پرورش میگو یکی از مهمترین شاخههای آبزیپروری در ایران است. استانهای جنوبی مانند بوشهر، هرمزگان، خوزستان و سیستان و بلوچستان میزبان هزاران هکتار استخر پرورش میگو هستند. گونه اصلی پرورشی، میگوی وانامی (لیتوپنائوس وانامی)، به دلیل رشد سریع و مقاومت نسبی، انتخاب اصلی پرورشدهندگان است. اما این صنعت با چالش بزرگی به نام آلودگیهای استخر روبرو است. آلودگیها نه تنها باعث کاهش رشد، افزایش بیماری و تلفات میگو میشوند، بلکه خسارات اقتصادی سنگینی وارد میکنند و حتی میتوانند محیط زیست اطراف را تهدید کنند.
در این مقاله، به بررسی آلودگیهای شایع در استخرهای پرورش میگو در ایران میپردازیم، علل ایجاد آنها را توضیح میدهیم و راهکارهای عملی برای مدیریت و پیشگیری ارائه میکنیم.
انواع آلودگیهای شایع
آلودگیها در استخرهای میگو را میتوان به چند دسته اصلی تقسیم کرد:
۱. آلودگیهای آلی و مغذی (بار آلی بالا)
شایعترین مشکل در مزارع ایرانی، تجمع مواد آلی است. غذای باقیمانده، مدفوع میگو و بقایای جلبکها باعث افزایش آمونیاک، نیتریت، نیترات و فسفات میشود. این مواد اکسیژن محلول را کاهش میدهند و محیط را برای رشد باکتریهای مضر آماده میکنند.
در سیستمهای نیمهمتراکم (رایج در ایران)، تراکم ذخیرهسازی بالا و غذادهی بیش از حد، این مشکل را تشدید میکند. نتیجه: کاهش اکسیژن شبانه، استرس میگو و شیوع بیماریهایی مانند ویبریوز یا سندرم مرگ زودرس.
۲. شکوفایی جلبکی مضر (Algal Bloom)
جلبکهای سبز-آبی مانند Oscillatoria یا Microcoleus در استخرهای پرورشی ایران بسیار شایع هستند. این جلبکها در شرایط بار آلی بالا و دمای گرم (بالای ۳۰ درجه) سریع رشد میکنند و آب را سبز تیره یا قهوهای میکنند.
علائم: کاهش شفافیت آب، تولید سموم جلبکی، کاهش اکسیژن و مرگ دستهجمعی میگو. در استان بوشهر و هرمزگان، این پدیده اغلب در اواسط دوره پرورش رخ میدهد.
۳. آلودگی میکروبی و پاتوژنها
باکتریهای ویبریو (مانند Vibrio parahaemolyticus) و ویروسهایی مانند ویروس بیماری لکه سفید میگو WSSV از طریق آب ورودی، پستلاروهای آلوده یا ناقلین (پرندگان، خرچنگها) وارد استخر میشوند. در ایران، ورود آب دریا بدون فیلتراسیون کافی، یکی از دلایل اصلی است.
این آلودگیها مستقیماً به بیماریهای ویرانگر مانند لکه سفید یا نکروز کبدی منجر میشوند.
۴. فلزات سنگین و آلودگیهای شیمیایی
فلزات سنگین مانند کادمیوم (Cd)، سرب (Pb)، نیکل (Ni) و جیوه (Hg) از منابع صنعتی، نفتی یا کشاورزی وارد آب دریا و سپس استخرها میشوند. مطالعات در خلیج فارس نشان میدهد که غلظت این فلزات در آب و رسوبات استخرها گاهی بالاتر از حد مجاز است.
داروها و ضدعفونیکنندههای بیش از حد (مانند فرمالین یا مالاشیت سبز) نیز باقیمانده ایجاد میکنند که هم برای میگو مضر است و هم صادرات را تهدید میکند.
۵. آلودگیهای ورودی و خارجی
آب ورودی از دریا ممکن است حاوی فاضلاب شهری، پساب صنعتی یا سموم کشاورزی باشد. در برخی سایتها مانند شیف بوشهر یا مناطق هرمزگان، نشت سوخت قاچاق یا فعالیتهای بندری، آلودگی ایجاد میکند.
علل اصلی ایجاد آلودگی در ایران
- تراکم ذخیرهسازی بالا: برای افزایش تولید، تراکم بیش از حد مجاز (گاهی بیش از ۶۰ پستلارو در متر مربع).
- مدیریت تغذیه ضعیف: غذادهی بیش از نیاز، که ۶۰-۷۰% آلودگی آلی را ایجاد میکند.
- تعویض آب ناکافی: در سیستمهای نیمهمتراکم، تعویض کم آب باعث تجمع آلایندهها میشود.
- ورودی آب آلوده: عدم فیلتراسیون مناسب یا نزدیکی به منابع آلودهکننده.
- عدم امنیت زیستی: ورود ناقلین وحشی یا استفاده از پستلاروهای غیرSPF عاری از بیماری خاص.
اثرات آلودگیها
آلودگیها باعث کاهش رشد (تا ۳۰-۵۰%)، افزایش تلفات (گاهی ۱۰۰% در موارد شدید) و خسارت اقتصادی (میلیاردها تومان سالانه) میشوند. همچنین، پساب آلوده استخرها میتواند اکوسیستم ساحلی را تهدید کند و مانع صادرات شود (به دلیل باقیماندههای دارویی یا فلزات سنگین).
راهکارهای مدیریت و پیشگیری
برای کنترل آلودگیها، پرورشدهندگان ایرانی باید روی امنیت زیستی و مدیریت دقیق تمرکز کنند:
آمادهسازی استخر: خشک کردن کامل کف، آهکپاشی و ضدعفونی قبل از آبگیری.
کنترل کیفیت آب ورودی: استفاده از استخر ذخیره (Reservoir)، فیلتراسیون و ضدعفونی با ازن یا UV.
مدیریت تغذیه: استفاده از غذای باکیفیت، غذادهی دقیق بر اساس نیاز و پروبیوتیکها برای کاهش ضریب تبدیل غذایی.
هوادهی مناسب: نصب پدلویل یا هوادههای مکانیکی برای حفظ اکسیژن بالای ۵ mg/L.
نظارت منظم: اندازهگیری روزانه پارامترها pH، آمونیاک، اکسیژن و تست PCR برای پاتوژنها.
کاهش بار آمونیاک با استفاده از محصول آنتی آمونیوم اکسترا
محصول آنتی آمونیوم اکسترا (Anti-Amoniom Extra) با بهره گیری از ترکیبات طبیعی مؤثر شامل ترکیبات ارگانوسولفور سیر، کورکومین، پیپرین و اسیدهای آلی، با چندین مکانیسم مکمل و هم افزا در کنترل آلودگی های قارچی و کاهش سمیت خوراک عمل می کند.
برای مطالعه رپورتاژ اثرات مکمل آنتی آمونیوم اکستر در پرورش آبزیان اینجا را کلیک کنید.
مصرف این مکمل باعث افزایش فعالیت آنزیم های گوارشی نظیر آمیلاز، پروتئاز، لیپاز و آنزیم های دیواره روده می شود و با بهبود ساختار و عملکرد سلول های جذبی، افزایش طول پرزها ی روده ای و تحریک ترشح صفرا و شیره های گوارشی، هضم مؤثرتر پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها را به دنبال دارد. از سوی دیگر، این ترکیبات با افزایش زیست فراهمی مواد مغذی نظیر اسیدهای آمینه، ویتامین ها، املاح و آنتی اکسیدانها، منجر به استفاده بهینه تر از جیره غذایی و در نتیجه بهبود رشد آبز یان می شوند . افزایش فعالیت آنتی اکسیدانی و کاهش استرس اکسیداتیو در نتیجه تحریک آنزیم ها در کنار تعدیل پاسخ های ایمنی غیراختصاصی نظیر فاگوسیتوز و تولید لیزوزیم، منجر به افزایش مقاومت بدن در برابر بیماری ها شده و انرژی سلولی را از مسیرهای دفاعی به مسیرها ی رشد هدایت می کند . در همین راستا، کاهش تولید ترکیبات سمی مانند آمونیاک در نتیجه بهبود متابولیسم پروتئین و جذب بهتر آن، نقش مهمی در کاهش بار نیتروژنی محیط، ارتقاء کیفیت آب و سلامت زیستی اکوسیستم پرورش ایفا می کند.
برای اطلاعات بیشتر مکمل آنتی آمونیوم اکسترا اینجا را کلیک کنید.
برای خرید مکمل آنتی آمونیوم اکسترا اینجا را کلیک کنید.
پرورش پلیکالچر: ترکیب با ماهی کفال یا تیلاپیا برای مصرف مواد آلی اضافی.
با اجرای این راهکارها، بسیاری از مزارع موفق ایرانی تولید پایدار بالای ۱۰ تن در هکتار داشتهاند.
نتیجهگیری
آلودگیهای استخرهای پرورش میگو در ایران، چالش جدی اما قابل مدیریت است. با پیشرفت دانش فنی و رعایت اصول امنیت زیستی، این صنعت میتواند به رشد پایدار برسد. پرورشدهندگان باید آموزش ببینند و از حمایتهای سازمان شیلات بهره ببرند. آینده روشن است اگر مدیریت آلودگی را اولویت قرار دهیم نه تنها برای سود اقتصادی، بلکه برای حفظ محیط زیست و سلامت مصرفکننده.
