در میان حیوانات مزرعه بیماری های مثانه و مجاری ادراری مانند بیماری های کلیوی واجد اهمیت می باشند و معمولا نارسایی های کلیوی متعاقب بیماری هایی هم چون پیلونفریت، نفریت آمبولیک، آمیلوئیدوز و نفروز اتفاق می افتند. کلیه ها محصولات نهایی متابولیسم بافت ها (به جز کربن دی اکسید) را دفع می کنند و با تغییر حجم آب و غلظت مواد حل شده در ادرار، تعادل اسید-باز، الکترولیت ها و مایعات بدن را حفظ می کنند. بیماری های کلیوی و حتی اختلالات مربوط به مثانه و مجاری ادراری بازدهی و عملکرد کلیه را کاهش می دهند و سبب اختلال در همئوستاز آب، الکترولیت ها، اسید-باز و پروتئین و دفع محصولات نهایی متابولیسم می شوند و از این طریق سلامت دام را به خطر می اندازند. بنابراین حفظ سلامت و عملکرد کلیه ها برای داشتن یک دام سالم ضروری است.
بیماری های دستگاه ادراری در دام با چه عوارض و اختلالاتی همراه هستند؟
- غیر طبیعی شدن ترکیبات ادرار
- تغییر در حجم و جریان ادرار روزانه
- درد شکمی، درد هنگام ادرار کردن (dysuria) و سختی در ادرار (dysuria and stranguria)
- غیر طبیعی شدن اندازه کلیه ها
- اختلالات مثانه و مجاری ادراری
- نارسایی حاد و مزمن کلیوی
- اورمی
آشنایی با برخی از بیماری های دستگاه ادراری در دام ها
گلومرولونفریت
گلومرولونفریت می تواند به صورت اولیه و یا همراه با بیماری های سیستمیک که دستگاه های مختلف بدن را درگیر می کنند اتفاق بیفتد. در فرم اولیه بیماری تنها کلیه ها و به خصوص گلومرول ها درگیر می شوند. گرچه با گسترش التهاب، بافت های بینابینی اطراف و عروق خونی هم تحت تاثیر قرار می گیرند. سیستم ایمنی (کمپلکس های آنتی ژن-آنتی بادی و پاسخ های التهابی) نقش مهمی در پاتوژنز این عارضه دارد. در کل گلومرولونفریت های اولیه یا ثانویه به ندرت در حیوانات مزرعه بیماری بالینی ایجاد می کنند و فقط گاهی همراه با سایر بیماری های مزمن و عمومی مانند بیماری یون، اسهال ویروسی گاو ها، فاسیولوزیس، لپتوسپیروز یا آمیلوئیدوز مشاهده می شوند.
پیلونفریت
پیلونفریت معمولا متعاقب عفونت های بالارونده مجاری تحتانی ادراری اتفاق می افتد. زمانی که باکتری ها از مجاری ادراری تحتانی و میزنای ها بالا می آیند و در لگنچه و مدولای کلیه مستقر می شوند، پیلونفریت اتفاق می افتد. استاز ادرار که می تواند به دلیل انسداد میزنای ناشی از التهاب، کریستال، سنگ های ادراری و یا به دلیل فشار آبستنی در دام های ماده باشد، می تواند به بالا رفتن باکتری ها در میزنای کمک کند. علائم بالینی پیلونفریت شامل وجود چرک در ادرار (pyuria)، هماچوری یا خون در ادرار ، التهاب مثانه، التهاب میزنای و نفریت چرکی می باشد. پیلونفریت به چند طریق ممکن است اتفاق بیفتد:
- به صورت ثانویه و متعاقب عفونت های باکتریایی مجاری ادراری تحتانی
- با منشا سیستمیک ناشی از نفریت آمبولیک مثل سپتی سمی ناشی از Pseudomonas aeroginosa
- پیلونفریت اختصاصی در ارتباط با Corynebacterium renale، pilosum و C. cystitidis
- به صورت ثانویه و متعاقب ناهنجاری های آناتومیکی کلیه و مجاری ادراری تحتانی که به عفونت ها امکان بالا رفتن می دهند
- در ارتباط با سنگ های کلیوی (البته اینکه اول سنگ کلیوی ایجاد می شود یا پیلونفریت هنوز دقیق مشخص نشده است.)
نفروز
نفروز شامل ضایعات دژنراتیو و التهابی است که در اصل توبول های ادراری، به خصوص توبول های پروکسیمال ، را تحت تاثیر قرار می دهد. نفروز به دو دسته اصلی تقسیم می شود:
-
نفروز ایسکمیک
کاهش خون رسانی به کلیه ها و ایسکمی، که می تواند در اثر شوک، دهیدراتاسیون، آنمی هموراژیک حاد، نارسایی حاد قلبی، متعاقب اسهال گوساله، تراکم شدید شکمبه و یا نارسایی احتقانی قلب اتفاق بیفتد، موجب کاهش ادرار (oliguria) گذرا می شود و در صورتی که مشکل جریان خون برطرف نشود سبب قطع ادرار (anuria) و اورمی می گردد. توبول های پروکسیمال به شدت به ایسکمی حساس می باشند؛ زیرا این سلول ها از نظر انرژی، فعال ترین سلول های بدن می باشند. در صورتی که فشار خون سرخرگی از 60 میلی متر جیوه کمتر شود، فیلتراسیون گلومرولی کاهش می یابد و متابولیت هایی که باید در حالت طبیعی دفع می شدند، در خون تجمع پیدا می کنند و اورمی اتفاق می افتد. هم چنین با کاهش فیلتراسیون گلومرولی، بازجذب توبولی افزایش می یابد؛ در نتیجه حجم و جریان ادرار کم می شود. این تغییرات، تا یک حد خاص، برگشت پذیرند و با برطرف نمودن جریان خون، به حالت اول بر می گردند اما اگر ایسکمی شدید یا طولانی مدت باشد، آسیب کلیوی دائمی خواهد بود.
-
نفروز توکسیک
کلیه ها به شدت به توکسین های اندوژن و اگزوژن حساس می باشند؛ زیرا حجم زیادی از کل برون ده قلبی (حدود 20%) را دریافت می کنند و هم چنین این ترکیبات سمی به منظور دفع از بدن در کلیه تجمع پیدا می کنند. اکثر موارد نفروز در اثر تاثیر مستقیم توکسین ها، از قبیل جیوه، آرسنیک، آمینوگلیکوزید ها، تتراسایکلین، بنزیمیدازول، موننسین و … اتفاق می افتند، اما تغییرات همودینامیک هم می توانند در پاتوژنز این عارضه نقش داشته باشند. در موارد حاد نفروز، الیگوری و پروتئینوری همراه با علائم بالینی اورمی در مراحل انتهایی دیده می شود. این علائم شامل افسردگی، دهیدراتاسیون، بی اشتهایی، کاهش دمای بدن، کاهش یا افزایش ضریان قلب و نبض ضعیف، اسهال و هایپوکلسمی می باشند. در نفروز مزمن هم افزایش ادرار (polyuria) مشاهده می شود.
هیدرونفروز
در هیدرونفروز، اتساع لگنچه همراه با آتروفی فشاری پیش رونده پارانشیم کلیه اتفاق می افتد. این عارضه می تواند به صورت مادرزادی و یا متعاقب انسداد مجاری ادراری اتفاق بیفتد. هر گونه انسداد مجاری ادراری می تواند منجر به هیدرونفروز شود اما اندازه و مدت زمان انسداد در تعیین شدت ضایعات کلیوی نقش مهمی دارند. انسداد های مزمن، یک طرفه و ناکامل مجاری ادراری بیشتر منجر به هیدرونفروز می شوند. در حالی که انسداد های حاد و کامل که سریع برطرف می شوند، آسیب چندانی به کلیه وارد نمی کنند. در نتیجه در نشخوارکنندگان احتمال بازگشت انسداد در مقایسه با آسیب و نارسایی کلیوی ناشی از سنگ های ادراری، مشکل مهم تری محسوب می شود. اگر انسداد یک طرفه باشد کلیه دیگر که سالم است، فقدان عملکرد آن را جبران می کند. انسداد یک طرفه ممکن است در توشه رکتال، به صورت لمس کلیه متسع شده، قابل تشخیص باشد. انسداد های مزمن دو طرفه هم می توانند منجر به نارسایی مزمن کلیوی شوند اما به ندرت در دام اتفاق می افتند. انسداد نسبی میزنای توسط پاپیلوما های مثانه هم در تعدادی از گاو ها گزارش شده است. فشار ناشی از تومور در موارد لوکوز گاوی هم می تواند منجر به هیدرونفروز شود. سونوگرافی در تشخیص هیدرونفروز کمک زیادی می کند.
نفریت بینابینی
نفریت بینابینی به ندرت در دام منجر به بیماری بالینی می شود اما یک یافته کالبدگشایی شایع محسوب می شود. نفریت بینابینی می تواند به صورت منتشر یا موضعی اتفاق بیفتد. در گوساله ها، نفریت بینابینی موضعی (کلیه با نقاط سفید) یک یافته شایع در کالبدگشایی است ولی بیماری بالینی مجاری ادراری ایجاد نمی کند. هم چنین این عارضه در گاو ها ارتباطی با لپتوسپیروز و یا عفونت های فعال باکتریایی ندارد.
نفریت آمبولیک
ضایعات آمبولی در کلیه علائم بالینی ایجاد نمی کنند مگر اینکه خیلی شدید و گسترده باشند که در این حالت سپتی سمی و اورمی هم اتفاق می افتد. نفریت آمبولیک چرکی یا آبسه کلیوی می تواند بعد از هر گونه سپتی سمی یا باکتریمی و به دلیل نفوذ باکتری در بافت کلیه اتفاق بیفتد. آمبولی می تواند از واکنش های سپتیک موضعی مانند اندوکاردیت دریچه ای، ضایعات چرکی در پستان، رحم، ناف و حفره صفاقی در گاو ها منشا بگیرد و یا در ارتباط با عفونت های سیستمیک مانند سپتی سمی E.coli در گوساله ها و C.pseudotuberculosis در گوسفند و بز باشد. آمبولی باکتریایی در بافت کلیه مستقر می شود و ضایعات موضعی چرکی ایجاد می کند. هم چنین آمبولی می تواند عروق بزرگ تر را هم مسدود کند و منجر به آنفارکتوس مناطقی از کلیه شود. اما معمولا مناطقی که دچار آنفارکتوس شده اند، آنقدر بزرگ نیستند که سایر قسمت های سالم نتوانند عملکرد آنها را جبران کنند؛ بنابراین همان طور که ذکر شد، معمولا این ضایعات منجر به بروز علائم بالینی نمی شوند. اگرچه نفریت آمبولیک ممکن است علائم بالینی نداشته باشد اما اگر در فواصل زمانی معین آزمایش ادرار گرفته شود، ممکن است به صورت گذرا پروتئین و چرک در ادرار مشاهده شود.
بیماری های عفونی دستگاه ادراری
لپتوسپیروز
عامل بیماری لپتوسپیروز در دام باکتری Leptospira interrogans و L. borgpetersenii می باشد. این بیماری در سراسر دنیا گاو، گوسفند و بز ها را درگیر می کند ولی در مناطق گرم و مرطوب شیوع بیشتری دارد. باکتری های لپتوسپیرا از طریق سطوح مخاطی و پوست های نازک وارد بدن میزبان می شوند. آنها می توانند به سلول های اپیتلیال متصل شوند و از طریق یک واکنش فعال شامل پروتئین های سطحی، به اجزای ماتریکس خارج سلولی می چسبند. لپتوسپیرا های بیماری زا در میان سلول های کبد و کلیه مشاهده می شوند. لپتوسپیروز می تواند به شکل یک بیماری حاد و شدید در اثر سپتی سمی و با علائم اندوتوکسمی مانند خون ریزی، هپاتیت، نفریت و مننژیت اتفاق بیفتد یا این که به صورت یک بیماری تحت حاد و نسبتا شدید همراه با هپاتیت، نفریت، عدم تولید شیر و مننژیت مشاهده شود. در فرم مزمن بیماری هم سقط، مرده زایی و ناباروری مشاهده می شود. لپتوسپیروز علاوه بر اینکه به عنوان مهم ترین بیماری باکتریایی زئونوز در سراسر دنیا شناخته می شود، از جمله عوامل اصلی ضرر اقتصادی در صنعت پرورش دام نیز محسوب می گردد.
چگونه می توان بیماری ها و اختلالات دستگاه ادراری دام را درمان نمود؟
در صورت بروز هر یک از این بیماری ها و اختلالات دستگاه ادراری سلامت و عملکرد دام تحت تاثیر قرار می گیرد. بنابراین این مشکلات باید برطرف و درمان شوند. درمان بیماری های کلیوی در دام، معمولا بر پایه درمان های حمایتی مانند مایع درمانی و استفاده از الکترولیت ها صورت می گیرد و در صورت کاهش جریان ادرار یا قطع ادرار نیز از برخی داروهای مدر شیمیایی مانند فورزماید استفاده می شود که مشکلاتی مانند ایجاد باقیمانده های دارویی به همراه دارند. برای درمان عفونت های ادراری نیز از آنتی بیوتیک ها استفاده می گردد. در طی سال های اخیر مقاومت آنتی بیوتیکی به مشکلی بزرگ و جدی تبدیل شده است که علاوه بر خطراتی که برای سلامت عمومی و جوامع انسانی به همراه دارد، سبب ناکارآمدی آنتی بیوتیک ها در درمان عفونت های حیوانات گشته است. از طرفی با توجه به افزایش تمایل مردم برای استفاده از دارو های گیاهی و طبیعی، به دلیل عدم ایجاد مقاومت و یا باقیمانده دارویی، شرکت دانش بنیان ماکیان دام پارس داروی کاملا گیاهی لاوارن را جهت درمان و پیشگیری از مشکلات کلیوی در دام بر اساس مواد موثره موجود در عصاره گیاه گزنه فرموله کرده است.
گزنه به طور گسترده ای در طب سنتی برای درمان بیماری های مختلف مانند هماچوری و نفریت استفاده می شود. اجزای اصلی شناسایی شده در آن به طور خلاصه شامل اسکوپولتین، بتاسیتوسرول و کافئوئیل مالیک اسید است که سبب خواص منحصر به فرد آن می شود. تاثیرات مثبت گیاه گزنه در بهبود عملکرد دستگاه ادراری و تاثیرات آنتی اکسیدانی و آنتی میکروبی (ویروس، باکتری، قارچ) آن با مستندات علمی گزارش شده است. آزمایشات متعدد نشان می دهد که تجویز عصاره گزنه در بهبود عوارض کلیوی نتایج چشمگیری داشته است. نسبت بالای پتاسیم به سدیم گیاه گزنه در خاصیت ادرارآوری آن موثر است. همچنین بر اساس مطالعات، ماده موثره گیاه گزنه کافئین، اسید مالیک و اسید کلروژنیک است که حجم و جریان ادرار را افزایش می دهد و میزان ادرار باقیمانده در مجاری ادراری را کاهش می دهد. در نتیجه می تواند جایگزین مدر های شیمیایی باشد و در موارد کاهش یا قطع ادرار مورد استفاده قرار بگیرد. هم چنین به دفع عفونت ها و کریستال های ادراری هم کمک می کند و از بروز عفونت های ادراری و پیلونفریت و تشکیل سنگ های ادراری و انسداد مجاری ادراری جلوگیری می کند. در نتیجه با جلوگیری از انسداد مجاری منجر به پیشگیری از هیدرونفروز می شود.
فعالیت ضد میکروبی این گیاه در برابر باکتری های گرم مثبت و گرم منفی مختلف آزمایش شده است و فعالیت مهاری قابل توجهی در برابر آنها نشان داده است بنابراین می تواند جایگزینی مناسب برای آنتی بیوتیک ها در درمان آبسه های کلیوی و پیلونفریت باشد.
قابل ذکر است که خواص ضد التهابی و ضد دردی گزنه نیز از دیر باز مورد توجه بوده است. این فعالیت ضد التهابی به دلیل مهار سیکلواکسیژناز، لیپوکسیژناز و تولید سایتوکین است. بررسی ها نشان می دهد که عصاره گزنه با کاهش فعال سازی فاکتور هسته ای (NF-kB) اثر ضد التهاب خود را اعمال می کند. از آنجایی که اثبات گشته که NF-kB نقش پاتوفیزیولوژیکی دارد، استفاده از عصاره گیاه گزنه در تسکین درد های التهابی تایید می شود.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
تاثیر لاوارن بر استرس گرمایی در دام
حیوانات دچار استرس های مختلفی مانند استرس های فیزیکی، شیمیایی، تغذیه ای، فیزیولوژیک و یا استرس گرمایی می شوند. استرس گرمایی یکی از مهم ترین عوامل استرس زا به خصوص در مناطق استوایی، نیمه حاره، خشک و نیمه خشک محسوب می شود. فاکتور های محیطی مانند دمای هوا، تابش خورشید و رطوبت نسبی اثرات مستقیم و غیر مستقیمی بر دام می گذارند. به خصوص دمای بالای محیط توانایی دام برای حفظ انرژی، آب، تنظیم دمای بدن و حفظ تعادل هورمون ها و مواد معدنی را به چالش می کشد. استرس گرمایی بر عملکرد تخمدان و توسعه جنین تاثیر می گذارد و از این طریق باروری را کاهش می دهد. به علاوه با مصرف ذخایر بدن از جمله پروتئین و انرژی منجر به کاهش رشد، تولید مثل و کاهش عملکرد تولیدی دام می شود. اقداماتی که دام برای مقابله با استرس گرمایی انجام می دهد شامل افزایش نرخ تنقس، دمای بدن و مصرف آب و کاهش مصرف خوراک و ماده خشک می باشد. استرس گرمایی ایمنی دم را تضعیف می کند و در نتیجه حساسیتش به عفونت ها و بیماری های مختلف را افزایش می دهد. در موراد شدید استرس گرمایی حتی مرگ دام هم ممکن است.
لاوارن به دلیل وجود مقادیر زیاد ویتامین C طبیعی و املاحی نظیر آهن و … درعصاره گیاه گزنه، اثرات آنتی اکسیدانی قوی ای دارد از این رو در شرایط استرس گله بویژه استرس گرمایی، به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده و در کاهش بار کلیوی و بهبود عملکرد آن ها نقش دارد. یافته ها حاکی از این است که گزنه در افزایش بیان ژن های کاتالاز (CAT) و سوپراکسید دیسموتاز 1 (SOD1)نقش بسزایی دارد و پراکسیداسیون لیپیدی پس از مصرف گزنه به طور قابل توجهی سرکوب می شود. خواص آنتی اکسیدانی این گیاه از آزاد شدن رادیکال های آزاد جلوگیری می کند و بنابراین می تواند از اثرات منفی ناشی از استرس گرمایی در دام نیز پیشگیری کند.
