کوکسیدیوز در بوقلمون ها یک بیماری مهم گوارشی است. این بیماری از یک جهت باعث مسائلی چون اشکال در هضم و جذب خوراک، اسهال، و اختلال در رشد می شود، و همچنین از جهت دیگر شرایط را برای درگیر شدن پرنده با انواع عفونت ها مانند آنتریت نکروتیک مهیا می سازد.
بیماری کوکسیدیوز توسط گونه های مختلف انگل جنس آیمریا ایجاد می شود. این بیماری علاوه بر بوقلمون ها، گونه های دیگر طیور، به خصوص مرغ و جوجه های گوشتی، را نیز درگیر می کند.
شش گونه از آیمریا وجود دارد که هریک از این گونه ها بخش های مختلفی از دستگاه گوارش بوقلمون را با شدت های متفاوت درگیر می کنند:
- meleagridis
- dispersa
- gallopavonis
- meleagrimitis
- innocua
- subrotunda
چرخۀ زندگی و رشد
انتقال بیماری از طریق مسیر مدفوعی-دهانی و با خورده شدن اوسیست های عفونی توسط بوقلمون ها اتفاق می افتد. درون معده، اسپوروزوییت های درون اوسیست آزاد شده و به سلول های موکوس گوارشی حمله می کند. درون آنها، فازهایی از تقسیمات جنسی و غیرجنسی ای رخ می دهد که در نهایت باعث آسیب دیدگی و از بین رفتن سلول های معدۀ میزبان می شود.
این موضوع باعث بروز علائم بالینی از جمله اسهال، به تعویق افتادن رشد، و اشکال در هضم و جذب غذا می شود. علاوه بر این، آسیب پذیری موکوس های دستگاه گوارش و همچنین وجود غذای هضم نشده در معده، به پاتوژن های دیگر نیز فرصت حمله می دهد.
علائم و آسیب های کوکسیدیا در بوقلمون ها
علائم و آسیب های کوکسیدیوز در بوقلمون، بسته به گونۀ آیمریا، تعداد اوسیست های وارد شده به بدن و سن و وضعیت پرنده متفاوت است. بررسی شدت، محل و ظاهر آسیب در بدن پرنده به تشخیص کمک می کند. این بیماری در شرایط خفیف تر باعث تاخیر در رشد و اشکال در گوارش، و در موارد شدیدتر منجر به مرگ پرنده می شود. مدفوع خیس، کیفیت بد ادرار، و نرخ بیشتر آسیب دیدگی کف پا نیز ممکن است مشاهده گردد.
در بوقلمون ها، ضخیم شدگی روده و وجود و مواد آبکی یا خونی درون آن، از شایع ترین عوارض کوکسیدیوز در این پرندگان می باشد. در موارد شدیدتر، ممکن است فیبرینه شدگی (fibrinous) و نکروز روده نیز مشاهده گردد.
تشخیص
تشخیص بالینی: اسهال، تحت تاثیر قرار گرفتن تولید، آسیب دیدگی معده
تشخیص آزمایشگاهی: محاسبۀ اوسیست دفع شده می تواند اطلاعاتی دربارۀ شدت درگیری پرنده بدهد. همچنین بررسی اوسیست ها به شناسایی گونه‌ها کمک می کند. شناورسازی در محلول نمک و شکر، و نمونه گیری با خراشیدن موکوس و یا بخش هایی از روده نیز برخی از متودهای قابل استفاده در این مورد می باشند.
پیشگیری و درمان کوکسیدیا در بوقلمون
کوکسیدیدوز در بوقلمون ها معمولا به صورت تحت بالینی بوده و در نتیجه تا زمانی که عفونت ثانویه ای ایجاد نگردد، درمانی نیز ارائه نمی شود. در صورتی که علائم بالینی وجود داشته باشد، معمولا سولفونامید و یا آمپرولیوم تجویز می شود.
مانند هر بیماری دیگری، در بحث کوکسیدیو نیز با توجه به شدت درگیرکنندگی آن و زیان های اقتصادی گسترده ای که به فارم وارد می کند، مطمئنا پیشگیری بهتر از درمان است. محصولات مختلف شیمیایی و یونوفر کوکسیدواستات ها، در این زمینه و برای جلوگیری از کوکسیدیوز وجود دارند ولی با توجه به بروز مقاومت، کارایی محدودی دارند. علاوه بر این، بسیاری از داروهای ضدکوکسیدیوز در طیور دیگر، برای بوقلمون قابل استفاده نبوده ممکن است حتی باعث مسمومیت و تلفات شوند. واکسیناسیون نیز یکی از راهکارهای مقابله با کوکسیدیوز در بوقلمون ها است که مزایا و معایب خاص خود را دارد؛ از جمله اینکه با اینکه باعث بروز مقاومت دارویی نمی شوند، ولی در برابر تمام گونه های آیمریا ایمنی ایجاد نمی کنند.
کوکسی فیت و کوکسی فیت ال محصولات کاملا گیاهی ضد کوکسیدیوز و بهبود دهنده عملکرد دستگاه گوارش در انواع دام و طیور می باشد. این دارو ها به دو شکل پودر مخلوط در خوراک (کوکسی فیت) و یا محلول در آب آشامیدنی (کوکسی فیت ال) قابل استفاده است. داروهای کوکسی فیت بر پایه ترکیبات فعال گیاهان بلوط، آرتمیزیا و سیر فرموله شده اند.
کوکسی فیت بر خلاف ترکیبات ضدکوکسیدیوزی شیمیایی و یونوفوره هیچ گونه باقیمانده دارویی در لاشه و تولیدات به جا نگذاشته در نتیجه در تمام طول دوره پرورش و تولید قابل استفاده است و دوره پرهیز از مصرف ندارد. به دلیل وجود مواد موثره گیاهی متعدد در این ترکیب، امکان بروز مقاومت بر علیه آن وجود نداشته و متناوبا قابل استفاده است. مصرف کوکسی فیت در دوز پیشگیرانه به طور موثری مانع بروز و انتشار کوکسیدیوز در گله شده و جایگزینی موثرتر و ایمن تر برای داروهای کوکسیدیواستات رایج است. علاوه بر پیشگیری و کنترل کوکسیدیوز، مصرف کوکسی فیت باعث بهبود ضریب تبدیل، وزن پایان دوره و راندمان گله می شود. کوکسی فیت علاوه بر پیشگیری در درمان و کنترل کوکسیدیوز نیز موثر است. مصرف کوکسیدیوز در دوز درمانی در گله های درگیر باعث کاهش دفع اووسیست، کاهش ضایعات اپیتلیوم روده و کاهش تلفات می شود. کوکسی فیت به تنهایی در پیشگیری و درمان کوکسیدیوز موثر بوده و مصرف هیچ گونه دارو های ضدکوکسیدیوز شیمیایی و یونوفوره در کنار آن توصیه نمی شود. در مجموع استفاده از داروی کوکسی فیت در طول دوره پرورش موجب پیشگیری و درمان موثر کوکسیدیوز بالینی و تحت بالینی شده و ضریب تبدیل و راندمان گله را نیز بهبود می بخشد.
از طرفی به دلیل اثرات ضد باکتریایی ترکیبات فعال بکار رفته در فرمولاسیون، کوکسی فیت از بروز عفونت های گوارشی مانند آنتریت ها، که اکثر بدنبال کوکسیدیوز ایجاد می شوند، جلوگیری می کند.
همانطور که اشاره شد افزایش ضریب تبدیل خوراک (FCR) بدلیل اختلال در هضم و جذب مواد غذایی در عفونت های گوارشی مشاهده می شود. تانن موجود در محصول کوکسی فیت با تاثیر بر پروتئین ها سبب افزایش جذب آن ها و بهبود ضریب تبدیل شده، و در نتیجه به وزن گیری حیوان بخصوص در زمان درگیری با کوکسیدیوز کمک می کند. این قضیه به خصوص، در کاهش خسارات ناشی از بیماری موثر است.
لازم بذکر است کوکسی فیت و کوسی فیت ال بر خلاف داروهای ضدکوکسیدیوزی مانند سالینومایسین (salinomycin) وناراسین (narasin) باعث بروز مسمویت در بوقلمون ها نمی شود و به این جهت کاملا ایمن هستند. به علاوه همان طور که پیشتر ذکر شد، دوره پرهیز از مصرف نداشته و امکان ایجاد مقاومت نیز علیه آنها وجود ندارد.
