کوکسیدیوز (Coccidiosis)، بیماری انگلی ناشی از ایمریا، به‌ویژه در گاوهای شیری باعث کاهش تولید شیر می‌شود. این بیماری با آسیب به روده، کاهش جذب مواد مغذی و استرس، شیردهی را تا ۱۲-۲۰٪ کم می‌کند. فرم تحت بالینی، که بدون علائم واضح است، بیشترین ضرر را وارد می‌کند و در گوساله‌ها رشد را مختل کرده و بهره‌وری آینده را کاهش می‌دهد. شیوع در گوساله‌ها تا ۴۶٪ و در گاوها تا ۱۶٪ است. عوامل زمینه ساز مانند تراکم بالا و بهداشت ضعیف نقش مهمی دارند. ضررهای اقتصادی شامل افت شیر، هزینه‌های درمان و مرگ‌ومیر است. تشخیص با بررسی مدفوع و پیشگیری با بهداشت، تغذیه متعادل و مدیریت مدفوع انجام می‌شود. تمرکز بر پیشگیری زودهنگام و توسعه روش‌های نوین کنترل و نظارت دامپزشکی ، کلید حفظ تولید شیر پایدار در گله‌های شیری است.
کوکسیدیوز در گاو چیست و چه مشکلاتی ایجاد می کند؟
کوکسیدیوز یک بیماری انگلی است که توسط پروتوزوآهای جنس ایمریا ایجاد می‌شود. این پارازیت‌ها تک‌سلولی هستند و چرخه زندگی‌شان شامل مراحل داخل‌سلولی و خارج‌سلولی است. عفونت وقتی شروع می‌شود که اووسیست‌های عفونی از طریق خوراک، آب یا محیط آلوده به مدفوع وارد بدن شوند. اووسیست‌ها در روده اسپوروله می‌شوند و اسپوروزوئیت‌ها آزاد می‌کنند که به سلول‌های پوششی روده حمله می‌کنند و باعث آسیب به مخاط روده، التهاب، پراکسیداسیون لیپید و استرس اکسیداتیو می‌شوند. این بیماری بیشتر در گوساله‌های جوان دیده می‌شود، اما می‌تواند گاوهای بالغ، به ویژه گاوهای شیری را هم تحت تأثیر قرار دهد.
بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، کوکسیدیوز نه تنها باعث مشکلات سلامتی مانند اسهال، کاهش وزن و کم‌آبی می‌شود، بلکه به طور مستقیم و غیرمستقیم بر تولید شیر تأثیر می‌گذارد:
- اثرات مستقیم:
-
-
- کاهش حجم شیر: بدلیل ایجاد التهاب روده و اختلال در جذب مواد مغذی مستقیماً تولید شیر را تا ۱۲-۱۵٪ کاهش می‌دهد.
- اختلال در متابولیسم انرژی:انرژی بدن صرف مبارزه با عفونت و ترمیم روده می‌شود، که مستقیماً انرژی در دسترس برای شیردهی را کم می‌کند.
- اسهال و کم‌آبی: فرم بالینی کوکسیدیوز باعث اسهال شدید و کم‌آبی می‌شود، که تولید شیر را به دلیل ضعف عمومی کاهش می‌دهد.
-
- اثرات غیرمستقیم:
-
-
- کاهش رشد گوساله‌ها: عفونت در گوساله‌ها باعث توقف رشد دائمی و یا تأخیر در رشد می‌شود، که تولید شیر آینده را تا ۱۰-۲۰٪ کاهش می‌دهد.
- کاهش کارایی تبدیل خوراک (FCR): التهاب روده و استرس اکسیداتیو باعث کاهش کارایی تبدیل خوراک به شیر می‌شود.
- استرس فیزیولوژیکی: پاسخ‌های التهابی (مانند افزایش پروتئین‌های فاز حاد) انرژی را از شیردهی منحرف کرده و کیفیت شیر را کاهش می‌دهد.
- اختلال در جایگزینی گله: مرگ‌ومیر گوساله‌ها یا رشد ناکافی آن‌ها تعداد گاوهای شیری سالم را کم کرده و تولید شیر کل گله را کاهش می‌دهد.
- کاهش کیفیت شیر: اختلال در جذب مواد مغذی باعث افت محتوای چربی و پروتئین شیر می‌شود، که ارزش تجاری آن را پایین می‌آورد.
-
اشکال مختلف بیماری و علائم
بیماری به سه فرم ظاهر می‌شود: تحت بالینی، بالینی و عصبی.
تحت بالینی بیش از نود درصد خسارت ها را ایجاد می‌کند، زیرا بدون علائم واضح، تعداد زیادی حیوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث کاهش جذب مواد مغذی، التهاب روده و کاهش وزن نهایی می‌شود. در گاوهای شیری، این فرم منجر به افت کیفیت و حجم شیر می‌گردد، زیرا گاوهای مبتلا چربی و پروتئین کمتری در شیر تولید می‌کنند.
فرم بالینی با اسهال شدید (گاهی خونی و مخاطی)، تب، ضعف و حتی مرگ همراه است، که در گوساله‌ها مرگ‌ومیر تا پنجاه درصد در شیوع‌های شدید گزارش شده. این مرگ‌ومیر در گله‌های شیری به معنای از دست دادن جایگزین‌های آینده است، که تولید شیر کلی گله را کاهش می‌دهد.
فرم عصبی کمتر شایع است اما با علائمی مانند حرکات غیرطبیعی حیوان، عدم هماهنگی عصبی-عضلانی و تشنج همراه است، که استرس بیشتری به حیوان وارد می‌کند و شیردهی را مختل می‌سازد.
در گوساله‌های شیری، گاهی عفونت‌های کوکسیدیوز با سایر عفونت‌های یوکاریوتی مانند کریپتوسپوریدیوم و جیاردیا ترکیب می‌شود و باعث اسهال، کاهش رشد و کارایی خوراک می‌گردد، که این اثرات تا دوره شیردهی ادامه پیدا می‌کند و شیر را تا ده تا بیست درصد کاهش می‌دهد. همچنین، عفونت‌های انگلی همزمان دیگر مانند Ostertagia ostertagi (نوعی کرم گرد) ، باعث آسیب به معده و روده می‌شود و مستقیماً شیر را کم می‌کند، زیرا انرژی و نیتروژن بدن برای مبارزه با انگل مصرف می‌شود.
عوامل زمینه ای بروز کوکسیدیوز
شیوع کوکسیدیوز در گاوهای شیری جهانی است و بیشتر در مناطق با تراکم بالا و شرایط بهداشتی ضعیف دیده می‌شود. این بیماری در گوساله‌های یک ماه تا یک ساله شایع‌تر است، اما گاوهای بالغ هم می‌توانند ناقل باشند و اووسیست‌ها را به جوان‌ترها منتقل کنند. عوامل مستعد کننده شامل سن کم، استرس (مانند از شیرگیری، حمل‌ونقل یا هوای سرد)، تراکم بالا در محل نگهداری، رژیم غذایی نامناسب و شرایط محیطی مانند دما و بارندگی است . شیوع در فصل های در بهار و پاییز بیشتر است، زیرا رطوبت بالا به بقای اووسیست‌ها کمک می‌کند. عفونت‌های مختلط با بیش از یک گونه ایمریا شدت را افزایش می‌دهد.
تأثیرات اقتصادی کوکسیدیوز
تأثیرات اقتصادی کوکسیدیوز بر میزان تولید شیر قابل توجه است. ضررهای جهانی سالانه صدها میلیون دلار تخمین زده می‌شود، که بیشتر از فرم تحت بالینی ناشی می‌شود. در گاوهای شیری، این ضررها شامل کاهش تولید شیر، هزینه‌های درمان، مرگ‌ومیر و کنترل است. فرم تحت بالینی باعث کاهش کارایی خوراک و رشد می‌شود، که در گوساله‌ها به معنای تأخیر در رسیدن به سن شیردهی و در گاوها به معنای افت مستقیم شیر است. در گله‌های شیری، مرگ گوساله‌ها هزینه جایگزینی را افزایش می‌دهد و تولید کلی را پایین می‌آورد. خسارات اقتصادی پنهان مانند کاهش کیفیت شیر (چربی و پروتئین کمتر) هم مهم هستند. کنترل ضعیف منجر به مقاومت دارویی می‌شود و هزینه‌ها را بیشتر می‌کند. در نهایت، این بیماری سودآوری مزارع شیری را کاهش می‌دهد، زیرا حیوانات مبتلا نمی‌توانند پتانسیل کامل شیردهی‌شان را نشان دهند.
پیشگیری از کوکسیدیوز دام
تشخیص و پیشگیری از کوکسیدیوز برای حفظ شیردهی ضروری است. تشخیص بر اساس علائم بالینی، شمارش اووسیست در مدفوع، بررسی پس از مرگ و آزمایش‌های پیشرفته مانند PCR و ELISA است. علائم غیراختصاصی هستند، بنابراین آزمایش مدفوع کلیدی است، اما منفی بودن همیشه عفونت را رد نمی‌کند، زیرا دفع اووسیست متناوب است.
پیشگیری بر مدیریت بهداشت تمرکز دارد مانند: رعایت بهداشت خوراک ، جلوگیری از تراکم زیاد، چرای چرخشی برای شکستن چرخه زندگی انگل، جمع آوری مرتب مدفوع، و ضدعفونی با ترکیبات مناسب. تغذیه متعادل با ویتامین‌ها، مواد معدنی و سین بیوتیک‌ها (پروبیوتیک + پری بیوتیک)، ایمنی را تقویت کرده و سلامت روده را بهبود می‌بخشند.
در شرایطی که خطر آلودگی خوراک به کوکسیدیا، باکتری‌ها و قارچ‌هایی که می‌توانند در بروز کوکسیدیوز نقش داشته باشند بالا باشد، می‌توان از محصول گیاهی آنتی آمونیوم اکسترا استفاده کرد. این ترکیب با بهره‌گیری از مواد مؤثره طبیعی، به‌طور مؤثری تمام عوامل بیماری‌زای ذکرشده در خوراک دام را کنترل می‌کند. همچنین، در دستگاه گوارش دام، این عوامل بیماری‌زا را نابود کرده و با کاهش رطوبت و دفع آمونیاک، به خشک ماندن محیط نگهداری دام کمک می‌کند.
برای اطلاعات بیشتر در مورد محصول آنتی آمونیوم اکسترا اینجا کلیک کنید
برای خرید محصول آنتی آمونیوم اکسترا اینجا کلیک کنید
درمان کوکسیدیوز در دام
بطور مختصر داروهای گیاهی و درمان های شیمیایی شامل داروهای ضدکوکسیدی مانند یونوفورها برای پیشگیری و سولفونامیدها برای موارد حاد است. احتمال بروز مقاومت به داروهای ضدکوکسیدیایی در دام بالا است، به‌ویژه با استفاده طولانی‌مدت از یونوفورها ionophore، که مقاومت گونه های آیمریا (Eimeria spp) را تا ۵۰٪ افزایش می‌دهد. مقاومت از طریق جهش ژنتیکی انگل و انتخاب طبیعی ایجاد شده، لذا استفاده از داروی های گیاهی توصیه می‌شود.
درمان های حمایتی مانند هیدراتاسیون برای جبران از دست رفتن آب بدن نیز توصیه می شود. در گله‌های شیری، نظارت منظم دامپزشکی و برنامه‌های استراتژیک ضدانگل ضروری است تا اثرات بر شیردهی به حداقل برسد.
بهترین داروی ضد کوکسیدیوز
انتخاب داروی مناسب برای درمان کوکسیدیوز به شدت عفونت (بالینی یا تحت بالینی)، سن دام (گوساله‌های جوان یا گاوهای بالغ)، و شرایط مدیریت گله مانند تراکم و بهداشت محیط بستگی دارد. داروهای پیشگیری کننده به دلیل سهولت استفاده در خوراک و هزینه پایین‌تر، برای گله‌های بزرگ و پیشگیری طولانی‌مدت مناسب‌اند، اما در گاوهای شیری باید با احتیاط استفاده شوند تا باقیمانده دارو در شیر به حداقل برسد. به این منظور می توان از داروی کاملا گیاهی ضدکوکسیدیوز کوکسی فیت که فاقد باقیمانده دارویی و قابل مصرف در تمام مراحل تولید و نگهداری دام است کمک گرفت که احتمال ایجاد مقاومت ضدکوکسیدیوز را نیز به حداقل می رساند. این دارو در شکل مابع (کوکسی فیت ال) نیز موجود است و در موارد درمان کوکسیدیوز و اسهال دام می تواند کاربرد داشته باشد.
برای اطلاعات بیشتر درمورد ضدکوکسیدیوز گیاهی کوکسی فیت اینجا کلیک کنید
برای خرید محصول ضدکوکسیدیوز گیاهی کوکسی فیت اینجا کلیک کنید
مجموعاً، این بررسی‌ها تأکید می‌کنند که فرم زیربالینی بیشترین ضرر را وارد می‌کند و کنترل از طریق بهداشت، تغذیه و نظارت می‌تواند شیردهی را حفظ کند. با تمرکز بر مدیریت پیشگیرانه، دامداران می‌توانند ضررهای اقتصادی را کاهش دهند و سلامت گله را بهبود بخشند و تولید شیر را پایدار نگه دارند.
