آلودگی خوراک طیور به پاتوژن ها و مایکوتوکسین ها یکی از خطرات جدی و چالش های اصلی این صنعت در حال رشد بوده است. مایکوتوکسین ها انواع مختلفی دارند که مهمترین آن ها آفلاتوکسین ها هستند. این سموم سبب آسیب به کبد و سایر اندام ها شده و سبب اختلال در تولید مثل، سیستم ایمنی و مشکلات گوارشی و در نهایت کاهش عملکرد پرنده می شود. مایکوتوکسین ها متابولیت های ثانویه قارچ ها بوده که می توانند قبل از برداشت غلات یا در طول نگهداری و ذخیره سازی آنها تولید شوند. این توکسین ها بسیار مقاوم بوده و در طول فرآوری خوراک نیز از بین نمی روند. امروزه از ترکیبات شیمیایی مانند فرمالدئید جهت ضدعفونی خوراک طیور استفاده می شود. این ترکیبات سرطانزا بوده و دارای اثرات باقیمانده در تولیدات حیوان می باشند. این موضوع سبب شد تا اتحادیه اروپا از سال 2018 استفاه از فرمالدئید را در خوراک طیور ممنوع اعلام کند.
از طرفی بستر سالن یکی از عوامل حائز اهمیت، در مدیریت و کنترل بیماری ها در پرورش طیور است. بستر مناسب باید دارای ویژگی های منحصر به فردی باشد زیرا بستر نامناسب امکان بروز انواع بیماری ها و مشکلات را منجر می شود.
یکی از موارد مهم در مدیریت بستر طیور میزان رطوبت آن است. یک بستر مناسب باید قابلیت جذب بالایی برای رطوبت دفعی پرنده از طریق مدفوع و حتی رطوبت محیط داشته باشد. رطوبت مناسب پیشنهاد شده برای بستر بین 20 تا 25 درصد است. در صورتی که رطوبت بستر از 25 درصد تجاوز کند، آن را بستر خیس می‌نامند.
این بستر محل مناسبی برای رشد انواع میکروارگانیسم ها خواهد بود و از سوی دیگر اسیداوریک دفع شده در ادرار پرنده در اثر تجزیه توسط باکتری ها به گاز آمونیاک و گاز CO2 تبدیل می شود. گاز آمونیاک در مجاورت مخاط مرطوب بینی، چشم و مجاری تنفسی به آمونیوم تبدیل میشود که موجب التهاب ملتحمه چشم و آسیب به قرنیه می گردد. به دلیل خاصیت قلیایی و سوزاننده آمونیوم درماتیت، سوختگی سینه، پا و در پی آن عفونت های ثانویه، کاهش راندمان خوراک و متعاقبا کاهش کیفیت لاشه مشاهده خواهد شد. برای کاهش رطوبت بستر و آمونیاک تولیدی از مواد شیمیایی مختلف در سطح بستر استفاده می کنند که به دلیل تماس مستقیم بستر با خوراک و طیور ممکن است عوارضی به بارآورد.
محصول آنتی آمونیوم اکسترا شرکت ماکیان دام پارس با هدف ضدعفونی خوراک و کاهش رطوبت و آمونیاک بستر فرموله و تولید شده است. این محصول طبیعی با ترکیبات منحصر بفرد خود سبب کاهش میکروارگانیسم های خوراک در نتیجه کاهش بیماری های گوارشی طیور،کاهش دفع نیتروژن ،کاهش اسهال و در نهایت کاهش رطوبت بستر می شود.
فرمولاسیون محصول آنتی آمونیوم اکسترا بر پایه ترکیبات موثره گیاهی شامل آلیسین، کورکومین،پیپرین به همراه اسید های ارگانیک و مواد معدنی است که در ادامه به بررسی مکانیسم های ترکیبات موجود در این فرآورده و ارزیابی عملکرد آنها می پردازیم.
آلیسین
آلیسین ترکیبی فرار و حاوی گوگرد است که در گونه های سیر یافت می شود. این ماده آنتی میکروبیال و آنتی اکسیدان طبيعي است كه از ديرباز به عنوان يك ماده گندزدا مورد مصرف قرار می گرفته است. آلیسین بر طیف وسیعی از باکتری‌های گرم منفی و گرم مثبت (از جمله اشریشیا، سالمونلا، استافیلوکوک، استرپتوکوک، کلبسیلا، پروتئوس، باسیلوس و کلستریدیوم)، قارچ ها (به ویژه در برابر کاندیدا آلبیکنز)، انگل ها (از جمله برخی از انگل های تک یاخته ای اصلی روده) و ویروس ها موثر است و مانع رشد و تکثیر آن ها می گردد. اثر ضد میکروبی آلیسین به دلیل واکنش شیمیایی آن با گروه های تیول آنزیم های های وابسته به سولفیدریل از جمله الکل دهیدروژناز، تیوردوکسین ردوکتاز و RNA پلیمراز است.
آلیسین همچنین به واسطه گروه تيوسولفونات توانايي اتصال به گروه هاي تيول پروتئین ها را دارد، اين اتصال باعث تخريب انواع پروتئين ها و آنزيم هاي مهم ميكروبی ميشود بطور مثال آلیسین می تواند آنزیم‌های باکتریایی مانند سیستم تشکیل‌دهنده استیل کوآ متشکل از استات کیناز و فسفوترانس استیل کوآ سنتتاز را مهار کند. مهار اين آنزيم باعث مهار بيوسنتز ليپيدها و اسيدهاي چرب شده و نهايتا قابليت زيستي باکتری را مهار مي كند. آلیسین همچنین به عنوان یک آنتی اکسیدان کارآمد عمل می کند. در واقع، خواص آنتی اکسیدانی آلیسین را می توان بر اساس مهار رادیکال های هیدروکسیل و سوپراکسید توضیح داد.
قابل ذکر است که آلیسین بر سیستم ایمنی نیز تاثیرگذار است و با اثر تحريكي بروی ماکروفاژ ها، باعث افزايش سنتز نيتريك اكسايد توسط ماكروفاژها مي شود. همانطور که می دانیم ماکروفاژها نقش اصلی را در دفاع در برابر تعدادی از عوامل میکروبی از طریق تولید نیتریک اکساید برعهده دارند.
پیپرین
پیپرین آلکالوئیدی از فلفل سیاه با فواید متعدد از جمله خواص آنتی اکسیدان، ضد التهاب، محافظت کبدی، ضد میکروبی و مهارآنزیم های متابولیزه کننده است. این ترکیب فعالیت‌های سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون ردوکتاز را افزایش و بالعکس فعال سازی کاسپاز 3 و ROS را کاهش می دهد و با جلوگیری از کاهش گلوتاتیون و بازیابی سطوح سیتوکسین، عملکرد آنتی اکسیدانی افزایش می یابد. پیپرین آسیب های التهابی را از طریق مکانیسم های مختلف کاهش می دهد. این مکانیسم ها شامل (الف) کاهش موثر IL-1β و IL-6، و بیان بیش از حد TNF-α، (ب) افزایش بیان IL-10، (ج) کاهش بیان TLR-2 و TLR-4، و (د) مهارسطوح NF-κB و MAPKs است.
یکی از مهم ترین اثرات پیپیرین تاثیر آن بر هضم و جذب مواد غذایی است که در صنعت طیور بسیار حائز اهمیت می باشد. پیپرین بر متابولیسم کلسترول و اسیدهای صفراوی تاثیر می گذارد، باعث تسریع متابولیسم لیپید و پراکسیداسیون لیپیدها می شود.
این ترکیب آلکالوییدی تاثیرات قابل توجهی بر فعالیت لیپاز پانکراس، آمیلاز، تریپسین و کیموتریپسین دارد و موجب تغییرات آنزیمی محرک فعالیت لوسین آمینو پپتیداز و گلیسیل گلیسین دی پپتیداز می گردد. شواهد نشان می دهد که پیپرین موجب افزایش طول میکروویلی‌های روده شده و از این طریق سبب افزایش جذب مواد غذایی می شود. از سوی دیگر اثرات مثبت پیپرین بر سلامت کبد نیز قابل ذکر است. این ترکیب آلکالوئیدی سطوح آلانین آمینوترانسفراز و کلسترول را کاهش داده و بر بیومارکرهای سلامت کبدی موثر است.
كوركومين
كوركومين كاروتنوئيد گزانتوفيلي و تركيب موثره اصلي زردچوبه مـي باشـد. از جمله خواص اصلی این ترکیب اثرات ضدالتهابی، ضد میکروبی و درمان آرتریت روماتوئید است. کورکومین با ایجاد اختلال در پروفیلامنت های FtsZ که در تقسیم باکتری تقش دارد تکثیر سلول های باکتریایی را مهار می کند و خواص ضد میکروبی خود را اعمال می کنند. یکی دیگر از ویژگی های مهم کورکومین خاصیت آنتی اکسیدانی آن است که به حضور گروه هاي فنوليك و دي كتون نسبت داده شده است. فعالیت ضدالتهابی کورکومین از طریق مهار و سرکوب سنتز پروستاگلاندین ها و مهار COX-2 ،LOX ،iNOS و تولید سایتوکاین هایی مانند اینترفرون گاما و عامل نکروز دهنده (NF-κB) اعمال می شود. داده هاي حاصل از تحقیقات نشان میدهد که کورکومین مانع از فعالیت NF-κB در سلول های مختلف میشود. خاصیت آنتی اکسیدانی کوركومين سبب بهبود عملكرد كبد مي شود. اثر كوركومين بر كاهش آسيب اكسيداتيو القا شده به كبد در آزمایشات مختلف مشاهده شده است. كوركومين فعاليت گلوتاتيون اس ترانسفراز را افزایش می دهد، از این رو گلوتاتيون با سموم متصل شده و سبب افزایش سم زدایی از کبد میگردد.
از آنجا که ساختار روده كوچك نقش حياتي در هضم و جذب مواد مغذي دارد، همراه سازی جيره با تركيبات فنولي، مانند كوركومين، سبب كاهش التهاب روده، افزايش قابليت هضم مواد مغذي و فعاليت متابوليكي میشود و در جيره جوجه هاي گوشتي، سبب افزايش ارتفاع پرزها، تحريك ترشح اسيدهاي صفراوي و فعاليت ليپاز، آميلاز وپروتئاز، كه نقش مهمي در سوخت و ساز بدن و تسريع هضم دارند، مي گردد.
قابل ذکر است که کورکومین باعث بهبود عملکرد ایمنی نیز می شود و می تواند فعالیت سلول های ماکروفاژ، نوتروفیل و دندریتیک سل ها را تغییر دهد. افزودن آن در جیره طیور باعث افزایش تیتر آنتی بادی در سرم جوجه ها می شود.
اسید های ارگانیک
اسیدهای ارگانیک شــامل اسیدهاي چرب کوتاه زنجیره، اسیدهاي چرب فرار و اسیدهاي کربوکسیلیک ضعیف مـی باشـند که در بدن حیوانات تولید می گردند و منشا آلی دارند. سال هاست که از این اسید ها به منظور افزایش نگهداری خوراک در برابر فساد میکروبی استفاده می شود. در دهه های اخیر از این اسیدها به عنوان افزودنی در تغذیه دام و طیور نیز بهره مند می شوند.
از آنجایی که pH دستگاه گوارش تاثیر مستقیمی بر جمعیت میکروفلورهای آن دارد هرگونه تغییر در pH می تواند باعث ایجاد بیماری و رشد پاتوژن ها شود بنابراین pH ایده آل بـراي حفظ تعـادل جمعیـت باکتریـایی دسـتگاه گـوارش لازم اسـت.
به همین دلیل افزودن اسیدهای آلی به خوراك، براي پایین آوردن pH خوراك و سیتوپلاسم میکــروب هــا بــه منظــور محــدود کــردن رشـد بــاکتري هــاي بیمــاريزاي روده اي الزامی است. مكانيسم عمل اسيدهاي آلي در از بين بردن باکتري ها، به توانایی عبور آنها از غشاي سلول باکتري مربوط ميشود. اسيدهاي آلي ميتوانند به صورت محلول در چربي و يا به کمک ناقل، از ديواره سلولي باکتري ها عبور نمايند. پس از عبور از ديواره سلولي باکتري و وارد شدن به داخل سلول، اين اسيدها به يون هاي سازنده خود تجزيه مي شوند. يون هیدروژن با کاهش pH داخل سلول، سبب ميشود تا باکتري جهت حفظ پتانسیل سلول، این یونها را به بيرون انتقال دهد. از این رو باکتری مجبور به صرف انرژي مي باشد. این روند تا جایی ادامه پيدا می کند که باکتري مجبور به استفاده کامل از ذخائر انرژي درون سلولي، براي تعديل pH داخل سلول می گردد. بنابراین باکتری قادر به تامین انرژی برای اهداف رشد و تقسیم نخواهد بود و از بین می رود. از سوی دیگر آنیون های درون سلول نیز بر DNA تاثیر می گذارند و از ساخت پروتئین ها جلوگیری می کند. قابل ذکر است که با کاهش فعالیت میکروبی میزان دفع نیتروژن کاهش می یابد. اسيدهاي آلي مي توانند از يک سو رقابت باکتري های روده با ميزبان براي استفاده مواد مغذي قابل دسترس را کاهش دهند و از سوی ديگر، با کاهش جمعيت باکتري هاي مضر، توليد متابوليت هایی مانند آمونيوم و آمین ها را کاهش دهند. بنابراین اسیدهای آلی خوراک طیور، در کاهش تولید آمونیاک سالن های مرغداری بسیار موثر هستند.
آنتی آمونیوم اکسترا
اثرات سینرژیستی ترکیبات موثره موجود در آنتی آمونیوم اکسترا سبب جلوگیری از رشد میکروب ها و ضدعفونی خوراک می شود. این ترکیبات با بهبود فلور میکروبی دستگاه گوارش، افزایش هضم و جذب مواد غذایی و همچنین جلوگیری از رشد پاتوژن ها در محیط روده سبب کاهش دفع آب و آمونیاک می شوند. بدین ترتیب از مشکلات محیطی (آلودگی و خیسی بستر، بوی نامطبوع سالن و…) و اثرات فیزیولوژیکی (بیماری های تنفسی، درماتیت، عفونت های گوارشی و …) که بدنبال این عوامل ایجاد می شوند پیشگیری خواهد شد. نتایج مطالعه فارمی انجام شده با هدف ارزیابی عملکرد و ایمنی محصول نیز نشان داد کانت باکتریایی خوراک حاوی آنتی آمونیوم اکسترا کاهش یافته و شمارش قارچ های آن به صفر رسیده بود. در این مطالعه فارمی pH، درصد رطوبت و میزان آمونیوم بستر کاهش یافته و شمارش باکتری ها و کلی فرم های بستر نیز کاهش نشان داده بودند.
آنتی آمونیوم اکسترا به میزان نیم تا یک کیلوگرم در یک تن خوراک طیور مورد استفاده قرار گرفته و در صورت استفاده از پودر گوشت و یا آلودگی بالای خوراک تا 2.5 کیلوگرم در تن خوراک نیز قابل استفاده می باشد. آنتی آمونیوم اکسترا با هیچ یک از ترکیبات رایج مورد استفاده در خوراک، آنتی بیوتیک ها، آنزیم ها، پروبیوتیک ها و … تداخلی نداشته و در تمام طول دوره پرورش قابل استفاده است.
