بیماری های ویروسی زیادی در سراسر جهان به صورت اندمیک و بومی در میان دام ها وجود دارند. این بیماری ها به عنوان عامل اصلی خسارت های مالی و اقتصادی در صنعت پرورش دام محسوب می شوند. عواملی از قبیل تجارت های جهانی، افزایش سایز گله و تغییرات محیطی منجر به انتشار عوامل بیماری زا و ظهور بیماری در مناطق و جمعیت هایی شده است که قبلا عاری از این بیماری ها بودند.
عفونت ها و بیماری های ویروسی اغلب منجر به اختلالات باروری و کاهش تولید و کیفیت شیر می شوند. در رابطه با مشکلات باروری، بیشتر به توانایی ویروس ها در سقط و یا ناقص الخلقه زایی توجه می شود. معمولا نتیجه این نوع اختلالات بستگی به این دارد که عفونت در چه مرحله ای از آبستنی اتفاق افتاده است.
در مجموع اثرات بیماری های ویروسی بر سلامت و عملکرد گله بسیار گسترده است و از طریق کاهش نرخ باروری و تولید و افزایش ریسک حذف دام ها، خسارت های اقتصادی گسترده ای به دامدار ها وارد می کند.
مروری بر برخی بیماری های ویروسی شایع در دام
تب برفکی
بیماری تب برفکی یا foot and mouth disease (FMD) یک بیماری ویروسی با اهمیت اقتصادی بالا در میان زوج سمیان می باشد. این بیماری توسط ویروس FMD از جنس آفتوویروس (Aphthovirus) و خانواده پیکورنا ویریده (Picornaviridae) ایجاد می شود. ویژگی های این بیماری ایجاد تاول هایی در اطراف یا داخل دهان، پا ها و پستان می باشد؛ به علاوه علائمی از قبیل تب، لنگش، کاهش وزن، سقط در مراحل انتهایی آبستنی،کاهش تولید شیر در گاو های شیری و مرگ دام های جوان در اثر میوکاردیت نیز مشاهده می گردد. شدت بیماری به عوامل مختلفی مثل گونه و سن حیوان، سویه ویروس، دوز ویروس و وضعیت ایمنی میزبان بستگی دارد. معمولا بیماری در گاو ها در مقایسه با گوسفند و بز شدید تر می باشد. این بیماری به شدت مسری است و در بسیاری از کشور های آفریقایی و آسیایی وجود دارد. ورود تصادفی ویروس FMD به یک جمعیت جدید و حساس منجر به شیوع شدید و ناگهانی بیماری و در نتیجه خسارت های اقتصادی گسترده می گردد. بنابراین تشخیص دقیق و سریع بیماری برای جلوگیری از انتشار بیشتر بیماری ضروری می باشد. معمولا با مشاهده علائم بالینی می توان بیماری را تشخیص داد.
شیوع بیماری در گله هایی که واکسینه نشده اند، تا 100% هم می رسد و میزان تلفات در دام های جوان به دلیل میوکاردیت نیز بیش از 20% می باشد. اغلب تعداد قابل توجهی از دام هایی که از بیماری بهبود پیدا کرده اند، ناقل ویروس FMD می شوند. در حال حاضر برای پیشگیری از بیماری واکسن سه گانه غیر فعال علیه سروتیپ های O، A و Asia 1 وجود دارد اما این واکسن محدودیت هایی مثل نیاز به امنیت زیستی سطح 3 برای تولید انبوه آنتی ژن ویروس دارد و تنها ایمنی کوتاه مدت ایجاد می کند.
آبله گوسفند و بز (sheep and goat pox)
ویروس های آبله بزی (Capripoxviruses) مهم ترین ویروس های آبله در میان حیوانات هستند که منجر به ایجاد بیماری در گوسفند، بز یا گاو می شوند. جنس Capripoxvirus از خانواده ویروسی آبله شامل ویروس های لامپی اسکین، آبله گوسفندی و آبله بزی است که به شدت از نظر میزبان اختصاصی می باشند.
انتقال بیماری به صورت مستقیم یا غیر مستقیم و از طریق تماس با وسایل یا ترشحات آلوده اتفاق می افتد. حشرات نیز می توانند به صورت مکانیکی بیماری را منتقل کنند.
بیماری آبله در بره ها و بزغاله ها از بالغین شدیدتر می باشد و حتی ممکن است برخی از آنها قبل از بروز علائم بالینی تلف شوند. به طور کلی علائم بالینی آبله گوسفندی و بزی می توانند بدخیم یا خوش خیم باشند. فرم بدخیم آن که بیشتر در حیوانات جوان اتفاق می افتد شامل مرگ ناگهانی، تب 40 تا 42 درجه سانتی گراد، دیس پنه و ترشحات چشم و بینی و ضایعات آبله که در قسمت هایی از پوست که پشم ندارند مشاهده می شوند، می باشد. فرم خوش خیم آبله گوسفند و بز نیز تنها شامل ضایعات پوستی است که اغلب در زیر دم مشاهده می شود و بیشتر در بالغین اتفاق می افتد. در این فرم هیچ گونه واکنش عمومی و سیستمیکی اتفاق نمی افتد و معمولا حیوان طی 3 تا 4 هفته بهبود می یابد.
آبله گوسفند و به خصوص بز به دلیل شیوع متوسط و تلفات 50 تا 100 درصدی، تاثیر زیادی بر اقتصاد دارد. به علاوه تا 30 % تولید شیر و تا 32 % نرخ باروری را در سال کاهش می دهد. مرگ و میر بالا (95%) بین بره ها و بزغاله ها، کاهش وزن گیری، افزایش نرخ سقط جنین (3%)، آسیب و کاهش کیفیت پشم و افزایش حساسیت به پنومونی (ذات الریه) و هجوم مگس ها و میاز نیز سایر زیان های ناشی از این 2 بیماری می باشند.
به دلیل اینکه عامل این 2 بیماری ویروسی است درمان اختصاصی ندارند و راه کنترل پیشگیری بیماری در گله نیز واکسیناسیون می باشد. در صورت ورود بیماری به گله نیز می توان با تشخیص سریع، حذف دام های آلوده و ممنوعیت جا به جایی دام ها از گسترش بیشتر آن جلوگیری نمود.
لامپی اسکین (Lumpy skin)
بیماری لامپی اسکین یک تهدید جدی برای دامداران محسوب می شود. این بیماری در گاو ها به صورت حاد یا تحت حاد بروز می کند. گاو ها در هر سن و نژادی می توانند درگیر لامپی اسکین شوند اما گاو های جوان و آنهایی که در پیک شیردهی هستند، حساسیت بیشتری دارند. این بیماری برون مرزی به دلیل خسارت های اقتصادی شدید و گسترده و پتانسیل انتشار سریع در گله، توسط سازمان بهداشت جهانی حیوانات (WOAH=OIE) در لیست بیماری های مهم و قابل توجه قرار گرفته است. شیوع اخیر این بیماری در کشور هایی که عاری از این بیماری بودند اهمیت انتقال، کنترل و لزوم ریشه کنی بیماری را نشان می دهد.
عامل این بیماری Lumpy skin disease virus (LSDV) متعلق به جنس Capripoxvirus می باشد که از نظر ژنتیکی مرتبط با ویروس های آبله گوسفند و بز است ولی به طور طبیعی فقط در گاو ها عفونت ایجاد می کند. در میان ویروس های خانواده آبله (Poxviridae)، این ویروس بیشترین اهمیت اقتصادی را برای نشخوارکنندگان اهلی دارد.
علائم بالینی لامپی اسکین شامل تب، بی اشتهایی، ترشحات بینی، ریزش بزاق و اشک، تورم عقده های لنفاوی، کاهش قابل توجه تولید شیر، کاهش وزن بدن و حتی گاهی مرگ می باشد. به علاوه در این بیماری ندول های پوستی سفت به قطر 2 تا 7 سانتی متر هم به خصوص در نواحی گردن، پا، دم و پشت حیوان دیده می شوند. میزان شیوع لامپی اسکین در گله بین 5 تا 45 % و حتی گاهی تا 100 % می باشد اما نرخ تلفات معمولا کمتر از 10 % (گاهی تا 40 %) است.
اهمیت اقتصادی لامپی اسکین به دلیل کاهش قابل توجه تولید شیر (10 تا 85%) ناشی از تب بالا و ورم پستان ثانویه است. سایر زیان های ناشی از این بیماری نیز عبارتند از: کاهش نرخ رشد در گاو های گوشتی، ناباروری موقت یا دائمی، سقط، هزینه های درمان و واکسیناسیون و مرگ حیوانات بیمار.
انتشار ویروس های آبله بزی (Capripoxviruses) به دلیل محدودیت دسترسی به واکسن های موثر و فقر در مناطقی که بیماری به صورت بومی وجود دارد، در حال افزایش است. تجارت قانونی و غیر قانونی حیوانات زنده و تغییرات آب و هوای جهان نیز در این امر دخیلند. واکسیناسیون در کنار محدودیت جا به جایی دام ها و حذف دام های آلوده تنها روش برای کنترل لامپی اسکین در مناطق اندمیک است.
اکتیمای واگیردار (Contagious Ecthyma)
اکتیمای واگیردار یک بیماری ویروسی جهانی می باشد که شیوع آن در مناطقی که گله های متراکم گوسفند و بز وجود دارد بیشتر است. عامل بیماری یک پاراپاکس ویروس (Parapoxvirus) ازخانواده ویروس های آبله می باشد. گسترش بیماری در نقاط مختلف جهان منجر به خسارت های اقتصادی گسترده می شود زیرا در حیوانات بیمار، استرس ناشی از بیماری و ضایعات پوستی منجر به کاهش تولید شیر، کاهش وزن گیری، کاهش کیفیت پوست و چرم و کاهش ارزش و کیفیت پشم حیوان می شود.
اکتیمای واگیردار به نام های بیماری اورف (orf)، درماتیت پوستولی واگیردار، درماتیت لبی عفونی و دهان زخم نیز شناخته می شود و یک بیماری زئونوز می باشد که اولین بار در سال 1934 در انسان ها گزارش شد. در اثر تماس با حیوانات آلوده ویروس اورف به انسان منتقل شده و منجر به ضایعات پوستی می شود.
در حیوانات مبتلا به اکتیمای واگیردار ضایعات پوستی حاد پوستولی، به خصوص در نواحی بدون موی بدن، مشاهده می شود. این ضایعات معمولا از شکاف لب ها شروع می شود و سپس در پوزه و حفره دهانی پخش می شود. این ضایعات بر گوش ها، بینی، پلک و در موارد شدید پستان، پاها و اندام تناسلی نیز مشاهده می گردند. ضایعات اکتیمای واگیردار در مراحل مختلف، از ماکول گرفته تا پاپول، وزیکول، پوسچول و دلمه دیده می شوند. این ضایعات تا 3 هفته باقی می مانند اما در صورت عدم مراقبت و رسیدگی کافی، دچار عفونت های ثانویه باکتریایی می شوند. هم چنین ضایعات پوستی دردناک در لب و دهان حیوانات مانع غذا خوردن آنها و در نتیجه کاهش وزن گیری می شود. ورم پستان نیز ممکن است متعاقب این بیماری در گوسفند و بز ها مشاهده شود.
در صورت رخداد بیماری باید دام های آلوده از گله جدا و قرنطینه شوند و محیط ضد عفونی گردد تا از عفونت دام های دیگر جلوگیری شود. واکسن زنده در مناطقی که سابقه ای از بیماری وجود ندارد نباید استفاده گردد. بیماری اکتیمای واگیردار معمولا خود محدود شونده است اما درمان های حمایتی برای بهبود سریع تر می توانند به کار روند.
طاعون نشخوارکنندگان کوچک (Peste de Petit Ruminants Disease=PPR)
طاعون نشخوارکنندگان کوچک یک بیماری ویروسی به شدت مسری و دارای اهمیت اقتصادی بالا می باشد که منجر به بیماری شدید و تلفات درگله می شود. این بیماری توسط موربیلی ویروس نشخوارکنندگان کوچک (PPR virus) از جنس موربیلی ویروس (Morbillivirus) و خانواده پارامیکسوویریده (Paramyxoviridae) ایجاد می شود.
علائم این بیماری در گوسفند و بز شامل تب بالا، ترشحات چشمی نزله ای، ترشحات بینی موکوسی چرکی و التهاب و زخم های دهانی می باشد و در نهایت منجر به آنتریت و برونکوپنومونی های شدید می شود. رخداد بیماری در مناطق جدید نسبت به مناطق بومی و اندمیک شیوع و تلفات بیشتری دارد. هم چنین میزان تلفات در دام های جوان از بالغین بیشتر است و شدت بیماری در بز از گوسفند بیشتر می باشد.
ویروس PPR از ترشحات چشم، بینی، دهان و مدفوع حیوانات آلوده دفع می شود. این ویروس از طریق تماس مستقیم با دام های آلوده به دام های حساس منتقل می شود. هم چنین چراگاه ها و بازار های فروش حیوانات زنده از نقاط مهم پخش و انتشار ویروس محسوب می شوند.
معمولا دام هایی که مبتلا به PPR می شوند، در صورت بهبودی، تا آخر عمر علیه این بیماری مصون خواهند بود.
بیماری زبان آبی (Blue tongue)
زبان آبی یک بیماری ویروسی غیر مسری در نشخوارکنندگان اهلی و وحشی، به خصوص گوسفند، است که توسط پشه کولیکوئیدس منتقل می شود. این بیماری معمولا نمود بالینی ندارد اما گاهی، به خصوص در گوسفند، علائمی مانند تب بالا، نفس نفس زدن، ترشحات بینی، زخم و نکروز مخاط دهان، لنگش و زبان کبود که از دهان بیرون افتاده است، مشاهده می شود. ویروس زبان آبی متعلق به جنس Orbivirus و خانواده رئوویریده می باشد. به دلیل زیان اقتصادی ناشی از این بیماری، سازمان بهداشت جهانی حیوانات (OIE) بیماری زبان آبی را جزو بیماری های مهم طبقه بندی کرده است. عفونت زبان آبی خسارات اقتصادی شدیدی از طریق شیوع و تلفات بالا، مرده زایی، سقط، ناقص الخلقه زایی، کاهش تولید شیر و نرخ باروری، کاهش وزن، حذف زود هنگام دام و کاهش تولید گوشت و پشم وارد می کند. به علاوه، این بیماری به طور غیر مستقیم نیز از طریق محدودیت های مربوط به تجارت و جا به جایی دام و فروش محصولات آنها و هزینه های مربوط به واکسیناسیون، تشخیص، کنترل بندپایان و درمان خسارت های زیادی به دامدار وارد می کند.
ویروس زبان آبی از طریق نیش پشه های خون خوار کولیکوئیدس منتقل می شود. برای کنترل و پیشگیری از این بیماری در مناطقی که عاری از این بیماری هستند کنترل ناقلین، کنترل جا به جایی دام ها و قرنطینه صورت می گیرد و در مناطقی که بیماری وجود دارد، کنترل ناقلین و واکسیناسیون صورت می گیرد. واکسن های زنده می توانند با سویه های موجود در محیط ترکیب شده و سویه های جدیدی را به وجود بیاورند. به همین دلیل حتما باید سویه واکسن با سویه موجود در محیط و عامل عفونت یکسان باشد. به علاوه امکان بروز ناهنجاری های جنینی در دام های واکسینه شده وجود دارد.
بیماری تب 3 روزه یا تب بی دوام (Bovine Ephemeral Fever)
تب بی دوام (Bovine Ephemeral Fever) یک بیماری ویروسی در گاو است. البته این ویروس سایر نشخوارکنندگان را نیز به صورت تحت بالینی درگیر می کند. این بیماری با اسامی بیماری سفت و سخت، تب دانگ گاو ها و تب همه گیری گاو ها هم شناخته می شود. عامل این بیماری یک رابدوویروس آربوویروسی می باشد.
علائمی که در این بیماری مشاهده می شوند عبارتند از: سفتی شدید عضلات، درد مفاصل، ترشحات بینی و ریزش اشک و بزاق، لنگش و تب (41 تا 42 درجه سانتی گراد) که معمولا طی 3 روز به تدریج بهبود پیدا می کند. با این که درصد تلفات ناشی از این بیماری معمولا کم است اما میزان شیوع و رخداد آن بالا می باشد.
بیماری تب بی دوام به دلیل ایجاد مشکلات سلامتی در دام، کاهش تولید شیر، جلوگیری از نقل و انتقال و اختلال در بازار خرید و فروش خسارات اقتصادی زیادی به دامدار وارد می کند. واکسیناسیون تنها روش موثر برای کنترل بیماری معرفی شده است.
روش مقابله با بیماری های ویروسی دام
هیچ یک از این بیماری های ویروسی درمان اختصاصی ندارند و علی رغم اینکه علیه آنها واکسیناسیون انجام می گیرد اما باز هم این بیماری ها کمابیش دیده می شوند و با به خطر انداختن سلامت و عملکرد گله، خسارت های اقتصادی زیادی وارد می کنند. از طرفی استفاده از آنتی بیوتیک ها و دارو های شیمیایی به منظور پیشگیری از عفونت های ثانویه و یا درمان های علامتی نیز مشکلاتی از قبیل مقاومت های آنتی بیوتیکی و باقیمانده های دارویی در گوشت یا شیر به همراه دارند. از آنجاییکه اخیرا توجه ها به دلیل فواید و اثرات مثبت دارو های گیاهی و طبیعی، به سمت این ترکیبات معطوف شده، بنابراین می توان برای پیشگیری، کنترل و درمان عفونت های ویروسی دام نیز از این ترکیبات استفاده نمود.
به منظور کنترل بیماری های ویروسی در دام می توان از محصول کاملا طبیعی ایمونوپروپوفیت استفاده نمود. این محصول حاوی عصاره اکیناسه، شیرین بیان و پروپولیس می باشد. گیاه اکیناسه (سرخارگل) به عنوان تعدیل کننده سیستم ایمنی در نظر گرفته می شود و دارای اثرات ضد ویروسی است و با کاهش ترشح سایتوکاین های پیش التهابی، علائم تنفسی مثل آریزش بینی و … را کاهش می دهد. به علاوه تولید کموکاین ها و سایتوکاین ها را با توجه به وضعیت ایمنی تنظیم می کند. در نتیجه منجر به افزایش تکثیر لنفوسیت های B، تعداد گلبول های سفید و افزایش سطح سرمی ایمونوگلوبولین ها می شود و پاسخ ایمنی را با کنترل فعالیت سلول های کشنده طبیعی (NK cells) بهبود می دهد. شیرین بیان نیز دارای اثرات ضد التهابی و آنتی اکسیدانی است و با مهار کیناز های گیرنده سلولی عفونت های ویروسی را سرکوب می کند. به علاوه با افزایش تولید ایمونوگلوبولین ها و تکثیر لنفوسیت های B و T منجر به تقویت ایمنی می شود. به علاوه سلامت دستگاه گوارش را هم بهبود می بخشد. پروپولیس نیز دارای اثرات ضد ویروسی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی چشمگیری است و با افزایش تکثیر لنفوسیت های B و T منجر به تقویت ایمنی سلولی و همورال می گردد. در مجموع محصول ایمونوپروپوفیت علاوه بر داشتن اثرات ضد ویروسی، با تقویت ایمنی سلولی و همورال در دام منجر به کاهش شدینگ (دفع و انتشار) ویروس شده و با داشتن اثرات ضد التهابی و آنتی اکسیدانی به بهبود سریع تر دام می کند. هم چنین اگر همزمان با واکسیناسیون این دارو مصرف شود، با افزایش تولید آنتی بادی منجر به تقویت اثر واکسن شده و مقاومت دام به عفونت ها را نیز افزایش می دهد.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
به علاوه در صورت رخداد این بیماری ها و بروز علائم تنفسی در برخی از آنها مثل طاعون نشخوارکنندگان کوچک و … می توان از محصول کاملا گیاهی ایمونو اکینامول استفاده نمود. این محصول نیز حاوی عصاره های گیاهان آویشن باغی و اکیناسه می باشد. همان طور که ذکر شد گیاه اکیناسه علاوه بر داشتن اثرات ضد ویروسی و تقویت ایمنی، منجر به بهبود علائم تنفسی نیز می گردد. به علاوه آویشن باغی نیز به دلیل مواد موثره موجود در عصاره خود از جمله تیمول و کارواکرول، دارای اثرات ضد ویروسی، ضد باکتری و آنتی اکسیدانی می باشد. آویشن باغی با کاهش سایتوکاین های پیش التهابی و ترشح MUC5AC در نای به بهبود اختلالات تنفسی کمک می کند و عملکرد سیستم موکوسیلیاری را نیز افزایش می دهد. هم چنین با افزایش فعالیت لنفوسیت ها، ماکروفاژ ها و سلول های NK، افزایش فاگوسیتوز و سنتز اینترفرون و سطح ایمونوگلوبولین های سرم به تقویت ایمنی هم کمک می کند.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
برای بهبود ضایعات پوستی و دهانی ناشی از این بیماری های ویروسی نیز می توان به ترتیب از اسپری های طبیعی ساناورا (حاوی عصاره های کالاندولا، پروپولیس و آلوئه ورا) و ماریمند 5 (حاوی عصاره های کالاندولا، شیرین بیان و پروپولیس) استفاده نمود. ساناورا دارای اثرات گسترده ضد درد، ضد التهابي، ضد باكتريایی، ضد قارچي و آنتي اكسيدانی بوده و با تقويت سيستم ايمنی، تحريک سنتز كلاژن و افزايش اپيتليزاسيون، انقباض ناحيه زخم و تشكيل بافت گرانوله موجب تسريع روند بهبود زخم می شوند. کالاندولا با افزایش کلاژن و الاستین باعث بهبود شرایط زخم می شود. آلوئه ورا با دارا بودن ویتامین های A، B1، B2، B6، C،E و فولیک اسید باعث تحریک رشد بافت و بازسازی سلول ها می شود. پروپولیس در مقایسه با تتراسایکلین تاثیرات سریع تری در بهبود بیماری لامپی اسکین در گاوها دارد.
برای اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول اینجا کلیک کنید.
مواد موثره موجود در محصول ماریمند 5 نیز دارای خواص گسترده ضد التهابی، ضد باکتری و ضد قارچی هستند. عصاره کالاندولای موجود در این محصول سبب افزایش اپیتلیزاسیون، سنتز کلاژن و خون رسانی به ناحیه زخم، تحریک تشکیل بافت جدید و عروق خونی و در نتیجه تسریع ترمیم زخم می شود. شیرین بیان نیز با داشتن اثر ضد التهابی قوی منجر به تسریع ترمیم زخم می گردد. پروپولیس نیز دارای اثرات ضد باکتری، ضد قارچی، آنتی اکسیدانی، بی حس کنندگی، ضد التهابی و ترمیم کننده زخم می باشد و یک محیط بیوشیمیایی مناسب برای اپیتلیزاسیون فراهم می کند. بنابراین ماریمند 5 از عفونت زخم ها جلوگیری نموده و با تسریع بهبود آنها باعث می شود تا دام زودتر به غذا خوردن بیفتد.
