توکسوپلاسما چیست؟
توکسوپلاسما گوندی (Toxoplasma gondii)، یک انگل تک یاخته متعلق به شاخه اپی کمپلکس هاست که حدود 100 سال پیش توسط دانشمندانی که در شمال آفریقا و برزیل کار می کردند کشف شد. توکسوپلاسموز شایع ترین بیماری انگلی است و تقریباً تمام جانوران خون گرم از جمله حیوانات خانگی و انسان را مبتلا می کند. تخمین زده شده است که بیش از 30٪ از جمعیت جهان مبتلا به توکسوپلاسموز هستند. این مقدار در آمریکای مرکزی، آمریکای جنوبی و اروپا، بین 50 تا 80 درصد جمعیت است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) اخیرا توکسوپلاسموز را به عنوان یکی از پنج عفونت انگلی نادیده گرفته شده و با شیوع بسیار بالا معرفی کرده است. بیش از 60 میلیون نفر در ایالات متحده به این ویروس مبتلا هستند.
گربه ها میزبان اصلی و بخشی ضروری از چرخه زندگی توکسوپلاسما هستند ولی این انگل به ندرت باعث بروز بیماری بالینی در آنها می شود. درگیری توکسوپلاسموز در انسان ها معمولا بدون علامت است، اما گاهی اوقات اثرات ویرانگری در پی دارد. توکسوپلاسموز در بیشتر بزرگسالان بیماری جدی ایجاد نمی کند، اما می تواند باعث نابینایی و عقب ماندگی ذهنی در کودکان مبتلا به فرم مادرزادی بیماری و حتی مرگ در افراد با نقص ایمنی شود.
انتقال و عفونت در انسان ممکن است به صورت مادرزادی یا اکتسابی باشد. عفونت مادرزادی زمانی رخ می دهد که مادر در دوران بارداری به این بیماری مبتلا شود و انگل را به جنین انتقال دهد. فرم اکتسابی در نتیجه خوردن آب یا غذای آلوده به اووسیست، تماس با محل دفع یا خاک گربه و خوردن گوشت آلوده به کیست انگل به صورت خام یا نیم پز ایجاد می شود.
آیا توکسوپلاسما باعث کاهش ترس موش ها می شود؟
زیست شناس چک به نام یاروسلاو فلگر، با بررسی تاثیر این انگل بر رفتار موش های آلوده ادعا می کند که انگل توکسوپلاسما گوندی قادر است مغز را کنترل کند و در رفتارهای ما تاثیر بگذارد.
توکسوپلاسما برای انتقال از گربه ای به گربه دیگر تاکتیک هوشمندانهای دارد. این انگل با ایجاد تغییر رفتار در موشهای آلوده، احتمال خورده شدن آنها توسط گربه دیگر و در نتیجه انتقال انگل به یک گربه جدید را افزایش می دهد. فلگر کشف کرد که آلودگی توکسوپلاسما در موش ها باعث کاهش زمان واکنش به محرک ها، خستگی مفرط و کاهش ترس و در نتیجه بروز رفتارهای پرخطر می شود. این تغییر رفتار در انسانهای آلوده نیز مشاهده میشود.
آیا توکسوپلاسما باعث بروز رفتارهای پرخطر در انسان می شود؟
در سال 1990، فلگر به طور اتفاقی متوجه شد که به توکسوپلاسما مبتلا شده است. یکی از همکارانش در همان زمان یک آزمایش تشخیصی با فرض اثر توکسوپلاسما در کاهش ترس موش ها طراحی کرده بود و تصمیم گرفت آن را روی فلگر آزمایش کند. در طی 15 سال آینده، با استفاده از آزمایش و تجزیه و تحلیل داده های سیستم درمانی، فلگر ارتباط جالب توجهی بین انگل توکسوپلاسما و رفتار انسان کشف کرد.
فلگر مشاهده کرد که فرد آلوده به توکسوپلاسما به دلیل تاخیر در پاسخ به محرک ها دو برابر بیشتر از افراد سالم در معرض خطر تصادف رانندگی قرار دارد. همچنین خطر ابتلا به اسکیزوفرنی در افراد مبتلا بالاتر از افراد سالم است. پژوهش های دیگری که در این زمینه انجام شده بیانگر ارتباط بین انگل توکسوپلاسما و افزایش خطر خودکشی است.
توکسوپلاسما چگونه بر مغز و رفتار ما اثر می گذارد؟
در رابطه با این که چگونه یک انگل تک یاخته می تواند این تغییرات را ایجاد کند تئوری های متعددی وجود دارد. در سال 2009، دانشمندان بریتانیایی دریافتند که توکسوپلاسما دارای دو ژن برای ساخت مولکول پیش ساز دوپامین است. بالا بودن سطح دوپامین در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی رایج است. این تحقیق بخشی از داستان را بیان کرد اما سؤالات زیادی را برجای گذاشت.
توکسوپلاسما برای اینکه خود را به مغز برساند از گلبول های سفید استفاده می کند. انگل توکسوپلاسما مانند اتوبوس شهری بر روی سلولهای ایمنی سوار شده و همچنین از آن ها برای تولید انتقالدهنده عصبی گابا (GABA) که باعث کاهش ترس و اضطراب در موشها و انسانها می شود نیز استفاده می کند.