از زمان کشف آنتی بیوتیک ها در دهه 20 میلادی، این ترکیبات در دوز هایی کمتر از دوز درمانی به عنوان مکمل غذایی محرک رشد، بازدهی تبدیل خوراک و پیشگیری از عفونت ها استفاده می شده اند و نقشی حیاتی در پرورش حیوانات از نظر مالی و اقتصادی داشته اند. افزودن آنتی بیوتیک ها به خوراک، یک روش رایج در صنعت دام و طیور است که می تواند به پرورش متراکم این حیوانات کمک کند. با این حال این امر منجر به توسعه مقاومت آنتی بیوتیکی می شود که تهدیدی جدی برای سلامت انسان ها محسوب می گردد.
چرا تقاضا برای محصولات بدون آنتی بیوتیک در سال های اخیر افزایش پیدا کرده است؟
محصولات بدون آنتی بیوتیک و ارگانیک در طی سال های اخیر به موضوعی داغ تبدیل شده اند. افزایش آگاهی و نگرانی های مردم در مورد باقیمانده های آنتی بیوتیکی در محصولات دام، طیور و آبزیان و مقاومت آنتی بیوتیکی، سبب افزایش تقاضا برای استفاده از محصولات بدون آنتی بیوتیک گشته است. هم چنین با افزایش قانون گذاری ها و ممنوعیت ها در مورد استفاده از این ترکیبات، پیدا کردن جایگزین هایی مناسب برای آنها با هدف تقویت رشد، به امری ضروری تبدیل گشته است.
جایگزین های طبیعی آنتی بیوتیک های محرک رشد، باید بتوانند منجر به کاهش جمعیت های میکروبی و تقویت رشد از طرق مختلف مثل تغییر یا مهار رشد میکروبی، کاهش التهاب، تقویت ایمنی ذاتی، کاهش استرس اکسیداتیو و بهبود یکنواختی روده شوند. به علاوه به دلیل عدم استفاده از آنتی بیوتیک ها، می توانند تحت عنوان محصولات بدون آنتی بیوتیک (antibiotic free یا no antibiotics ever) منجر به فروش بالاتر شوند.
استفاده از ترکیبات گیاهی یا طبیعی، پروبیوتیک ها، پری بیوتیک ها و سین بیوتیک ها می توانند جایگزینی مناسب برای آنتی بیوتیک ها، به عنوان محرک رشد باشند.
در پرورش دام، طیور و آبزیان چگونه از آنتی بیوتیک ها استفاده می شود؟
به طور کلی از آنتی بیوتیک ها در پرورش دام، طیور و آبزیان به یکی از این 3 شکل استفاده می شود:
- پرورش بدون آنتی بیوتیک یا عدم استفاده کامل از آنتی بیوتیک ها: در این روش طی کل دوره پرورش، به هیچ عنوان از آنتی بیوتیک و حتی ضد کوکسیدیوز های یونوفوره استفاده نمی شود.
- کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها: در این روش تنها از آنتی بیوتیک هایی که مصارف انسانی ندارند (مثل ضد کوکسیدیوز های شیمیایی و یونوفوره) استفاده می شود.
- استفاده از آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد: در برخی کشور ها هنوز هم از آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد استفاده می شود. اما این محصولات از نظر صادرات به کشور هایی که پرورش بدون آنتی بیوتیک یا مصرف کاهش یافته دارند، با مشکلاتی مواجه می شوند.
مصرف آنتی بیوتیک ها در صنعت پرورش دام، طیور و آبزیان به طور عمده تحت تاثیر قانون گذاری های محلی است و قوانین آن در هر کشور متفاوت است. از زمان ممنوع شدن استفاده از آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد در سوئد (سال 1986)، فنلاند (سال 1996) و دانمارک (سال 1998)، محدودیت استفاده از آنتی بیوتیک ها در خوراک دام، طیور و آبزیان به منظور مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی در بسیاری از کشور ها ادامه پیدا کرد. استفاده از آنتی بیوتیک های محرک رشد در انگلیس و سایر کشور های اتحادیه اروپا در سال 2006 میلادی ممنوع اعلام شد و در سال 2018 میلادی استفاده از آنتی بیوتیک ها با هدف پروفیلاکسی و متافیلاکسی هم ممنوع شد. در سال 2017 میلادی نیز استفاده از آنتی بیوتیک ها با مقدار کمتر از دوز درمانی در آب و خوراک به منظور تقویت رشد و بازدهی خوراک در ایالات متحده آمریکا قدغن شد.
در مورد طبقه بندی دارو های ضد کوکسیدیوز نیز، در مناطق مختلف جهان قانون گذاری های مختلفی وجود دارد. اتحادیه اروپا ترکیبات ضدکوکسیدیوز را، در بحث تغذیه حیوانات، در دسته افزودنی های خوراک قرار می دهد در حالیکه ایالات متحده آمریکا آنها را جزو دارو های آنتی بیوتیکی طبقه بندی می کند.
علی رغم تلاش های فراوان برای این قانون گذاری ها به خصوص در اتحادیه اروپا و اخیرا ایالات متحده آمریکا، اما آنتی بیوتیک ها هنوز هم به طور گسترده در پرورش حیوانات استفاده شده و منجر به گسترش مقاومت آنتی بیوتیکی می شوند.
تفاوت محصولات ارگانیک و بدون آنتی بیوتیک در چیست؟
سیستم پرورش ارگانیک حیوانات، سیستمی است که در آن از ترکیبات ارگانیک و زیست تجزیه پذیر برای تغذیه، سلامت، تولید مثل و سرپناه حیوانات استفاده می شود. در این سیستم به طور سنجیده ای، استفاده از ترکیبات سنتتیک مثل دارو ها، افزودنی های غذایی و نژاد های دستکاری ژنتیکی شده ممنوع است. در حقیقت این نوع پرورش، امری دشوار است و در حال حاضر در کشور ما تمایلی برای آن وجود ندارد. با این حال پرورش ارگانیک در 160 کشور دنیا و در مجموع در 37.2 میلیون هکتار زمین کشاورزی در حال انجام است. فروش جهانی مواد خوراکی ارگانیک در سال 2009 میلادی 54.9 میلیارد دلار آمریکا بوده است. 40 % تولید کننده های ارگانیک دنیا در آسیا و در درجه بعد آفریقا (28 %) و آمریکای لاتین (16 %) هستند. کشور هایی که بیشترین تولید کننده ارگانیک را دارند هند (677257)، اوگاندا (187893) و مکزیک (128862) هستند. اما هنوز هم محصولات حیوانی بخش کوچکی از بازر ارگانیک را تشکیل می دهند.
در آمریکا در تولید محصولات دام و طیور که دارای برچسب ((عدم استفاده از آنتی بیوتیک)) یا ((پرورش بدون آنتی بیوتیک)) هستند، نباید از آنتی بیوتیک ها به صورت تزریقی یا داخل آب و خوراک حیوانات استفاده کرده باشند. از آنجاییکه در آمریکا ضد کوکسیدیوز های یونوفوره هم جزو آنتی بیوتیک ها محسوب می شوند، این قانون شامل آنها نیز می شود.
در ایران نیز محصولی تحت عنوان مرغ سبز وجود دارد که با مرغ ارگانیک متفاوت است. تنها تفاوت مرغ های سبز با مرغ های معمولی در این است که مرغ های سبز در طول دوره پرورش خود هیچ گونه آنتی بیوتیکی دریافت نمی کنند. این مرغ ها در ابتدای رشد، اواسط و هم چنین در انتهای دوره پرورش توسط سازمان دامپزشکی کشور مورد بررسی قرار می گیرند و در صورتی که در تمام مراحل عاری از آنتی بیوتیک باشند، می توانند تحت عنوان مرغ سبز به فروش برسند. اما در صورتیکه در هر یک از آزمایش های آنها وجود آنتی بیوتیک یا حتی دارو های ضد کوکسیدیوز تایید شود، اجازه فروش با نام مرغ سبز را ندارند. بنابراین در صورتیکه در پرورش آنها، نیاز به مصرف این دارو ها باشد، از چرخه تولید مرغ سبز خارج می شوند. از آنجاییکه کوکسیدیوز و آنتریت های کلستریدیایی از جمله علل شایع اسهال در طیور محسوب می شوند و می توانند باعث افزایش ضریب تبدیل غذایی (FCR) و کاهش رشد و وزن گیری شوند، بنابراین ممنوعیت استفاده از آنتی بیوتیک ها و ضد کوکسیدیوز های شیمیایی به منظور پیشگیری و درمان این بیماری ها می تواند پرورش مرغ سبز را به امری بسیار دشوار تبدیل نماید. در نتیجه یافتن جایگزینی گیاهی برای این ترکیبات که بتواند از این بیماری ها پیشگیری نموده یا آنها را درمان کند، بدون این که مصرف آن منجر به خارج شدن از چرخه تولید مرغ سبز شود، می تواند بسیار مفید و موثر باشد. ۲ محصول کوکسی فیت (بصورت پودر داخل دان) و کوکسی فیت ال (بصورت محلول داخل آب) کاملا گیاهی بوده و بر پایه ترکیبات موثره موجود در گیاه آرتمیزیا آنوا، جفت بلوط و سیر فرموله شده اند. این دو محصول دارای اثرات ضد کوکسیدیوز و ضد آنتریت های کلستریدیایی بوده و به دلیل ساختار پیچیده اجزای آنها، امکان ایجاد مقاومت دارویی علیه آنها وجود نداشته و هیچ گونه باقیمانده دارویی نیز به جای نمی گذارند. بنابراین به راحتی می توان از کوکسی فیت و کوکسی فیت ال برای پیشیگری و درمان کوکسیدیوز و آنتریت های کلستریدیایی در پرورش مرغ سبز بهره گرفت.
پرورش سخت، حساس و دقیق مرغ های سبز و پایین بودن تقاضای مصرف کنندگان برای این محصولات، منجر به قیمت بالاتر آنها شده است. از این رو باید با افزایش آگاه سازی مردم نسبت به مزایای مصرف این محصولات و خطرات مقاومت آنتی بیوتیک، تقاضا را بالا برده تا از این طریق قیمت محصولات بدون آنتی بیوتیک هم به صرفه تر شود.
چه چالش هایی در مسیر تولید محصولات بدون آنتی بیوتیک وجود دارد؟
-
آلودگی های محیطی
تاثیر محیط و آلودگی های آن امری غیر قابل انکار در پرورش دام، طیور و آبزیان می باشد. بیماری و تلفات در محیط های آلوده بیشتر اتفاق می افتند. رخداد آنتریت های بالینی و تحت بالینی و سایر اختلالات مرتبط در طیوری که در مناطق آلوده زندگی می کنند بیشتر است. بنابراین به حداقل رساندن آلودگی های محیطی، به خصوص در شرایطی که از آنتی بیوتیک ها استفاده نمی شود، امری مهم و ضروری است. با توجه به اثرات منفی آنتریت بر عملکرد رشد، تولید و FCR و افزایش تلفات، یافتن جایگزینی گیاهی برای آنتی بیوتیک ها به منظور مقابله با این بیماری ضروری است. کوکسی فیت و کوکسی فیت ال دو محصول کاملا گیاهی ضد کوکسیدیوز و آنتریت های باکتریایی از جمله کلستریدیاها می باشند. مواد موثره موجود در اجزای تشکیل دهنده آنها دارای خواص ضد باکتریایی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی است. در نتیجه علاوه بر پیشگیری و درمان آنتریت نکروتیک، منجر به بهبود محیط روده شده و عملکرد رشد و تبدیل غذایی را بهبود می بخشند. به علاوه، همان طور که پیش تر ذکر شد امکان ایجاد مقاومت دارویی علیه این ترکیبات وجود ندارد و به دلیل نداشتن باقیمانده دارویی نیازی به دوره پرهیز از مصرف نیز ندارند. هم چنین به این دلیل که کوکسی فیت و کوکسی فیت ال کاملا گیاهی هستند و هیچ گونه ماده شیمیایی ندارند، از آنها حتی برای پرورش ارگانیک هم می توان استفاده کرد.
برای اطلاعات بیشتر کوکسی فیت اینجا کلیک کنید.
برای اطلاعات بیشتر کوکسی فیت ال اینجا کلیک کنید.
برای خرید کوکسی فیت اینجا کلیک کنید.
-
اقدامات مدیریتی
در صورتیکه قرار است در طول دوره پرورش از آنتی بیوتیک استفاده نشود و محصولات بدون آنتی بیوتیک داشته باشیم، پس باید یکسری اقدامات مدیریتی از قبیل کاهش تراکم پرورش، تمیز سازی مرتب و سریع محیط، تامین بستر با کیفیت، حفظ دمای مناسب و تهویه کافی، رعایت کردن دقیق اقدامات امنیت زیستی (بیوسکیوریتی)، انتخاب بهترین نژاد و … انجام گیرد. به علاوه باید آب و غذای کافی و با کیفیت هم به دام و طیور برسد. با توجه به اهمیت اقدامات مدیریتی از قبیل حفظ کیفیت بستر و کاهش گاز آمونیاک و تامین خوراک با کیفیت و ضد عفونی شده در پرورش بدون آنتی بیوتیک، می توان از ضد عفونی کننده خوراک کاملا طبیعی آنتی آمونیوم اکسترا به جای ضد عفونی کننده های شیمیایی استفاده نمود. آنتی آمونیوم اکسترا بعنوان تنها ضدعفونی کننده طبیعی بدون فرمالین حاوی عصاره های گیاهی، اسید های ارگانیک و مواد معدنی است و اثرات ضد میکروبی گسترده ای دارد. هم چنین زمان عبور مواد غذایی از روده را افزایش داده و در نتیجه با کاهش تعداد باکتری های مضر و جذب بهتر آب و مواد مغذی منجر به کاهش رطوبت بستر و در نتیجه کاهش تولید گاز آمونیاک می گردد.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
-
عفونت های گوارشی
علی رغم نگرانی ها و مشکلات ناشی از آنتی بیوتیک ها، آنها نقش موثری در درمان و پیشگیری از عفونت ها دارند و به خصوص به حفظ سلامت دستگاه گوارش کمک می کنند. معمولا پاتوژن هایی که در دام، طیور و آبزیان منجر به عفونت دستگاه گوارش می شوند عبارتند از اشریشیاکولی، سالمونلا و گونه های کلستریدیوم. این باکتری ها علاوه بر اثرات منفی بر سلامت حیوانات، می توانند منجر به خسارات اقتصادی شوند. آنتی بیوتیک ها می توانند سبب کنترل، پیشگیری و درمان این عفونت ها شوند. با این حال خطراتی از قبیل باقیمانده دارویی و مقاومت آنتی بیوتیکی ایجاد می کنند که می تواند سلامت مصرف کنندگان را به خطر بیندازد. بنابراین باید برای مقابله با این عفونت ها به دنبال جایگزین مناسب گشت. یکی از این روش های جایگزین استفاده از پروبیوتیک ها، پری بیوتیک ها و سین بیوتیک ها می باشد. مکمل سین بیوتیک MLC محلول در آب، حاوی پروبیوتیک لاکتوباسیلوس کازئی و پری بیوتیک دکستران الیگوساکارید می باشد. لاکتوباسیلوس کازئی پروبیوتیک بسیار مقاوم است که بدون آسیب و به مقدار زیادی به روده رسیده و منجر به تقویت فلور میکروبی روده می شود. آنها از طریق رقابت با باکتری های بیماری زا بر سر جا و غذا منجر به حذف آنها شده و به بهبود ایمنی، سلامت و عملکرد دستگاه گوارش کمک می کنند. دکستران نیز پری بیوتیکی بسیار مقاوم بوده که بدون تغییر به روده می رسد و به رشد و تکثیر فلور میکروبی روده کمک می کند. هم چنین در زنده ماندن و تکثیر پروبیوتیک لاکتوباسیلوس کازئی نقش به سزایی دارد. به علاوه با تحریک سیستم کمپلمان به تقویت ایمنی نیز کمک می کند. فروکتوالیگوساکارید ها (FOS) و مانان الیگوساکارید (MOS) از جمله دیگر پری بیوتیک های رایج هستند. در گذشته تصور می شد فروکتوالیگوساکارید ها به طور اختصاصی فقط توسط باکتری های تولید کننده اسید لاکتیک مصرف شده و باعث تحریک و تکثیر آنها می شوند اما مطالعات جدید نشان داده اند که این الیگوساکارید به طور غیر اختصاصی توسط سایر باکتری ها از جمله باکتری های پاتوژن نیز تخمیر شده و به رشد و تکثیر آنها هم کمک می کند. مانان الیگوساکارید نیز توسط آنزیم های گوارشی تجزیه شده و از بین می رود. اما دکستران الیگوساکارید در برابر آنزیم های گوارشی، اسید های صفراوی و اسید شیردان مقاوم بوده و بدون آسیب به روده می رسد و در آنجا تنها باکتری های تولید کننده آنزیم دکستراناز مانند باکتری های مفید تولید کننده اسید لاکتیک از آن استفاده می کنند.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
هم چنین در طیور می توان از مکمل سین بیوتیک سین بیوفیت پی بصورت مخلوط در دان استفاده نمود. سین بیوفیت پی حاوی پروبیوتیک های لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، لاکتوباسیلوس کازئی، انتروکوکوس فاسیوم و بیفیدوباکتریوم بیفیدوم در کنار پری بیوتیک اختصاصی دکستران و عصاره شیرین بیان می باشد. این پروبیوتیک ها به تقویت و افزایش تنوع فلور میکروبی روده کمک کرده و منجر به حذف رقابتی پاتوژن ها، تقویت سد مخاطی روده و بهبود عملکرد گوارشی می شوند. دکستران نیز علاوه بر کمک به زنده ماندن و تکثیر پروبیوتیک ها منجر به تقویت ایمنی نیز می شود. هم چنین مواد موثره موجود در شیرین بیان نیز دارای خاصیت آنتی اکسیدانی بوده و استرس های اکسیداتیو را کاهش می دهند و با تحریک ترشح موکوس و فعالیت ضد پپسین خود موجب بهبود محیط دستگاه گوارش می شود.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
-
تنوع پایین ژنتیکی
بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده، امروزه تنوع نژادی و ژنتیکی در بین حیوانات پرورشی کم شده است. زیرا تمرکز صنعت پرورش دام، طیور و آبزیان بیشتر بر یکنواختی گله است. برای مثال صد ها نژاد از پرنده های اهلی وجود دارد که هر کدام از آنها با توجه به محل زندگی خود، برای چند هدف مختلف سازگار شده اند. اما در صنعت پرورش طیور تنها از سویه هایی استفاده می شود که تنها برای تولید تخم مرغ یا گوشت انتخاب مصنوعی شده اند که از میان آنها هم تنها نژاد هایی که قابلیت تولید بالا دارند، استفاده می شوند. اما این نژاد ها با قابلیت تولید بالا به دلیل تنوع کم ژنتیکی و داشتن سیستم ایمنی ضعیف تر، بیشتر مستعد عفونت ها و بیماری ها می باشند. از آنجاییکه در پرورش بدون آنتی بیوتیک از آنتی بیوتیک ها به منظور پیشگیری از بیماری ها نمی توان استفاده نمود، بنابراین تقویت ایمنی حیوانات به کمک ترکیبات طبیعی نقش به سزایی در کاهش عفونت ها ایفا می کند. یکی از دارو های کاملا طبیعی تقویت کننده ایمنی دام و طیور، ایمونوپروپوفیت است. این محصول حاوی عصاره اکیناسه (سرخارگل)، شیرین بیان و پروپولیس می باشد. مواد موثره موجود در اجزای این محصول علاوه بر اثرات ضد باکتریایی، ضد ویروسی، ضد انگلی و … سبب تقویت ایمنی سلولی و همورال شده و قدرت فاگوسیتوز را هم افزیش می دهد. در نتیجه مقاومت دام و طیور را در برابر بیماری های عفونی افزایش می دهد و هم چنین منجر به کاهش شدینگ ویروس ها شده و از انتشار بیماری در سطح گله جلوگیری می نماید. به علاوه امکان ایجاد مقاومت دارویی علیه آن وجود ندارد و هیچ گونه باقیمانده دارویی نیز به جای نگذاشته و نیاز به دوره پرهیز از مصرف ندارد و در هر زمانی از دوره پرورش قابل استفاده می باشد.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
به علاوه سین بیوتیک های MLC و سین بیوفیت پی هم همان طور که پیشتر ذکر شد قابلیت تقویت ایمنی بصورت موضعی دارند و با حذف عوامل پاتوژن نیز به کاهش رخداد عفونت ها کمک می کنند.
-
الگوی مصرف و تقاضا برای محصولات دام، طیور و آبزیان
افزایش الگوی مصرف که در برخی از کشور ها دیده شده، نیازمند افزایش تولید است. به علاوه تقاضای مردم برای محصولات ((سبز)) و ارگانیک هم بیشتر شده است. از طرفی مصرف آنتی بیوتیک ها و سایر ترکیبات مضر در زنجیره تولید، بر اعتماد مصرف کنندگان اثر منفی می گذارد. عدم اعتماد مصرف کنندگان به محصولات تولید شده دام، طیور و آبزیان تهدیدی برای تولید پایدار محسوب شده و خسارات بزرگی به صنعت پرورش این حیوانات وارد می کند. بنابراین پرورش دهندگان باید بین تقاضا، ذخیره و مصرف تعادل برقرار کنند. به علاوه کیفیت خوراک و برنامه های غذادهی به حیوانات نیز جزء مهمی از داشتن تولید پایدار است. داشتن یک برنامه غذادهی موفقیت آمیز در پرورش بدون آنتی بیوتیک دام، طیور و آبزیان ضروری است. خوراک بی کیفیت، فاسد، آلوده به عوامل عفونی و مایکوتوکسین ها می تواند به سلامت دستگاه گوارش و اپیتلیوم روده ای آسیب بزند. بنابراین خوراک با کیفیت و عاری از عوامل عفونی برای حفظ سلامت دستگاه گوارش و در نتیجه حفظ سلامت گله ضروری است. گرچه تهیه چنین خوراکی گران و هزینه بر است. بنابراین باعث می شود تا هزینه محصولات بدون آنتی بیوتیک نسبت به سایر محصولات بیشتر باشد. همان طور که پیشتر ذکر شد می توان برای ضد عفونی کردن خوراک از محصول کاملا طبیعی آنتی آمونیوم اکسترا نیز استفاده نمود. مواد موثره موجود در عصاره های گیاهی آنتی آمونیوم اکسترا از قبیل آلیسین، پپرین، کومارین و … علاوه بر داشتن اثرات ضد میکروبی، منجر به تقویت ایمنی میزبان شده و به بهبود عملکرد گوارشی و هضم و جذب آب و مواد مغذی نیز کمک می کنند. اسید های ارگانیک و مواد معدنی موجود در آنتی آمونیوم اکسترا نیز خواص ضد باکتریایی و ضد قارچی داشته و علاوه بر ضد عفونی کردن خوراک با کاهش pH دستگاه گوارش، از رشد پاتوژن ها جلوگیری می کنند.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
