مقاومت ضد میکروبی؛ پیامد ها

انسان ها در تمام طول تاریخ درگیر مبارزه با میکروارگانیسم ها، به خصوص باکتری هایی بوده اند که در سراسر دنیا موجب شیوع بیماری ها و مرگ و میر می شدند. در اوایل دهه 1940 میلادی، پنی سیلین یک آنتی بیوتیک موثر برای درمان عفونت های باکتریایی محسوب می شد. به همین دلیل هم مردم به مقدار زیادی از این آنتی بیوتیک برای درمان بسیاری از بیماری های عفونی استفاده می کردند. با این حال استفاده بی رویه از پنی سیلین موجب مقاوم شدن باکتری ها و کاهش اثرگذاری آن شد.

مقاومت ضد میکروبی (AMR) به معنای توانایی میکروارگانیسم ها در زنده ماندن و تکثیر شدن در حضور داروهای ضد میکروبی است. استفاده طولانی مدت و بیش از حد از آنتی بیوتیک ها به مرور زمان منجر به مقاوم شدن باکتری ها به این داروها می شود. مقاومت ضد میکروبی (AMR) یکی از نگرانی های اصلی در مراکز درمانی محسوب می شود. هر چه آنتی بیوتیک های بیشتری در سراسر دنیا مصرف شود، شانس باکتری ها برای مقاوم شدن نسبت به آنها بیشتر می شود. در نتیجه عفونت با این میکروارگانیسم های مقاوم، عواقب مهمی مثل افزایش شیوع بیماری و مرگ و میر را به دنبال خواهد داشت.

مقاومت ضد میکروبی یکی از مهم ترین چالش های قرن 21 است که در سراسر دنیا سلامت انسان ها و حیوانات و اقتصاد را به خطر می اندازد.

مهم ترین عواقب و اثرات منفی ناشی از مقاومت ضد میکروبی چیست؟

اثرات منفی مرتبط با بیمار

افزایش شیوع بیماری ها و مرگ و میر از جمله مهم ترین عواقب مقاومت ضد میکروبی هستند. عفونت ناشی از باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک احتمالا 2 برابر شدیدتر و ریسک مرگ و میر ناشی از آنها 3 برابر بیشتر از عفونت های معمولی است. واضح است که هرچه عفونت خطرناک تر و میزبان حساس تر باشد، وخامت اوضاع نیز بیشتر خواهد بود. طبق  آخرین آمار سالیانه حدود 5 میلیون نفر در اثر مشکلات مرتبط با مقاومت ضدمیکروبی جان خود را از دست می دهند که از این تعداد مرگ 1.27 میلیون نفر آنها مستقیما به دلیل مقاومت ضدمیکروبی می باشد. پیش بینی می شود در صورتی که با این مشکل مقابله نشود، تا سال 2050 میلادی میزان مرگ و میر در اثر مقاومت ضد میکروبی به 10 میلیون نفر در سال برسد.

مقاومت ضد میکروبی سال ها مبارزه با بیماری های عفونی مهمی مانند سل، مالاریا و ایدز (HIV) را از بین می برد. برای مثال، تعداد بیماران مبتلا به ایدز مقاوم به درمان در حال افزایش است به طوری که در جنوب صحرای آفریقا 60% بیماران مبتلا به ایدز، نسبت به داروهای این بیماری مقاومت نشان داده اند که خود سبب افزایش مرگ و میر در اثر این بیماری می شود.

اثرات منفی مرتبط با خدمات درمانی

مقاومت ضد میکروبی اثرات منفی گسترده ای بر هزینه های درمان دارد. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگری بیماری ها (CDC)، تنها در آمریکا مقاومت آنتی بیوتیکی می تواند 1400 دلار به هزینه های درمانی بیماران مبتلا به هر نوع عفونت باکتریایی اضافه کند. این هزینه های اضافی می تواند به بیش از 2 میلیارد دلار در سال هم برسد. هم چنین پیش بینی می شود که در صورت عدم مقابله با این مشکل مهم، تا سال 2050 میلادی مقاومت ضد میکروبی در سراسر دنیا سالیانه بین 300 میلیارد تا بیش از 1 تریلیون دلار هزینه ایجاد می کند.

از جمله اثرات مستقیم مالی مقاومت ضد میکروبی بر روی خدمات درمانی افزایش هزینه ها به دلیل درمان های گران و فشرده و افزایش استفاده از منابع درمانی است.

درمان بیماران مبتلا به عفونت های مقاوم به درمان با استفاده از آنتی بیوتیک ها و سایر داروهای ضدمیکروبی، احتمالا بی اثر است؛ در نتیجه طول دوره بستری شدن در بیمارستان، به خصوص در بخش مراقبت های ویژه (ICU)، افزایش می یابد. به علاوه برای جلوگیری از انتشار بیماری باید بیمار جدا از سایرین بستری و قرنطینه شود.

از طرفی شیوع بیماری های بیمارستانی ناشی از پاتوژن های مقاوم می تواند سبب لغو جراحی های غیر ضروری و انتخابی شده و از این طریق به بیمارستان ضرر برساند.

علاوه بر اثرات مالی و اقتصادی، مقاومت ضد میکروبی مشکلات دیگری هم برای خدمات درمانی ایجاد می کند. برای مثال به دلیل مقاومت آنتی بیوتیکی، آنتی بیوتیک هایی که پس از جراحی به منظوری پیشگیری از عفونت تجویز می شوند، بی اثر شده و در نتیجه ریسک عفونت پس از جراحی بالا می رود. به همین دلیل هم انجام جراحی هایی مثل پیوند عضو با چالش رو به رو می شوند؛ زیرا این جراحی ها بیمار را در معرض انواع عفونت ها قرار می دهند. به علاوه انجام شیمی درمانی برای بیماران سرطانی هم به دلیل مقاومت ضدمیکروبی، با مشکل مواجه می شود. شیمی درمانی سیستم ایمنی بیماران را به شدت ضعیف کرده و آنها را به انواع عفونت ها حساس می کند اما به دلیل گسترش مقاومت ضد میکروبی، پزشکان قادر به تجویز آنتی بیوتیک، به منظور کنترل عفونت، برای این بیماران نخواهند بود.

اثرات اقتصادی مقاومت ضد میکروبی

بر اساس مطالعات انجام شده، هزینه های مرتبط با مقاومت آنتی بیوتیکی در سراسر دنیا به شدت بالاست و در کشورهای مختلف متفاوت می باشد. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها (CDC)، هزینه های مقاومت ضد میکروبی در آمریکا به طور سالیانه 55 میلیارد دلار می باشد که 20 میلیارد دلار آن به دلیل خدمات درمانی و 35 میلیارد دلار آن به دلیل کاهش بهره وری است.

مقاومت آنتی بیوتیکی میزان فقر مالی را در دنیا افزایش می دهد و روی کشورهای کم درآمد تاثیر بیشتری می گذارد. مطالعات نشان می دهند که تولید ناخالص ملی در سراسر دنیا به طور سالیانه می تواند تا تقریبا 1% کاهش پیدا کند و در صورت عدم مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی این عدد تا سال 2050 در کشورهای در حال توسعه به 5 تا 7%، معادل 100 تا 210 تریلیون دلار، می رسد. برای مثال سل مقاوم به درمان تا سال 2050 می تواند به تنهایی 16.7 تریلیون دلار هزینه در سراسر دنیا ایجاد کند.

مقاومت ضد میکروبی اختلاف بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته را پر رنگ تر می کند. اکثر افرادی که در نتیجه مقاومت ضدمیکروبی دچار فقر می شوند، از کشورهای کم درآمد هستند. این امر نشان دهنده این واقعیت است که جمعیت محروم جهان در نهایت بیشترین آسیب را خواهند دید زیرا این کشورها بیشتر مشروط به درآمد نیروی کار هستند که در صورت شیوع بالای بیماری های عفونی، درآمد آنها نیز کاهش می یابد.

علاوه بر اثرات مالی و اقتصادی مستقیم مقاومت ضد میکروبی، این مشکل به دلیل کاهش کارآمدی نیروی کار به دلیل بیماری یا مرگ های زودرس هم خسارات زیادی وارد می کند. مرگ و میر ناشی از مقاومت ضدمیکروبی جمعیت نیروی کار و کیفیت سرمایه انسانی کشور را کاهش می دهد.

اگر روند مقاومت ضدمیکروبی همچنان ادامه داشته باشد، تجارت جهانی نیز به شدت تحت تاثیر آن قرار خواهد گرفت. بر اساس گزارش سازمان های مربوطه، صادرات جهانی ممکن است به دلیل اثرات مقاومت ضد میکروبی، تا سال 2050 به طور قابل توجهی کاهش یابد.

اثرات منفی مرتبط با پرورش دام، طیور و آبزیان

مقاومت ضد میکروبی بر دامپروری هم اثرات منفی قابل توجهی دارد. همانند انسان ها، مقاومت آنتی بیوتیکی در حیوانات هم سبب افزایش شیوع بیماری ها و تلفات ناشی از آنها می شود. افزایش مقاومت میکروارگانیسم ها به آنتی بیوتیک ها باعث شده تا درمان بیماری های عفونی بی اثر و شدت بیماری بیشتر شود. در نهایت این شرایط منجر به کاهش تولید و تجارت دام، طیور و آبزیان و در نتیجه افزایش قیمت پروتئین به دلیل کاهش منابع پروتئین مثل شیر، تخم مرغ و گوشت می شود. با توجه به اینکه تقاضا برای پروتئین های حیوانی در سراسر دنیا در حال افزایش است، کمبود پروتئین یک مشکل مهم محسوب می گردد. در این مورد هم تاثیر مخرب مقاومت ضد میکروبی بر پرورش حیوانات، در کشورهای با درآمد کم و متوسط شدیدتر است. پیش بینی می شود در صورتی که روند مقاومت ضد میکروبی کاهش نیابد، تا سال 2050 دامپروری تا 11% کاهش می یابد. از طرفی این کاهش قابل توجه در دامپروری منجر به کاهش درآمدزایی شده و وضعیت اقتصادی را بدتر می کند.

اثرات منفی مقاومت ضد میکروبی بر محیط زیست

آلودگی گسترده با آنتی بیوتیک ها، بایوسایدها یا زیست کش ها (biocide)، فلزات سنگین و هر ترکیب دیگری که باعث ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی در جمعیت های باکتریایی شود، می تواند منجر به عدم تعادل در همئوستاز جمعیت های میکروبی در محیط زیست شود. باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک می توانند جایگزین باکتری های حساس شوند. عدم تعادلی که آنتی بیوتیک ها بین باکتری های تولید کننده و تجزیه کننده در محیط زیست ایجاد می کنند می تواند اکوسیستم طبیعی را مختل کرده و عواقب محیط زیستی شدیدی ایجاد کند. فلور میکروبی بدن انسان و حیوانات تحت تاثیر جمعیت میکروبی محیط است و در صورتی که تعادل میکروبیوم محیط زیست به هم بخورد، تعادل فلور میکروبی بدن انسان و حیوانات هم به خورده و سبب ایجاد بیماری های مختلف در آنها می شود.

اخیرا آلودگی بخش های مختلف محیط زیست مثل خاک، آب، هوا و گیاهان با آنتی بیوتیک ها گزارش شده است. این آنتی بیوتیک ها، حتی در غلظت کم، می توانند سبب افزایش جمعیت باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک در محیط شده و مشکلات بزرگی در زمینه سلامت انسان ها، محیط زیست و گیاهان ایجاد کنند. هم چنین در برخی مناطق، آنتی بیوتیک هایی مانند تتراسایکلین و استرپتومایسین به عنوان آفت کش روی درختان میوه اسپری می شوند. در نتیجه میکروارگانیسم های محیطی با این داروها مواجه شده و نسبت به آنها مقاوم می شوند و در نهایت اکولوژی محیط زیست را تغییر می دهند. از طرفی آلودگی محیط زیست با آنتی بیوتیک ها و سایر ترکیبات ضد میکروبی، سبب ایجاد مقاومت در باکتری های غیر پاتوژن موجود در محیط می شود و این باکتری ها می توانند ژن های مقاومت خود را به باکتری های پاتوژن منتقل کرده و سبب انتشار مقاومت آنتی بیوتیکی شوند.

نتیجه گیری

مقاومت ضد میکروبی (AMR) مشکلی مشترک برای انسان ها، حیوانات و محیط زیست محسوب می شود و علاوه بر افزایش انتشار بیماری ها و مرگ و میر در انسان ها و حیوانات، اقتصاد کشورها را هم تحت تاثیر قرار داده و مانعی بر سر پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی آنها می باشد. بنابراین لازم است تا همه بخش ها با همکاری یکدیگر در جهت مبارزه با این مشکل جهانی تلاش کنند تا به این ترتیب از عواقب خطرناک آن جلوگیری شود.