ضدعفونی خوراک دام; ویژگی های یک محصول مناسب

امروزه با مطرح شدن بحث مقاومت دارویی و خطرات تهدیدکننده ناشی از آن؛ باید همگام با جریان جهانی به دنبال جایگزین هایی برای آنتی بیوتیک های خوراکی باشیم. دقت کنید که اگر این جایگزین ها، خود دارای عوارض و تداخل باشند یا مقاومت ایجاد کنند، عملاً جایگزین کردن آن با آنتی بیوتیک بیهوده است. بنابراین این افزودنی های خوراک دام باید یکسری ویژگی حداقلی داشته باشند تا بتوانیم آن ها را به عنوان راه کار جدید بپذیریم.

چرا باید خوراک دام را ضدعفونی کنیم؟

خوراک دام از سال ها پیش به عنوان یکی از منابع آلودگی و بیماری دام ها شناخته شده است. پروکاریوت‌ها، باکتریوفاژها، قارچ‌ها و مخمرها همگی در خوراک‌ها شناسایی شده‌اند.

در میان آلاینده‌های باکتریایی که به طور بالقوه در خوراک دام و طیور وجود دارند، ارگانیسم‌های متعددی به عنوان پاتوژن‌های منتقله از غذا در نظر گرفته می‌شوند که می‌توانند در نهایت باعث بیماری در انسان هم بشوند. این باکتری ها شامل سالمونلا، کلستریدیوم پرفرنجنس، کلستریدیوم بوتولینوم و لیستریا هستند. از میان این پاتوژن های جدا شده از خوراک، سرووارهای سالمونلا بیشترین توجه را به ویژه در مورد خوراک طیور و مواد تشکیل دهنده خوراک به خود جلب کرده اند و همچنان یک مسئله حل نشده برای مرغداری ها به حساب می آید.

ویژگی های بهترین ضدعفونی کننده خوراک دام چیست؟

برای اینکه افزودنی خوراک عملکرد مناسبی داشته باشد، باید چندین معیار مهم داشته باشد. از جمله:

• در حضور مواد آلی موجود در خوراک، کیفیت خود را حفظ کند و جذب خوبی داشته باشد.
• کمترین عارضه جانبی را داشته باشد
• با طبیعت فیزیولوژیکی حیوان سازگار باشد
• دوز توصیه شده باقی مانده دارویی ایجاد نکند و باعث ایجاد دوره پرهیز مصرف نشود
• حداقل آسیب را به تجهیزات بزند
• وسیع الطیف باشد و بر میکروارگانیسم های مختلف اثر داشته باشد
• ایمنی کارگران _که محصول را جابه جا میکنند یا در دستگاه میریزند_ را به مخاطره نیاندازد
• به محیط زیست صدمه نزند

و

• مقرون به صرفه باشد

ضدعفونی کننده های خوراک دام از چه موادی ساخته میشوند؟

افزودنی های خوراک بسیار متنوعی با مواد موثره مختلف در بازار وجود دارد. برای آن که بتوانیم یک محصول خوب برای فارم خود تهیه کنیم باید تمام این مواد موثره را بشناسیم تا بتوانیم بهترین ترکیب را از میان آن ها انتخاب کنیم.

• فرمالدئید

یکی از موادی که در ایران جزء اصلی و لاینفک ضدعفونی کننده ها و افزودنی های خوراک شده؛ فرمالدئید است. فرمالدئید ماده شیمیایی بی رنگ با بوی قویست که در دمای اتاق به شکل گاز است. هنگامی که این ماده در آب حل شود فرمالین که همان ضد عفونی کننده صنعتی معروف است؛ به وجود می آید. این ماده از گذشته های دور برای مهار سالمونلا، در خوراک استفاده شده است.

اگرچه که فرمالدئید به طور طبیعی در مقادیر بسیار اندک در برخی غذاها (از جمله میوه ها) یافت می شود و حتی به عنوان محصول برخی فرآیندهای شیمیایی در بدن تولید میشود، تحقیقات نشان داده که استنشاق آن از دود اگزوز ماشین و دود سیگار یا مصرف آن به عنوان نگهدارنده غذا میتواند تبعات جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.

کاربرد فرمالدئید در طیور و مکانیسم های آنتی باکتریال آن

تعامل ویژه فرمالدئید با ماکرومولکول ها باعث شده که این ماده را به عنوان یک ترکیب ضد میکروبی بالقوه بشناسیم. اعتقاد بر این است که فعالیت ضد میکروبی فرمالدئید عمدتاً از طریق تشکیل اتصال برگشت ناپذیر با پروتئین ها، RNA و DNA باکتری ها ایجاد می شود. مواد شیمیایی مبتنی بر گلوتارآلدئید نیز_از مشتقات آلدئیدی_ برای استریل کردن محیط های بالینی مانند تجهیزات دندانپزشکی، پزشکی و دامپزشکی استفاده میشود. گلوتارآلدئیدها همچنین به عنوان اسپری ضدعفونی کننده در سالن جوجه های گوشتی، محل نگهداری حیوانات و وسایل نقلیه مخصوص حمل و نقل محصولات دامی استفاده میشود. از بخار فرمالدئید برای آلودگی‌زدایی سطح پوسته تخم‌مرغ استفاده میشود.

عوارض استفاده از فرمالدئید

محققان امروزه به دنبال ترکیبی هستند که به قدر آلدئیدها تاثیرگذار باشد اما عوارض آن ها را نداشته باشد. در پی نگرانی ها پیرامون احتمال ایجاد مقاومت در حیوان و عوارض جدی برای کارگران؛ سازمان ایمنی غذایی اروپا توصیه کرد که هر فردی از این محصول را استفاده می‌کند باید از دستگاه تنفسی، پوست و چشم خود مقابل بخار سمی محافظت کند. قرار گرفتن در معرض فرمالدئید باعث ایجاد سرطان در حیوانات آزمایشگاهی شده است. به علاوه؛ قرار گرفتن در معرض مقادیر نسبتاً بالای فرمالدئید در محیط های کاری و درمانی-بهداشتی با برخی از انواع سرطان از جمله سرطان نازوفارنکس (قسمت بالای گلو و بینی)، سرطان سینوس های بینی و سرطان خون به‌ویژه لوسمی میلوئیدی در انسان مرتبط است.

وجود گاز فرمالدئید درسطوح بالاتر از 0.1 قسمت در میلیون (ppm) بر سلامت انسان تاثیر سوء دارد و باعث:

• ریزش اشک از چشم
• احساس سوزش چشم، بینی و گلو
• سرفه کردن
• خس خس سینه
• حالت تهوع

و

• تحریک پوست میشود.

علاوه بر احتمال بروز مقاومت، عوارض جانبی برای کارگران و افزایش درصد بروز سرطان ها؛ نشان داده شده که استفاده از فرمالین به عنوان ضدعفونی کننده میتواند باعث بر هم زدن هموستاز کبدی، افزایش سطح اوره سرم و افزایش آنزیم های کبدی بشود.

ممنوعیت استفاده از فرمالدئید

به دلیل عوارض و پیامدهای منفی ناشی از فرمالدئید، در سال 2018 کمیسیون کشاورزی اتحادیه اروپا مصرف این ماده را در صنعت خوراک دام و طیور به طور کلی ممنوع کرد. پیش از این تاریخ هم مباحثه های زیادی پیرامون چاره اندیشی برای جایگزین کردن فرمالدئید و خطرات بالقوه ی آن برای سلامت انسان ها شکل گرفته بود منتها به دلیل اعتراضات مرغداران و کشاوزان و نگرانی در مورد بیماری سالمونلا به تعویق افتاده بود. در نهایت و علی رغم محدودیت هایی که قبل تر برای مصرف فرمالدئید در نظر گرفته شده بود؛ تعداد قابل توجهی از کشورهای اروپایی به منع مصرف کامل این ماده رای دادند. جالب است که علی رغم نگرانی هایی که در مورد عواقب منع مصرف این ماده و اثر سوء این تصمیم گیری بر سلامت طیور وجود داشت، اروپا همچنان در معیار سلامت و بهداشت از پیشگامان جهان است.

• پراکسید هیدروژن

پراکسید هیدروژن (H₂O₂) مولکولی بسیار ساده است که به دلیل خواص اکسید کننده و کاهنده قوی، به طور گسترده در صنایع دارویی، پزشکی، محیط زیست، معدن، نساجی، تولید کاغذ، تولید مواد غذایی و صنایع شیمیایی مورد استفاده قرار گرفته است.

پراکسید هیدروژن میتواند در بدن رادیکال آزاد تولید کند و موجب استرس اکسیداتیو بشود. استرس اکسیداتیو زمینه را برای بروز انواع بیماری ها فراهم میکند.

• اسیدهای ارگانیک

اسیدهای آلی به دلیل خواص ضد باکتریایی خود به طور گسترده به عنوان نگهدارنده مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرند و به طور کلی هم ایمن هستند. اسیدهای ارگانیک، اسیدهای ضعیف یا فرار نسبتاً پایداری هستند که متابولیزه میشوند، جذب ندارند و هیچ گونه باقیمانده شیمیایی برجا نمیگذارند.

مکانیسم اثر اسیدهای ارگانیک در ضدعفونی کردن خوراک

1. اسیدهای آلی در بدن به اسید استیک، اسید سیتریک، مالیک اسید، اسید فرمیک، اسید لاکتیک و اسید مالئیک تجزیه میشوند که محیط را اسیدی کرده و از تشکیل بیوفیلم باکتری های مختلف جلوگیری میکنند.
2. اسیدهای ارگانیک به صورت محلول در چربی و یا با استفاده از ناقل ها به درون باکتری نفوذ کرده و در آنجا به یون های سازنده خود_ هیدروژن و یک آنیون_ تجزیه میشوند. بعد از این مرحله؛ یون هیدروژن به منظور حفظ تعادل سلولی و با صرف انرژی به خارج از باکتری رانده میشود همین مصرف انرژی موجب هدررفت توان باکتری شده و از تکثیر آن جلوگیری میکند. از طرف دیگر، تجمع آنیون ها در باکتری نیز کشنده خواهد بود.

محصول آنتی آمونیم اکسترا و مواد موثره ی آن

علاوه بر انتقال آلودگی از طریق خوراک که موجب تلاش همگانی برای یافتن جایگزین آنتی بیوتیک های افزودنی به خوراک شده است؛ کنترل رطوبت بستر نیز یکی دیگر از معضلات حل نشده ی بسیاری از مرغداری و دامداری ها است. رطوبت بستر به تنهایی، یکی از برجسته ترین شاخص های سنجش مدیریت مجموعه است. جنس بستر، بازه ی زمانی تعویض بستر و نظافت، تراکم سالن، وضعیت آبخوری ها، استفاده از مواد جاذب رطوبت، تهویه سالن، وضعیت تغذیه و دفع حیوانات همگی بر میزان رطوبت بستر موثر است.

برای کنترل رطوبت بستر چه میتوان کرد؟

به صورت عمده دو راهکار برای کنترل رطوبت بستر وجود دارد:

1. ارتقا مدیریت سالن

مدیریت بستر

بستر طیور باید صاف و مسطح باشد و در هیچ کجای سالن نباید پستی بلندی ای دیده شود. بستر نباید لیز باشد. بهتر است عاری از گرد و غبار باشد و ذرات آن خیلی درشت یا خیلی خرد و ریز نباشد. گفته میشود پوشال چوب یکی از بهترین بسترهای مورد استفاده است.

مدیریت دما و تهویه

دمای بالاتر رطوبت بیشتری را در خود نگه میدارد. بهتر  است در کنار تهویه مناسب، تا جایی که حیوان دچار تنش گرمایی نشود دما را گرم و مطبوع نگه دارید.

مدیریت بهداشتی سالن

عدم مدیریت تغذیه، غذای بی کیفیت، تغییر ناگهانی جیره، مصرف آنتی بیوتیک، تنظیم نبودن قند و کربوهیدرات جیره همگی میتوانند بر کیفیت و مقدار دفع تاثیر بگذارد.

2. استفاده از مواد کاهنده رطوبت بستر

گاهی علی رغم مدیریت بستر، دما، تهویه و بهداشت؛ از یکسری مواد برای کاهش میزان رطوبت بستر استفاده میشود. یکی از پرکاربردترین این مواد بنتونیت است.

اگرچه بنتونیت رطوبت بستر را جذب میکند اما میتواند تحریک کننده پوست، چشم و سیستم تنفسی باشد.

عواقب عدم کنترل رطوبت بستر چیست؟

1. افزایش آمونیاک
2. بروز مشکلات تنفسی
3. کاهش دان مصرفی و میزان وزن گیری
4. تغییرات پاتولوژیکی کبد و کلیه
5. افزایش بیماری های روده ای و انتریت ها
6. ایجاد زخم پا و تاول سینه
7. مستعد شدن گله به سایر بیماری ها (آسپرژیلوس و کوکسیدیوز)
8. بروز عفونت
9. افزایش توکسین ها
10. مشکلات مغزی-عصبی و مرگ

آنتی آمونیوم اکسترا، ضدعفونی کننده خوراک و کاهنده رطوبت بستر

آنتی آمونیوم اکسترا محصولی گیاهی و متشکل از عصاره های گیاهی _ کورکومین، پیپرین و آلیسین_، اسیدهای ارگانیک و مواد معدنی است. این محصول که به صورت پودر مخلوط در دان و خوراک فرموله شده؛ علاوه بر این که ضدعفونی کننده خوراک است، در کاهش رطوبت بستر نیز تاثیر خارق العاده ای دارد. برخلاف سایر محصولات بازار، آنتی آمونیوم اکسترا:

• با هیچ کدام از اجزاء جیره ناسازگار نیست
• دوره پرهیز از مصرف ندارد
• باعث تحریک چشم، پوست و یا دستگاه تنفسی نمیشود
• همزمان هم ضدعفونی کننده و هم کاهنده رطوبت است
• با هیچ دارویی تداخل ندارد
• هیچ گونه عوارضی ندارد

مکانیسم اثر مواد موثره آنتی آمونیوم اکسترا چیست

 

• آلیسین

سیر قرن هاست که در سراسر جهان و توسط جوامع مختلف برای مبارزه با بیماری های عفونی استفاده شده است. لویی پاستور اولین کسی بود که اثر ضد باکتریایی عصاره سیر و پیاز را علیه باکتری های گرم مثبت و گرم منفی نشان داد. آلیسین_ماده موثره سیر قادر است مقابل باکتری های مختلفی از جمله اشرشیا کلای، سالمونلا، کلستریدیوم، استرپتوکوکوس و استافیلوکوک ها، کلبسیلا، پروتئوس، شیگلا، سودوموناس، هلیکوباکتر پیلوری و حتی باکتری های مقاوم ایستادگی کند و آن ها را از بین ببرد.

این عمل با دو مکانیسم ضد میکروبی کلی توجیه پذیر است:

1. مهار سیستم تشکیل دهنده استیل CoA (که منجر به مهار سنتز DNA و پروتئین باکتری میشود)
2. مهار سنتز RNA و تخریب برخی پروتئین ها و آنزیم های حیاتی برای باکتری با اتصال به گروه تیول آن ها.

سیر به دلیل وجود ترکیبات ارگانوسولفور محلول در آب و چربی و فلاونوئیدها به ویژه آلیسین و سلنیوم خاصیت آنتی اکسیدانی قوی ای دارد و میتواند رادیکال های هیدروکسیل و سوپراکسید را مهار کند. آلیسین همچنین خواص ضد قارچی (به ویژه کاندیدا آلبیکنز) و ضد انگلی و ضد ویروسی گسترده ای از خود نشان داده است.

آلیسین همچنین با تحریک سنتز نیتریک اکساید در ماکروفاژ باعث تقویت سیستم ایمنی میشود.

 

• کورکومین

کورکومین یک ترکیب پلی فنلی طبیعی است که به صورت بالقوه به عنوان یک عامل ضد باکتریایی کاربرد دارد. در واقع، کورکومین هم به تنهایی فعالیت باکتری‌کشی از خود نشان می‌دهد و هم می‌تواند در ترکیب با مواد دیگر برای تقویت بیشتر خواص ضد باکتریایی استفاده شود.

اتصال بین کورکومین و پپتیدوگلیکان روی دیواره سلولی باکتری می‌تواند باعث آسیب به دیواره و غشاء سلولی و منجر به لیز باکتری شود. به طور کلی؛ کورکومین با هدف قرار دادن غشای و دیواره سلولی باکتری، پروتئین، DNA و سایر ساختارهای سلولی یا با مهار رشد باکتری از طریق اختلال در سیستم کوئروم سنسینگ (QS)؛ چرخه زندگی میکروارگانیسم ها را مختل میکند. کورکومین همچنین از تشکیل بیوفیلم جلوگیری میکند. بیوفیلم در واقع تجمع میکروبی در پوششی پلی ساکاریدی یا پروتئینی است که نسبت به داروهای ضد میکروبی مقاوم است و بنابر این جلوگیری از تشکیل بیوفیلم به تاثیرگذاری هر چه بیشتر بر باکتری ها کمک میکند. در واقع کورکومین از طریق اختلال در سیستم کوئروم سنسینگ باکتریایی؛ نه با کشتن خود باکتری یا از بین بردن مستقیم بیوفیلم کامل بلکه با اعمال اثر بازدارنده بر فرآیند تشکیل بیوفیلم، یک نقش مهاری بر تاثیرگذاری باکتری ایفا میکند. کورکومین همچنین باعث سست و ضعیف شدن بیوفیلم نیز میشود.

کورکومین همچنین میزان تولید مواد پلیمری خارج سلولی (EPSs) را کاهش میدهد و به این ترتیب باعث کاهش مقدار مواد مغذی در دسترس باکتری میشود. به علاوه کورکومین با بیان ژن پروتئین RecA میزان آپوپتوز باکتری‌ها را افزایش می‌دهد.

کورکومین می‌تواند رونویسی ژن mecA را مهار کند و باعث کاهش بیان پروتئین‌های PBP2α شود. در نتیجه، باکتری نسبت به عملکرد آنتی بیوتیک های بتالاکتام مانند پنی سیلین و متی سیلین حساس تر میشود.

پروتئین رشته ای حساس به دمای Z (FtsZ) در باکتری ها پلیمریزه میشود و حلقه Z را تشکیل می دهد و تقسیم سلولی باکتری را هماهنگ میکند.کورکومین با جلوگیری از تجمع این پروتوفیلامنت ها _که در تقسیم و تکثیر باکتری نقش دارد_مانع از تقسیم و ازدیاد تعدادباکتری ها میشود.

کورکومین به طور مستقیم با سیکلواکسیژناز 2، لیپوکسیژناز (LOX)، گلیکوژن سنتاز کیناز GSK-3β، فسفوریلاز-3 کیناز، گزانتین اکسیداز، نامینوپپتیداز، پروتئین های آمیلوئید، DNA پلیمراز، گلوتاتیون و گیرنده های Toll-like درتداخل است و به این ترتیب فعالیت ضدالتهابی خود را ایفا میکند.

این تصویر سه مکانیسم اثر کورکومین بر باکتری ها را به تصویر کشیده است. (الف) کورکومین به پروتئین های FtsZ متصل میشود و در نتیجه از تجمع پروتوفیلامنت های FtsZ جلوگیری میکند. این عمل به نوبه خود منجر به مهار سیتوکینز و تکثیر باکتری می شود (ب) کورکومین می‌تواند رونویسی ژن mecA را مهار کند و باعث کاهش بیان پروتئین‌های PBP2α شود. در نتیجه، باکتری نسبت به عملکرد آنتی بیوتیک های بتالاکتام مانند پنی سیلین و متی سیلین حساس تر میشود (ج) اتصال بین کورکومین و پپتیدوگلیکان روی دیواره سلولی باکتری می‌تواند باعث آسیب به دیواره و غشاء سلولی و منجر به لیز باکتری شود.

• پیپرین

پیپرین یک ترکیب آلکالوئیدیست که به طور طبیعی در گیاهان متعلق به خانواده Piperaceae، یافت می شود. فواید متعدد پیپرین از جمله خواص آنتی اکسیدان، ضد التهاب، محافظت کبدی-کلیوی و ضد میکروبی آن به اثبات رسیده است. پیپرین فعالیت ضد التهابی خود را با تحریک تولید یک سیتوکین ضد التهابی (IL-10) بروز میدهد. از سوی دیگر، پیپرین میتواند از فعال شدن ژن‌های کدکننده نیتریک اکسید سنتاز (iNOS) و سیکلواکسیژناز2 (COX-2) جلوگیری کند. iNOS و COX-2 تولید بسیاری از واسطه های التهابی مانند اینترلوکین-4 (IL-4)، اینترلوکین-13 (IL-13) و اینترفرون آلفا (a-IFN) را تحریک میکنند.

استفاده از پیپرین به همراه آنتی بیوتیک های مختلف نشان داده که این ماده میتواند حداقل دوز مصرفی داروهای ضدمیکروبی را کاهش دهد و در نتیجه مقادیر استفاده از آنتی بیوتیک هایی همچون سیپروفلوکساسین را کاهش میدهد.

یکی دیگر از اثرات پیپیرین تاثیر آن بر هضم و جذب مواد غذایی است. پیپرین حرکات روده را تعدیل میکند، اسید معده را کاهش میدهد و تاثیرات قابل توجهی بر فعالیت لیپاز پانکراس، آمیلاز، تریپسین و کیموتریپسین دارد. پیپرین موجب افزایش طول میکروویلی‌های روده شده و از این طریق سبب افزایش جذب مواد غذایی می شود. همچنین پیپرین سطح آلانین آمینوترانسفراز و کلسترول را کاهش داده و بر سلامت کبد هم موثر است. برخی از مطالعات نشان داده اند که پیپرین دارای اثر ضد التهابی و ضد درد هم هست.

به علاوه؛ ترکیب این سه ماده موثره با هم اثر سینرژیستی دارد و باعث تقویت اثر یکدیگر میشوند. در محصول آنتی آمونیوم اکسترا از اسیدهای ارگانیک که پیش از این مورد بحث قرار گرفتند نیز استفاده میشود. این محصول با دارا بودن مواد معدنی به خصوص، بدون عارضه و تداخل و با کاهش آمونیاک دفعی میزان رطوبت بستر را کاهش میدهد.

برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.

برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.

برای اطلاعات بیشتر در مورد مطالعه فارمی محصول اینجا کلیک کنید.