ویبریوز و مقاومت آنتی بیوتیکی در آبزیان

ویبریوز (Vibriosis)، بیماری باکتریایی ناشی از Vibrio spp، با مقاومت آنتی‌بیوتیکی بالا در میگو و ماهی پرورشی، به دلیل استفاده غیراصولی از آنتی‌بیوتیک‌ها و انتقال ژن‌های مقاومت، چالشی جدی برای آبزی‌پروری است. این مقاومت باعث خسارات اقتصادی، آلودگی محیطی و تهدید سلامت عمومی از طریق زنجیره غذایی می‌شود. مدیریت کیفیت آب، کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک، استفاده از پروبیوتیک‌ها و واکسن‌ها راهکارهای کلیدی برای کنترل آن هستند. نظارت مداوم و آزمایش‌های حساسیت آنتی‌میکروبیال برای توسعه استراتژی‌های پایدار ضروری است.

ویبریوز چیست؟

ویبریوز، بیماری باکتریایی ناشی از گونه های مختلف ویبریو مانند ویبریو هاروی‌ای (Vibrio harveyi)، ویبریو پاراهیمولیتیکوس (Vibrio parahaemolyticus)، ویبریو آلجینولیتیکوس (Vibrio alginolyticus) و ویبریو وولنیفیکوس (Vibrio vulnificus)، یکی از چالش‌های اصلی در آبزی‌پروری، به‌ویژه در پرورش میگو و ماهی است. این بیماری با علائمی مانند سپتی‌سمی هموراژیک، زخم‌های پوستی و مرگ‌ومیر بالا همراه است و در شرایط محیطی نامناسب مانند دمای بالا و کیفیت پایین آب شدت می‌یابد. با این حال، تهدید بزرگ‌تر از خود بیماری، مقاومت آنتی‌بیوتیکی در این باکتری‌هاست که کنترل ویبریوز را دشوار کرده و خطرات زیست‌محیطی و سلامت عمومی را افزایش داده است.

مقاومت دارویی چیست؟

مقاومت آنتی‌بیوتیکی (مقاومت ضدمیکروبی یا AMR) زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها در برابر اثرات داروهای آنتی‌بیوتیک مقاوم می‌شوند و این داروها دیگر نمی‌توانند رشد یا تکثیر باکتری را مهار کنند. در مورد Vibrio spp در آبزی‌پروری، مقاومت آنتی‌بیوتیکی نتیجه استفاده گسترده و غیراصولی از آنتی‌بیوتیک‌ها در مزارع پرورش است. این مقاومت از طریق مکانیسم‌های ژنتیکی مانند پلاسمیدها، انتقال ژن‌های مقاومت و جهش‌های کروموزومی ایجاد می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که گونه‌هایی مانند V. parahaemolyticus در میگوهای پرورشی تا 96.7% مقاومت به سولفونامیدها نشان می‌دهند، در حالی که V. harveyi و V. vulnificus مقاومت چنددارویی (MDR) به داروهایی مانند آمپی‌سیلین، کلستین و تتراسایکلین دارند. این مقاومت نه تنها درمان را دشوار می‌کند، بلکه می‌تواند ژن‌های مقاومت را از طریق زنجیره غذایی یا محیط آبی به انسان منتقل کند، که تهدیدی برای سلامت عمومی است.

عوامل ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی در ویبریو

1. استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها: استفاده بیش‌ازحد و غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها در مزارع پرورش، فشار انتخابی بر باکتری‌های ویبریو ایجاد کرده و منجر به ظهور سویه‌های مقاوم شده است. برای مثال، تا 68% سویه‌های ویبریو مقاوم به پنی‌سیلین G گزارش شده‌اند.
2. انتقال ژن‌های مقاومت: پلاسمیدها و عناصر ژنتیکی متحرک نقش کلیدی در انتقال ژن‌های مقاومت (مانند bla برای بتالاکتامازها) بین گونه‌هایVibrio  دارند. تحقیقات نشان داده که V. parahaemolyticus  در میگوهای پرورشی حامل ژن‌های مقاومت چندگانه است که از طریق پلاسمیدها منتقل می‌شوند.
3. شرایط محیطی: کیفیت پایین آب، تراکم بالا و دمای بالا (بیش از 25 درجه سانتی‌گراد) رشد باکتری‌های مقاوم را تسهیل می‌کند. سویه‌های V. parahaemolyticus در محیط‌های با شوری بالا مقاومت بیشتری به کلستین نشان داده‌اند.
4. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های غیرمجاز: در برخی مزارع، آنتی‌بیوتیک‌های ممنوعه یا غیراستاندارد به صورت مخفیانه استفاده می‌شوند، که مقاومت را تشدید می‌کند. 

پیامدهای مقاومت آنتی‌بیوتیکی

مقاومت آنتی‌بیوتیکی در گونه های ویبریو تأثیرات گسترده‌ای بر آبزی‌پروری، محیط‌زیست و سلامت عمومی دارد:

1- خسارات اقتصادی: مقاومت باعث کاهش اثربخشی درمان‌ها می‌شود، که منجر به تلفات بالا (تا 100% در میگوها) و افزایش هزینه‌های تولید (تا 7%) می‌گردد.

2- تهدید سلامت عمومی: سویه‌های مقاوم V. parahaemolyticus  و V. vulnificus می‌توانند از طریق محصولات دریایی به انسان منتقل شوند و عفونت‌های مقاوم به درمان ایجاد کنند. میگوهای پرورشی حاوی ویبریوهای مقاوم به چندین آنتی‌بیوتیک، خطر انتقال به مصرف‌کنندگان را افزایش می‌دهند.

3- آلودگی محیطی: باقی‌مانده آنتی‌بیوتیک‌ها در آب و رسوبات مزارع، اکوسیستم‌های آبی را آلوده کرده و باکتری‌های مقاوم را در محیط منتشر می‌کند. این مشکل در مزارع پرورش ماهی گزارش شده است.

الگوهای مقاومت در گونه‌های ویبریو

مطالعات نشان می‌دهد که الگوهای مقاومت در گونه های ویبریو در مزارع مختلف متفاوت است، اما برخی روندهای مشترک وجود دارد:

1- مقاومت چنددارویی (MDR):  تا 80% سویه‌های V. parahaemolyticus  و V. alginolyticus  از ماهی‌های بیمار مقاوم به حداقل سه آنتی‌بیوتیک (مانند آمپی‌سیلین، تتراسایکلین و اریترومایسین) بودند.

2- داروهای پرخطر: سولفونامیدها، آمپی‌سیلین و کلستین بالاترین نرخ مقاومت را نشان می‌دهند. تا 90% سویه‌های ویبریو، مقاوم به کلستین گزارش شده‌اند.

3- ژن‌های مقاومت: ژن‌های tet  برای تتراسایکلین، sul  برای سولفونامیدها و bla  برای بتالاکتام‌ها در پلاسمیدهای ویبریوها شناسایی شده‌اند، که امکان انتقال مقاومت به سایر باکتری‌ها را فراهم می‌کند.

راه‌ درمان مقاومت آنتی‌بیوتیکی

برای مقابله با مقاومت آنتی‌بیوتیکی در گونه های ویبریو، رویکردهای جایگزین و استراتژی‌های مدیریتی زیر توصیه می‌شود:

1- کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها: محدود کردن استفاده غیرضروری و غیرمجاز از آنتی‌بیوتیک‌ها در آبزی‌پروری، با تأکید بر نظارت دقیق بر مصرف داروها. برنامه‌های نظارتی برای کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های غیرمجاز پیشنهاد شده است.

2– پروبیوتیک‌ها و افزودنی‌های زیستی: استفاده از پروبیوتیک‌ها مانند لاکتوباسیلوس کازئی Lactobacillus spp و سین بیوتیک ها برای تقویت میکروبیوم روده و کاهش وابستگی به آنتی‌بیوتیک‌ها. سین بیوتیک‌هایی مانند MLC می‌توانند جایگزین مؤثری برای آنتی‌بیوتیک‌ها باشند.

برای اطلاعات بیشتر درمورد افزودنی خوراک سین بیوتیک MLC اینجا کلیک کنید

برای خرید افزودنی خوراک سین بیوتیک MLC اینجا کلیک کنید

3- واکسیناسیون:  اگرچه در کشور های خارج از ایران واکسن وجود دارد، اثر حفاظتی آنها در همه شرایط و برای همه گونه‌ها و سویه‌های Vibrio یکسان نیست. برای مثال در مطالعه‌ای، واکسنی برای Vibrio anguillarum در ماهی ‎lumpfish به کار رفته بود که تحت شرایط میدانی و کنترل شده بررسی شد و مؤلفه‌هایی چون سویهٔ باکتری، روش واکسیناسیون، دوز، زمان‌بندی، روش چالش با عفونت، همه تأثیرگذار بودند.   یکی از نقاط ضعف: واکسن برای یک سویه (serotype) ممکن است برای سویهٔ دیگر محافظت مؤثر نداشته باشد.

4- مدیریت کیفیت آب: بهبود کیفیت آب با حفظ اکسیژن محلول) بالای 5 میلی‌گرم/لیتر)، کاهش مواد آلی و کنترل دما و شوری، رشد باکتری‌های مقاوم را محدود می‌کند.

5- بیوسکیوریتی: قرنطینه لاروها، ضدعفونی تجهیزات و کاهش تراکم در مزارع برای جلوگیری از انتشار Vibrio مقاوم. 

6- نظارت میکروبی: نمونه‌برداری منظم از آب، رسوبات و آبزیان برای شناسایی سویه‌های مقاوم و ژن‌های مقاومت. 

7-  استفاده از فیتوشیمیکال‌ها: ترکیبات گیاهی و اسیدهای آلی به‌عنوان جایگزین‌های طبیعی آنتی‌بیوتیک‌ها پیشنهاد شده‌اند. محصولاتی مانند آنتی آمونیوم اکسترا نه تنها موجب حفظ و ارتقاء کیفیت آب و ضدعفونی خوراک می شوند ، بلکه با ترکیبات گیاهی و اسیدهای آلی که دارند موجب تقویت سیستم ایمنی و مقابله با عوامل باکتریایی پاتوژن مانند ویبریو می گردند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد پودر مخلوط در خوراک آنتی آمونیوم اکسترا اینجا کلیک کنید

برای خرید پودر مخلوط در خوراک آنتی آمونیوم اکسترا اینجا کلیک کنید

نقش نظارت و تحقیقات در آینده

نظارت مداوم بر الگوهای مقاومت آنتی‌بیوتیکی و ژن‌های مقاومت در گونه های ویبریو برای توسعه استراتژی‌های پایدار ضروری است. آزمایش‌های حساسیت آنتی‌میکروبیال برای انتخاب داروهای مؤثر توصیه شده است. فناوری‌های مولکولی مانند PCR برای شناسایی ژن‌های مقاومت tet، sul، bla می‌توانند به پیش‌بینی شیوع مقاومت کمک کنند و در نهایت همکاری بین محققان، تولیدکنندگان و سازمان‌های دامپزشکی برای اجرای برنامه‌های بیوسکیوریتی و کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها حیاتی است.