مقاومت آنتی بیوتیکی و محیط زیست

مقاومت آنتی بیوتیکی که به دلیل انتقال باکتری های مقاوم یا ژن های مقاومت اتفاق می افتد، یک چالش جهانی برای سلامت انسان ها، حیوانات و محیط زیست محسوب می گردد. فعالیت های انسانی می توانند سبب آلودگی محیط زیست (آب یا خاک) با داروهای ضدمیکروبی مانند آنتی بیوتیک، ضدقارچ و … شوند و توسعه و گسترش مقاومت آنتی بیوتیکی را سرعت بخشند.

آلودگی محیط زیست با آنتی بیوتیک ها و دیگر داروهای ضدمیکروبی چگونه اتفاق می افتد؟

حضور باقیمانده های آنتی بیوتیکی در محیط زیست به دلیل استفاده از این داروها به منظور مقابله با عفونت های باکتریایی یا به عنوان محرک رشد در پرورش دام و طیور است. در حقیقت، آنتی بیوتیک ها از طریق ادرار و مدفوع انسان ها و حیوانات می توانند وارد محیط زیست شوند. بنابراین استفاده کم و مسئولانه از این داروها می تواند در کاهش آلودگی محیط زیست با آنها نقش مهمی داشته باشد. حدود 40 تا 90% آنتی بیوتیک مصرف شده می تواند به شکل فعال خود از طریق ادرار یا مدفوع دفع و وارد محیط زیست شود و آب، خاک، گیاهان و … را آلوده کند. آنتی بیوتیک ها علاوه بر مراکز پرورش دام، طیور و آبزیان و فاضلاب های شهری و بیمارستانی از راه های متعددی مثل صنایع، کارخانه های داروسازی، پساب های کشاورزی حاوی کود حیوانی و شیرابه های زباله ها که حاوی آنتی بیوتیک هستند، نیز می توانند وارد محیط زیست شوند. هم چنین مانند سایر محصولات دارویی، آنتی بیوتیک های مصرف نشده یا تاریخ گذشته نیز همراه با زباله ها دور ریخته شده و نمی توانند تجزیه شوند؛ بنابراین وارد آب های زیر زمینی شده یا حین فرآیند تصفیه فاضلاب ها وارد منابع آبی، از جمله آب های مخصوص پرورش آبزیان می شوند.

نیمه عمر آنتی بیوتیک ها از چند ساعت تا چند صد روز متفاوت است اما در مجموع آنتی بیوتیک ها را جزو آلوده کننده های دائمی محیط زیست طبقه بندی می کنند.

باقیمانده های آنتی بیوتیکی در محیط زیست چه تاثیراتی می توانند داشته باشند؟

باقیمانده آنتی بیوتیک ها در محیط زیست، علاوه بر اینکه می تواند بر جمعیت میکروبی محیط زیست اثرات منفی داشته باشد، با مصرف آب و غذای آلوده و کمک به افزایش جمعیت باکتریایی مقاوم و حفظ فشار انتخابی که باعث توسعه و یا انتشار مقاومت در بخش های مختلف محیط می شود، بر سلامت انسان و حیوانات هم اثر منفی می گذارد. به علاوه، باقیمانده های آنتی بیوتیکی می توانند توسط گیاهان جذب شوند و در فرآیندهای فیزیولوژیکی آنها تداخل ایجاد کنند. برای مثال تأثیر منفی آنتی‌بیوتیک‌ها بر فتوسنتز (بیان ژن کلروپلاست و تکثیر سلولی) و میتوکندری (پاسخ استرس اکسیداتیو در گیاهان) ثابت شده است. زیرا کلروپلاست و میتوکندری منشا باکتریایی دارند. همچنین، باقیمانده آنتی‌بیوتیک‌هایی که در خاک‌های کشاورزی یافت می‌شوند می‌توانند جوانه‌زنی را به تاخیر بیاندازند و در نتیجه ممکن است بر عملکرد زمین‌های کشاورزی که در آنها از کود آلوده استفاده شده است، تاثیر بگذارند. علاوه بر این، باقیمانده های آنتی بیوتیکی می توانند از طریق آب یا غذا وارد بدن انسان شده و فلور میکروبی آنها را تغییر دهند و باعث مشکلات سلامتی مانند واکنش های آلرژیک، اثرات سمی مزمن و اختلال در عملکرد سیستم گوارشی شوند.