسب و جمع آوریِ دستیِ بخش های فشرده شده بر اثر رطوبت، پیشنهاد می گردد. همچنین آبخوری و دانخوری ها نیز باید مورد توجه قرار گیرند؛ هنگام خوردن دان و آب، معمولا مقادیر زیادی از آنها روی زمین می ریزند که این می تواند باعث فشردگی بستر در اطراف آن قسمت گردد.
پس از تخلیۀ کامل، اقدامات لازم در جهت نظافت و ضدعفونی سازی، پیش از ورود گلۀ جدید باید انجام گیرند. برای این منظور، ابتدا تمام بستر جمع آوری شده و برای دفن ضایعات و لاشه ها مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین به دلیل دارا بودن مواد مغذی، از این ضایعات در صنعت کشاورزی نیز استفاده می شود. سپس، تمام سطح سالن شسته می شود. در نهایت نیز با استفاده از مواد ضدعفونی کننده و یا شعله دهی، تمام محل و سطوح ضدعفونی می گردد.
مدیریت بستر باید به صورت دوره ای و منظم انجام گیرد تا از حفظ استانداردهای تولیدی و بهداشتی اطمینان حاصل شود. بستر، جایی است که طیور در تمام طول دورۀ زندگی خود بر روی آن قرار دارند؛ پس باید در بهترین شرایط باشد. مدیریت درست و یا غلط بستر، تاثیر مستقیمی بر تولید دارد.
تعویض و ضدعفونی کامل بستر، از چرخش بیماری های ویروسی چون گامبورو، رئیوویرس، آدنوویروس، و آنمی عفونی ماکیان جلوگیری می کند. علاوه بر این، بر چرخش و انتقال انگل هایی چون کوکسیدیوز و کرم های گوارشی نیز تاثیرات قابل توجهی دارد. از سوی دیگر، مدیریت صحیح بستر در سالن ها سلامت و بهروهوری حداکثری طیور را به ارمغان می آورد. پیشنهاد می شود که قطر بستر بیش از 6 سانتی متر باشد. در شرایطی که رطوبت بستر بالا باشد، تحت تاثیر فضولات آمونیاک به مقادیر زیاد ایجاد می شود. این ماده توسط باکتری های محیطی ایجاد شده و باعث زخم هایی در پوست پا می شود. به علاوه، بخارهای ایجاد شده توسط آن نیز بر سیستم تنفسی، گوارش، سطح موکوس ها اثر می گذارد که می تواند به عفونت های مختلف نیز فرصت بروز دهد. گاز آمونیاک به دستگاه تنفسی ورود پیدا کرده و حساسیت ایجاد می کنند. همچنین می توانند باعث فلجی، نکروز، و یا از دست رفتنِ کامل مژک های سلول های اپیتلیال گردند. توصیه می شود که چندین بار در روز، میزان آمونیاک بستر اندازه گیری شود. میزان آمونیاک، نباید بیشتر از 20ppm باشد.
درماتیت کف پای طیور
درماتیت کف پا التهابی در پوست پای طیور است که به دلیل شرایط نامناسب بستر ایجاد می شود. رطوبت و مقادیر بالای امونیاک در بستر باعث این عارضۀ پوستی می گردند. این وضعیت باید فورا تحت نظر قرار گیرد، زیرا تاثیرات بسیار زیانباری بر سلامت طیور و تولید دارد. دامپزشک با انجام اقداماتی می تواند شدت عارضه را مشخص ساخته و آن را کنترل نماید. همچنین راهکارهایی وجود دارند که از بروز آن پیشگیری نمایند:
توصیه هایی برای مدیریت بستر طیور
- تعویض و زیر و رو کردن مداوم بستر؛ به خصوص نواحی مرطوب و تخته شده
- تهیۀ مواد بستر از شرکت های معتبر با کیفیت و استاندارد بالا
- انجام صحیح و اصولیِ مراحل جمع آوری، ضدعفونی و تعویض
- تهویۀ مناسب سالن برای کاهش رطوبت
- تحت نظر داشتن طیور برای درماتیت کف پا
- بستر باید نرم، خشک، عاری از غبار، با قابلیت جذب بالا، پوش خورده و خالی از هرگونه عوامل بیماری زا باشد.
آنتی آمونیوم اکسترا محصول منحصر بفردی است که شامل عصاره های گیاهی، مواد معدنی و اسیدهای ارگانیک می باشد. این محصول ضدعفونی کننده خوراک بوده و بار میکروبی خوراک را کاهش می دهد، محصول بصورت پودر مخلوط در دان طیور می باشد. آنتی آمونیوم اکسترا علاوه بر کاهش زمان عبور مواد غذایی از دستگاه گوارش دارای اثر ضد میکروبی نیز می باشد. همچنین این ترکیب با تاثیر بر روی کاهش تعداد باکتری های مضر و جذب آب بیشتر در روده ها موجب کاهش رطوبت و گاز آمونیاک بستر می گردد. این محصول با انواع ترکیبات مورد استفاده در جیره (آنتی بیوتیک ها، آنزیم ها، پروبیوتیک، پری بیوتیک و …) سازگار بوده و از جمله ویژگی های آن عدم دوره پرهیز از مصرف می باشد.
سایر موارد مصرف
اثرات محیطی:
- کاهش آلودگی باکتریایی و قارچی در خوراک
- کاهش آمونیاک بستر
- کاهش گاز و بوی نامطبوع کود و بستر
- کاهش PH کود و بستر
- کاهش رطوبت و افزایش ماده خشک موجود در بستر
- کاهش لارو حشرات در کود و بستر
- کاهش تعداد مگس در زمان تغییر فصول گرم به سرد و بالعکس
- کاهش تعداد کلی فرم های موجود در کود
اثرات فیزیولوژیک:
- کاهش بیماری های تنفسی
- کاهش آنتریت و بیماری های گوارشی
- کاهش بیماری کوکسیدیوز
- کاهش تخم مرغ های کثیف و کودی
- کاهش مشکلات کف پا در گله
- کاهش التهاب مفاصل
- محرک اشتها و رشد
- بهبود ضریب تبدیل و عملکرد گله