بیماری هاری
هاری یک بیماری بسیار خطرناک مشترک بین انسان و حیوانات است که به دلیل درصد بالای مرگ و میر که ایجاد می کند از اهمیت ویژه ای برخوردار است. عامل این بیماری یک ویروس از خانواده رابدوویریده است که با حمله به سیستم عصبی در همه پستانداران بیماری زایی می کند. تنها پستانداران مبتلا به هاری می شوند و این ویروس پرندگان، خزندگان، دوزیستان و آبزیان را درگیر نمی کند. در سال های اخیر، بیشترین آمار ابتلا به هاری در حیوانات اهلی مربوط به سگ، گربه و بعد از آن گاو بوده است. اسب، بز، گوسفند، خوک و جوندگان در تعداد کمتر درگیر می شوند.
هاری در کشورهای مختلف
یک سری پروتکل ها و دستورالعمل هایی در سطح کشوری و بین المللی وجود دارد که با قرنطینه، کنترل و واکسیناسیون ضدهاری در انسان ها و حیوانات، سعی در ریشه کن کردن این بیماری دارند. بسیاری از کشورها در این زمینه بسیار موفق عمل کردند مثل انگلستان، ژاپن، ایسلند، استرالیا و نیوزلند که با اعمال قوانین قرنطینه سختگیرانه توانستند هاری را به طور کامل ریشه کن کنند. در آمریکا و کانادا حیوانات وحشی مثل راسو، راکون، کایوتی، خفاش و غیره به عنوان مخزن این بیماری عمل کرده و هاری همچنان وجود دارد ولی تا حد زیادی تحت کنترل قرار گرفته است. در برخی کشورها نیز هاری بسیار شایع است نظیر مالزی، امارات و ایران. هاری سالانه جان نزدیک به 60 هزار نفر را در دنیا می گیرد. متاسفانه گزارشات مربوط به بیماری هاری خصوصا در چند ماه گذشته در کشور ما افزایش پیدا کرده است که این آمار نگران کننده است.
انتقال بیماری هاری
انتقال بیماری از حیوان آلوده به حیوان سالم از طریق بزاق صورت می گیرد. حیوان ناقل یا بیمار مثل سگ، گربه، موش، روباه، راسو و غیره از طریق گاز گرفتن یا چنگ زدن با پنجه آلوده به بزاق این بیماری را منتقل می کند. در موارد بسیار نادر ممکن است در اثر تماس بزاق آلوده به ویروس هاری با زخم باز پوستی، بینی، چشم و دهان نیز بیماری به انسان یا حیوان منتقل شود.
دوره کمون هاری
یکی از مشکلات اصلی در کنترل و ریشه کنی بیماری هاری، دوره کمون طولانی آن است. از زمانی که ویروس وارد بدن می شود در طول اعصاب حرکت کرده و خود را به مغز می رساند. پس از آن بروز علائم شروع می شود. این دوره می تواند تا ماه ها به طول بیانجامد. هرچه محل گازگرفتگی به مغز نزدیکتر باشد این دوره کوتاهتر است. در این دوره حیوان مبتلا بوده ولی هیچ نوع علائمی بروز نمی دهد. پس از بروز علائم هاری درمانی وجود ندارد و مرگ حتمی است.
علائم هاری در حیوانات
این بیماری به دو شکل هاری عصبی یا هاری خاموش (فلجی) می تواند بروز کند. اختلالات عصبی می تواند به صورت ترس، پرخاش (در برخی کیس ها محبت غیرعادی) ، ناتوانی در راه رفتن، تلو تلو خوردن، واکنش شدید به عوامل محیطی مثل نور وصدا، ترشح بیش از حد بزاق، سختی و ناتوانی در تنفس و بلع بروز کند که در نهایت منتهی به تشنج، کما و مرگ می شود. در برخی کیس ها هم بیماری به صورت فلجی بروز می کند. اسب و دام های مبتلا به هاری ممکن است علائم افسرگی، آسیب به خود و حساسیت بیش از حد به نور نشان دهند. ابتلای حیوانات وحشی به هاری ممکن است باعث شود این حیوانات ترس طبیعی خود از انسان ها را از دست داده و رفتارهای نامتعارف نشان دهند. مثلا حیواناتی که فقط در طول شب بیرون می آیند در طول روز در شهر پرسه میزنند.
از زمان شروع بروز علائم تا مرگ حداکثر 10 روز طول می کشد و حیوان بیشتر از این مدت زنده نمی ماند. تنها راه تشخیص قطعی هاری بعد از مرگ و از طریق بررسی میکروسکوپی بافت مغز صورت می گیرد. در حیوانات هار و مشکوک به هاری توصیه به یوتانایز یا مرگ آرام است.
پیشگیری از هاری
پس از بروز علائم هاری درمانی ندارد به همین علت در این بیماری پیشگیری بسیار حائز اهمیت است. پیشگیری در حیوانات با واکسیناسیون دقیق و به موقع به راحتی ممکن است. واکسن ضد هاری تایید شده برای اکثر گونه ها از جمله سگ، گربه، جوندگان، اسب، گاو و گوسفند در دسترس است. در حیوانات وحشی نیز واکسن های خوراکی برای ایجاد ایمنی در گروه های بزرگ حیوانات خصوصا راکون ها استفاده می شود.
اقدامات لازم در صورت گاز گرفتگی توسط حیوان مشکوک به هاری
در حیوانات خانگی
در صورتی که سگ یا گربه شما توسط حیوان آزاد در طبیعت یا حیوانی که از سابقه واکسیناسیون آن اطلاعی ندارید گاز گرفته شود باید حتما به دکتر دامپزشک مراجعه کنید تا با توجه به واکسینه بودن یا نبودن حیوانتان پروتکل های لازم اجرا شود. این پروتکل ها بسته به شرایط، واکسیناسیون و صلاحدید دامپزشک از قرنطینه و واکسیناسیون مجدد تا در برخی موارد یوتنایز یا مرگ آسان متغیر است.
در انسان ها
اگر حیوان هار یا مشکوک به هاری انسان را گاز بگیرد اولین کاری که باید به سرعت انجام شود، شستشوی محل گاز گرفتگی با آب و صابون فراوان و به مدت طولانی است. روی زخم به هیچوجه نباید بسته شود یا بخیه بخورد. دومین اقدام مراجعه هر چه سریع تر به مراکز پیشگیری و درمان هاری (نظیر موسسه پاستور) است. واکسیناسیون در روز های صفر (روز جراحت)، سه، هفت و چهارده پس از گازگرفتگی انجام می شود و کاملا رایگان است. واکسیناسیون به صورت زیرپوستی در قسمت بازو و یا ران صورت می گیرد. تزریق ایمونوگلوبولین یا پادتن نیز در صورت گازگرفتگی در محل جراحت انجام می شود. حداکثر مدت ایمنی این واکسن سه ماه است و نیاز به دوز تکرار دارد. در صورت گازگرفتگی مجدد لازم است دوباره به این مراکز مراجعه شود. مشاغل پرخطر مثل دامپزشک ها و افرادی که با حیوانات بی سرپرست ارتباط دارند بهتر است به صورت پیشگیرانه این واکسن را دریافت کنند.
