پنومونی انزوتیک در گوساله; کنترل و درمان با ایمونواکینامول

متاسفانه اگر گوساله های تازه متولد شده ی یک گله به پنومونی مبتلا شوند؛ آینده ی تولیدی گله به کلی تحت تاثیر عواقب آن قرار میگیرد. بسیار مهم است که این بیماری در مرحله ی تحت بالینی تشخیص داده شود و به سرعت کارهای لازم به جهت تقویت گوساله ها و درمان و مقابله با عامل بیماری زا صورت پذیرد.

بسیاری عوامل زمینه ساز ابتلای گوساله ها به پنومونی هستند:

• تراکم بالای گله
• عدم تفکیک محل نگهداری گاو و گوساله ها
• خوردن آغوز غیر غنی و انتقال ناکافی ایمنی
• تهویه نامناسب
• تغذیه ی نامناسب گوساله ها
• ابتلا به ویروس هایی که زمینه را برای غالب شدن باکتری های اتوژن فراهم میکنند
• درگیری گله ی مادر با ویروس BVD
• درگیری با انواع باکتری ها

و …

گفته میشود که 21 % از تلفات گوساله ها قبل از این که از شیر گرفته بشوند و 50 % تلفات بعد از آن مربوط به پنومونی (pneumonia) یا ذات الریه است. علاوه بر این آمارِ سنگینِ تلفات، گوساله هایی که از پنومونی جان سالم به در ببرند، در صورتی که درمان مناسبی دریافت نکرده باشند میانگین تولید کل گله را کاهش میدهند. گوساله هایی که از شیر گرفته شده اند و در دوره ی شیرواری درگیر پنومونی بوده اند؛ با درگیری مزمن و عدم درمان کامل به منبعی برای انتقال بیماری برای گوساله های نو ورود به گوساله دانی تبدیل میشوند.

پنومونی در گوساله ها علت های مختلفی دارد. یکی از علل مهم و رایج بروز پنومونی در گوساله های تازه متولد شده استنشاق موکونیوم و انسداد مجاری هوایی است. در تمام پنومونی ها پس از یک دوره درگیری سیستم ایمنی ریه با عوامل بیماری زا و شکست سد دفاعی، عوامل باکتریال مختلف وارد عمل میشوند و پیچیدگی پنومونی بیش از پیش خواهد شد.

یکسری از این باکتری ها جزء فلور طبیعی هستند و برخی از طریق آلودگی های محیط یا منابع غذایی به بدن گوساله وارد میشوند. در هر صورت شرط بروز پنومونی باکتریایی یا عفونت های چندگانه، ضعف سیستم ایمنی و شکست سد دفاعی بدن است.

پنومونی آنزوتیک گوساله ها

پنومونی آنزوتیک (enzootic pneumonia) گوساله ها شایع ترین بیماری تنفسی در بسیاری از گوساله دانی های ایران است. این بیماری بیشتر در گوساله های شیری و در سن 2 تا 3 ماهگی، یعنی دقیقا به هنگام کاهش ایمنی غیرفعال بروز میکند. برآوردها نشان می دهد که 30 درصد از مرگ و میر گوساله های شیری را می توان به پنومونی انزوتیک گوساله ها نسبت داد. نرخ واگیری و شیوع این بیماری می تواند به 100٪ هم برسد ولی میزان مرگ و میر متفاوت است، میزان تلفات از 5٪ تا 20٪ تخمین زده شده است.

عامل ایجاد پنومونی آنزوتیک گوساله ها

این بیماری از بیماری های چند فاکتوره است و عوامل متعددی در بروز آن دخیل اند. نمونه هایی از این عوامل در جدول زیر خلاصه شده است:

وضعیت حیوان	·         توانایی سیستم ایمنی ·         ابتلا به بیماری های همزمان
عوامل پاتوژن	ویروس	·         BRSV ·         BPIV-3 ·         BoHV (IBR)
	باکتری	·         Pasteurella multocida ·         Histophilus somni ·         Mycoplasma bovis ·         Trueperella pyogenes ·         Mannheimia hemolytica
عوامل محیطی و سوء مدیریت	·         کیفیت هوای در جریان ·         دمای گوساله دانی (سرما-گرما) ·         تغییر سریع و ناگهانی دما (شوک دمایی) ·         رطوبت بالا ·         اختلاط گروه های سنی ·         تغذیه ضعیف ·         تراکم زیاد ·         انواع استرس های محیطی

در یک کلام کلی این بیماری با درگیری بدن با یک ویروس و ضعف سیستم ایمنی شروع میشود و با آلودگی ثانویه با یک یا چند باکتری ادامه می یابد. عوامل محیطی نیز زمینه ساز و تشدید کننده ی بروز بیماری پنومونی آنزوتیک در گوساله هستند.

علاوه بر این آناتومی ریه ی گاو ها نیز منجر به تشدید عوارض پنومونی میشود. گاوها دارای انشعابات نایی طویلی هستند که درصد پارانشیم به مجاری هوایی و در نتیجه میزان تهویه هوایی را به خودی خود کاهش میدهند. فضای مرده ی زیاد ریه ی گاو و گوساله ها باعث میشود که مقدار اکسیژن دریافتی این حیوانات در هر بار تنفس به نسبت سایر حیوانات بسیار کمتر باشد. درگیری با پنومونی میتواند بخشی از ریه ها را از عملکرد تنفسی خود ساقط کرده و این وضعیت را بدتر کند. بر همین اساس علی رغم ورود داروهای مختلف به بازار و بهبود مدیریت گاورداری های کشور، درگیری های تنفسی همچنان از معضلات بزرگ پرورش دامی محسوب میشوند.

علائم بالینی پنومونی آنزئوتیک

اولین علائم این بیماری تب و افزایش دمای بدن به بالای 39.5 درجه است که معمولا 1 تا 2 روز قبل از بروز علائم بیماری اتفاق می افتد.

این علائم بالینی شامل:

• سرفه شدید و خشک
• ترشحات چشمی
• ترشحات بینی
• سختی در تنفس
• دیسپنه و تنفس با دهان باز
• از غذا افتادن گوساله ها
• بی حالی و کاهش اشتها
• جدا افتادن از گله
• دهیدره شدن
• زمین گر شدن و تمایل به نشستن بیش از پیش
• تب بالا

در پی درگیری با بیماری پنومونی انزوتیک ریه های گوساله دچار برونشیکتازی میشود. احتمالا در کالبدگشایی حیوانات نیز آبسه های چرکی و چسبندگی جنب نیز مشاهده خواهد شد. با توجه به این عوامل درک سختی تنفس گوساله ها آن چنان دشوار نخواهد بود چرا که در واقع گوساله عملکرد بخشی از لوب های ریوی خود را به کلی از دست داده است.

تشخیص بیماری پنومونی انزوتیک

یکی از روش های مدیریتی خوب برای فهم سریع این بیماری در مراحل تحت بالینی، استفاده از چارت های امتیاز دهی است. در این جداول، دامپزشک موظف است با گردش در محیط گوساله دانی و بررسی بالینی آن ها به هر کدام از موارد ذکر شده در ستون ها امتیاز دهد و براساس نمره ی کل در مورد بیماری پنومونی انزوتیک تصمیم گیری کند.

امتیازدهی در این جداول به قرار زیر است:

جدول امتیازدهی بیماری پنومونی انزوتیک در گوساله ها
3	2	1
دمای رکتوم (فارنهایت)
103.9-103	102.9-102	101.9-109	100.9-100
سرفه
به طور مداوم و خود به خودی سرفه میکند	با تحریک سرفه های متعدد و گاهی هم به صورت خود به خودی سرفه دارد	با تحریک گلو تک سرفه ایجاد میشود	ندارد
ترشحات بینی
ترشحات دو طرفه ی موکوسی- چرکی دارد	ترشحات دو طرفه ی  cloudy یا موکوسی دارد	یک مقدار کمی ترشحات یک طرفه ی cloudy دارد	ترشحات نرمال سروزی
ترشحات چشمی
مقادیر زیاد	مقدار متوسط	مقدار کم	ندارد
افتادگی گوش ها
گردش سر یا افتادگی دو طرفه	افتادگی یک طرفه	تکان دادن سر	ندارد

نمونه ی چارت های امتیازدهی دامپزشکان

در صورتی که نمره ی کل زیر 4 بود دام در حالت طبیعی قرار دارد، برای نمره ی 4 اقدامات پیشگیرانه صورت گیرد و نمره های بالای 4 نیازمند درمان هستند.

کنترل و پیشگیری از بیماری پنومونی انزوتیک

همانطور که گفته شد انواع پنومونی ها ماحصل درگیری یک عامل عفونی با سیستم دفاعی ضعیف ریه است. دستگاه موکوسیلیاری ریه ی گوساله ها که نقش بزرگی در دفاع در برابر عوامل پاتوژن ریوی دارد شامل سه بخش اصلی است:

• مژک ها: با حرکت خود باعث حذف مکانیکی عوامل پاتوژن میشوند.
• سلول ها و غدد مولد موکوس: گابلت سل و غدد زیر مخاطی مایعی حاوی پروتئین، واسطه های ضد میکروبی و ایمونوگلوبولین ترشح میکنند.
• مایع سطوح مجاری هوایی (airway surface liquid (ASL) layer)

هر اقدامی که باعث ارتقاء عملکرد هر کدام از بخش های سیستم دفاعی ریه شود میتواند برای پیشگیری و مقابله با بیماری پنومونی انزوتیک گوساله ها مورد استفاده قرار بگیرد.

این اقدامات شامل استفاده از آغوز با کیفیت بالا و تقویت ایمنی مادران، اتخاذ پروتکل واکسیناسیون مناسب و مدیریت درست گاوداری و گوساله دانی است.

به علاوه؛ یکی از اقدامات نوینی که میتوان برای ارتقاء سطح ایمنی، مبارزه ی آنتی باکتریال و بهبود تنفس انجام داد استفاده از داروی کاملا گیاهی ایمونواکینامول است. ایمونواکینامول حاوی عصاره ی گیاهان اکیناسه یا سر خارگل و آویشن باغی است.

عصاره سرخارگل به دلیل پلی ساکاریدهای خاص، فلاونوئیدها و ایزوبوتیل آمید های خود می تواند باعث افزایش تعداد لنفوسیت ها و هتروفیل ها و گلبول های سفید تام و تیتر آنتی بادی های سرمی و در کل منجر به تقویت ایمنی سلولی و همورال و مقابله با ویروس های آغازگر روند ایجاد بیماری پنومونی انزوتیک شود. گیاه اکیناسه خاصیت ضد ویروس نیز دارد و باعث مهار هماگلوتینین و نورآمینیداز می شود که هر دو برای ورود ویروس به سلول و انتشار آن ضروری هستند.

ترکیبات اصلی آویشن موجود در این دارو تیمول و کارواکرول هستند که با پوشش ویروس (virus envelope) تداخل ایجاد می کنند و بخش هایی از ویروس که برای اتصال ، نفوذ و ورود به سلول میزبان لازم هستند را می پوشانند و به این صورت اثر ضد ویروسی خود را اعمال می کند.

یکی دیگر از توصیه های موکد برای پیشگیری از بروز بیماری پنومونی انزوتیک در گوساله؛ که پیش تر هم عنوان شد، واکسیناسیون است.  آویشن به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی ناشی از فلاونوئید ها و با افزایش فعالیت لنفوسیت ها، ماکروفاژ ها، سلول های کشنده طبیعی (NK cells) و هم چنین افزایش فاگوسیتوز و سنتز اینترفرون و افزایش سطوح سرمی ایمونوگلوبولین ها می تواند منجر به تقویت ایمنی شود و اگر در کنار واکسیناسیون مصرف شود، در صورت بروز بیماری منجر به کاهش تلفات، علائم بالینی و ضایعات پس از مرگ می شود و شدینگ ویروس را کاهش می دهد. بنابر این منجر به بهبود اثربخشی و کارآیی واکسیناسیون خواهد شد.

بنابراین ایمونواکینامول به دلیل خواص تقویت ایمنی، ضد ویروسی و ضد باکتریایی ناشی از ترکیبات خود می تواند از بروز بیماری پنومونی انزوتیک گوساله جلوگیری کند.

توصیه بر این است که اگر نمره ی نهایی تنفسی_مطابق با آن چه در بخش تشخیص گفته شد_ 4 یا بالاتر بود و یا زمانی که تب 39.5 درجه به بالا داریم ولی هنوز علائم بالینی کاملاً بروز نکرده است، از داروی ایمونواکینامول استفاده شود. 

برای اطلاعات بیشتر ایمونواکینامول اینجا کلیک کنید. 

همانطور که گفته شد، اگر ایمنی گوساله سطح معقولی داشته باشد امکان ابتلا به بیماری پنومونی انزوتیک به حداقل ممکن میرسد. محصول ایمونوپروپوفیت نیز یک داروی کاملا طبیعی تقویت کننده سیستم ایمنی است. بنابراین میتواند برای پیشگیری از ابتلای گوساله ها به انواع پنومونی مورد استفاده قرار بگیرد.

این دارو حاوی عصاره های سرخارگل (اکیناسه)، شیرین بیان و پروپولیس است. شیرین بیان دارای خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی است و به دلیل فلاونوئیدهایش باعث تعدیل و تنظیم ایمنی می شود. مصرف شیرین بیان پتانسیل تکثیر لنفوسیت های B و T و سطوح سرمی ایمونوگلوبولین ها را نیز افزایش می دهد. این امر منجر به تقویت airway surface liquid (ASL) میشود و در تقویت ایمنی ریه ها نقش دارد.

فن اتیل استر کافئیک اسید (CAPE) ترکیب موثره پروپولیس است و دارای اثرات ضد التهابی و ضد ویروسی است. این ترکیب بیان ژن iNOS را در سطح رونویسی مهار میکند و از فعالیت آن جلوگیری میکند. به این ترتیب اثر ضد التهابی خود را اعمال می کند و جلوی آسیب و تخریب بافت ها را می گیرد. 

بنابراین ایمونوپروپوفیت با تقویت ایمنی سلولی می تواند توانایی مقابله با ویروس ها را افزایش بدهد و باعث از بین رفتن آنها شود و شدینگ ویروس را هم کم کند و از این طریق انتشار بیماری در گله را کاهش دهد. هم چنین با تقویت ایمنی همورال می تواند باعث بهبود پاسخ به واکسیناسیون علیه بیماری های عفونی شود و تیتر آنتی بادی های سرمی علیه این بیماری ها را افزایش دهد و در نتیجه منجر به نتیجه بهتر واکسیناسیون شود و مقاومت گله نسبت به بیماری های عفونی را افزایش بدهد و یا اگر بیماری در گله اتفاق افتاده بود می تواند به بهبود سریع تر آن کمک کند.

برای اطلاعات بیشتر ایموپروپوفیت اینجا کلیک کنید. 

درمان بیماری پنومونی انزوتیک

علاوه بر پیشگیری، در صورتی که گوساله دانی با پنومونی انزوتیک درگیر شده باشد، برای درمان نیز می توان از ایمونواکینامول استفاده کرد. عصاره سرخارگل به کار رفته در این محصول به دلیل خواص ضد ویروسی و ضد باکتریایی خود می تواند باعث از بین بردن عوامل ایجاد این بیماری شود و با پیشگیری از عفونت های باکتریایی ثانویه دستگاه تنفس از عفونت ریوی شدید تر، چرکی شدن پنومونی و برونشیکتازی جلوگیری کند.

 به علاوه آویشن نیز رشد میکروبی را مهار می کنند و می توانند جایگزین مناسبی برای آنتی بیوتیک ها باشند.

به طور کلی آویشن به دلیل خواص ضد ویروسی، ضد میکروبی، آنتی اکسیدانی و تقویت ایمنی خود می تواند در درمان تمام بیماری های تنفسی از جمله پنومونی انزوتیک گوساله ها کمک کننده باشد. آویشن با کاهش سطوح پروتئین فاکتور های رونویسی NF-kB p65 و NF-kB p52 و به دنبال آن کاهش سایتوکاین های پیش التهابی (IL-1β و IL-8) و ترشح MUC5AC در نای به بهبود اختلالات تنفسی کمک می کند، باعث تقویت عملکرد سیستم موکوسیلیاری می شود و با تسهیل خروج ترشحات تنفسی به باز شدن مجاری تنفسی و کاهش رنج تنفسی گوسله ها کمک می کند.

سرخارگل یا اکیناسه که هم در فرمولاسیون داروی ایمونواکینامول و هم داروی ایمونوپروپوفیت به کار رفته است؛ متعلق به خانواده کاسنیان (Asteraceae) است و مانند تمام گیاهان این خانواده غنی از پلی این ها و تیوفن های ضد باکتریایی هستند و با اثر ضد باکتریایی انتخابی ای که دارند فقط ارگانیسم هایی که عفونت های تنفسی ایجاد کرده اند را از بین میبرند و بر خلاف آنتی بیوتیک ها بر فلور طبیعی تنفسی اثر سوء ندارند.