مقاومت ضد میکروبی (AMR) چیست و چرا مهم است؟
مقاومت ضد میکروبی یعنی وقتی میکروب‌ها (مثل باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها) به داروهایی که قبلاً آنها را از بین می‌بردند مقاوم می‌شوند. این موضوع یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای سلامت جهانی است و محققان پیش بینی می کنند اگر جلوی آن گرفته نشود، تا سال ۲۰۵۰ ممکن است سالانه جان ۱۰ میلیون نفر را بگیرد. به این مشکل اصطلاحا “مقاومت میکروبی” هم گفته می شود البته این یک اصلاح رایج است و بهتر است از عبارت “مقاومت ضدمیکروبی” استفاده کنیم.
اگر بخواهیم به دلایل بروز مقاومت آنتی بیوتیکی اشاره کنیم، مهم ترین علت مصرف بی‌رویه یا نادرست آنتی‌بیوتیک‌هاست. این مشکل فقط به انسان محدود نمی‌شود؛ بلکه در دامپزشکی، کشاورزی و حتی در محیط زیست هم اتفاق می‌افتد. وقتی آنتی‌بیوتیک‌ها در انسان ها و دام و طیور زیاد مصرف شوند میکروب‌ها یاد می‌گیرند چطور با آنها مقابله کنند و به‌مرور، داروها دیگر رویشان اثر نمی‌گذارند.
مقاومت ضد میکروبی یک بحران جهانی و در حال رشد است که اگر به‌موقع کنترل نشود، می‌تواند اثرات فاجعه‌باری بر سلامت، اقتصاد، کشاورزی و جامعه داشته باشد. مقابله با آن نیازمند همکاری همگانی، آگاهی عمومی، تغییر سیاست‌ها و آموزش دامداران است.
خطرات مقاومت میکروبی
همانطور که اشاره شده مقاومت ضدمیکروبی هزینه های جانی و مالی زیادی بدنبال دارد. مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها خیلی زود پس از کشف پنی‌سیلین (Penicillin) در سال 1928 مشاهده شد. از دهه ۱۹۴۰ تا امروز، میکروب‌ها با سرعتی بالا در برابر بسیاری از داروها مقاوم شده‌اند. از آن زمان، با مصرف بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها، باکتری‌ها مقاوم‌تر شدند. مصرف بی‌رویه داروها در پزشکی و دامپزشکی، این وضعیت را بدتر کرد. در گذشته، سالانه بیش از ۲ میلیون عفونت مقاوم در آمریکای شمالی گزارش می‌شد که ۲۳٬۰۰۰ نفر بر اثر آن جان می‌باختند. در اروپا، ۷۰۰٬۰۰۰ مورد عفونت مقاوم با ۳۳٬۰۰۰ مرگ و ضرر اقتصادی ۱.۵ میلیارد یورویی ثبت شده است.
همچنین، در کشورهای مختلف، درصد بالایی از عفونت های بیمارستانی توسط باکتری های مقاوم ایجاد می شوند. در آمریکا، بیش از ۲.۸ میلیون مورد عفونت مقاوم و ۳۵٬۰۰۰ مرگ گزارش شده است. در هند، هر ۹ دقیقه یک کودک به دلیل عفونت مقاوم جان می‌دهد.
بررسی‌ها نشان داده‌اند که باکتری‌هایی مانند اشرشیاکلی (E.coli) و استافیلوکوک طلایی (Staphylococcus aureus) مقاوم به متی‌سیلین (MRSA) بیشترین سهم را در مقاومت دارند و مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل سیپروفلوکساسین (Ciprofloxacin) و پنی‌سیلین (Penicillin) در برخی کشورها بسیار بالا است.
در ادامه به چندین بیماری که در دهه های اخیر به دارو ها مقاوم شده اند اشاره می کنیم:
- ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) مقاوم به داروهای ضدویروسی: درمان اچ‌آی‌وی (HIV) با استفاده از درمان های ضدویروسی (ART یا Antiretroviral Therapy) انقلابی در کنترل بیماری ایجاد کرده است. معمولا از ترکیب چند دارو برای کاهش مقاومت ویروسی استفاده می شود.
- سل مقاوم به چند دارو :(MDR-TB) سل یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌های شناخته‌شده در جهان است، اما مقاومت دارویی آن یک بحران مدرن به شمار می‌رود. سل مقاوم به چند دارو (MDR-TB) در برابر داروهای اصلی مانند ایزونیازید (Isoniazid) و ریفامپین (Rifampicin) مقاوم است. درمان MDR-TB معمولاً به داروهای گران‌قیمت‌تر، با عوارض جانبی بیشتر و طول درمان طولانی‌تر نیاز دارد. این موضوع تهدیدی جدی برای کنترل جهانی بیماری سل به حساب می‌آید.
- بیماری استافیلوکوک طلایی مقاوم به متی‌سیلین (MRSA): است که نوعی باکتری گرم مثبت استافیلوکوکوس اورئوس (Staphylococcus aureus) است که نسبت به بسیاری از آنتی بیوتیک های رایج، به ویژه متی سیلین (Methicillin)، مقاوم شده است (باکتری های گرم مثبت باکتری‌هایی هستند که در آزمایش رنگ‌آمیزی گرم به رنگ بنفش در می آیند). این باکتری می‌تواند باعث عفونت‌های شدید پوستی، زخم‌های عفونی، ذات الریه یا پنومونی (Pneumonia) و حتی سپسیس (Septicemia) یا همان عفونت خون شود. استافیلوکوک طلایی مقاوم به متی‌سیلین (MRSA) بیشتر در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی یافت می‌شود، اما مواردی از آن در جامعه نیز دیده می‌شود. درمان این نوع عفونت‌ها دشوارتر، طولانی‌تر و پرهزینه‌تر از موارد غیرمقاوم است.
- کاندیدا مقاوم به داروهای ضد قارچ: کاندیدا (Candida)، به‌ویژه گونه‌ی مقاوم آن به نام کاندیدا آوریس (Candida auris)، قارچی است که می‌تواند در بیماران بستری یا دارای سیستم ایمنی ضعیف عفونت‌های شدید ایجاد کند. این گونه اغلب در برابر چندین داروی ضد قارچ مقاوم است و از آنجا که در محیط های بیمارستانی پخش می شود، کنترل آن دشوار است. لازم به ذکر است که تشخیص آن گاهی پیچیده بوده و تأخیر در درمان می تواند کشنده باشد.
پیشگیری از مقاومت آنتی بیوتیکی
کشور های پیشرفته دائما در حال تلاش برای توسعه داروهای جدید و جایگزین برای داروهای قبلی هستند که با گذشت زمان اثر درمانی خود را روی باکتری های مقاوم از دست می دهند. استفاده از هوش مصنوعی برای تشخیص سریع‌تر و تجویز بهتر امروزه در حال رواج یافتن است. ابزار هوش مصنوعی با تحلیل داده های فراوان در عرض چند ثانیه به تشخیص علت و روش های پیشگیری و درمان مقاومت آنتی بیوتیکی می پردازد. تمام کشورها موظفند با ایجاد همکاری بین‌المللی برای نظارت، تحقیق و سیاست‌گذاری از بروز این مشکل و تبدیل شدن آن به یک شرایط وخیم جلوگیری کنند.
در ادامه به بررسی نکات لازم برای پیشگیری از مقاومت آنتی بیوتیکی می پردازیم:
1. مصرف درست آنتی‌بیوتیک‌ها:
آنتی بیوتیک ها و سایر ترکیبات ضدمیکروبی باید فقط با تجویز پزشک یا دامپزشک مصرف شوند. دوره درمان تکمیل شود و نیمه کاره رها نشود. از استفاده از داروهای تاریخ گذشته یا توصیه شده توسط فرد غیر متخصص نیز اجتناب گردد.
2. تقویت سیستم ایمنی:
تقویت سیستم ایمنی می تواند از مقاومت آنتی بیوتیکی جلوگیری کند. چرا که با بهبود توانایی بدن در مبارزه طبیعی با عفونت ها، نیاز به مصرف آنتی بیوتیک ها کاهش می یابد.
3. کنترل استفاده از آنتی بیوتیک در دامپزشکی:
جلوگیری از استفاده برای رشد سریع دام و طیور به کاهش گسترش مقاومت دارویی کمک می کند. بهبود شرایط محیطی و بهداشت دامداری‌ها یکی دیگر از نکات مهمی است که باید به آن توجه شود.
4. تحقیقات و توسعه داروهای جدید:
لازم است روی ساخت آنتی‌بیوتیک‌های جدید سرمایه‌گذاری شود. روش‌های جایگزین درمانی مثل استفاده از داروهای گیاهی می توانند کمک زیادی به درمان مقاومت آنتی بیوتیکی کنند. این دارو های طبیعی و گیاهی می توانند به عنوان جایگزینی مناسب برای آنتی بیوتیک ها و روشی مناسب برای جلوگیری از مصرف بی رویه آنها استفاده شوند.
برای اطلاعات بیشتر راجع به آنتی بیوتیک گیاهی آریوبیوتیک کلیک کنید
5. آموزش عمومی و آگاهی‌رسانی:
دولت ها لازم است به دامداران و دست اندرکاران صنعت پرورش دام و طیور، آموزش های اساسی را بدهند. آنها باید دامداران را از وجود مقاومت دارویی آگاه کنند.
6. استفاده از هوش مصنوعی (AI):
هوش مصنوعی در پزشکی کاربردهای زیادی پیدا کرده و در زمینه مقاومت آنتی‌بیوتیکی نیز ابزارهای مفیدی ارائه داده است. این فناوری در ضمن می‌تواند با تحلیل سریع داده‌ها، به شناسایی الگوهای مقاومت باکتریایی کمک کرده و درمان‌های مناسب را پیشنهاد دهد.
هوش مصنوعی می‌تواند در کنترل تجویزهای غیرضروری آنتی‌بیوتیک نقش داشته باشد و در کشف داروهای جدید نیز مؤثر باشد. در پایان لازم به ذکر است که باید همین امروز اقدام کنیم، قبل از اینکه وارد دوره‌ای شویم که داروها دیگر کارایی ندارند.
7. همکاری بین‌المللی:
کاهش مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها کار ساده‌ای نیست، چون این داروها در درمان بیماری‌ها و صنعت دامداری نقش حیاتی دارند. محدود کردن استفاده از آنها، نیازمند همکاری جهانی و تغییرات اساسی در سیاست‌ها، فرهنگ درمان، و تحقیقات دارویی است.
آینده مقاومت ضد میکروبی
در سال ۲۰۱۹ حدود ۱.۲ میلیون نفر در اثر مقاومت میکروبی جان باختند. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ این رقم به ۱۰ میلیون نفر در سال برسد. در آمریکا سالانه بیش از ۲ میلیون مورد عفونت مقاوم و ۲۳ هزار مرگ مشاهده شده است. در اروپا بیش از ۷۰۰ هزار مورد و ۳۳ هزار مرگ سالانه اتفاق افتاده است. بر اساس پیش‌بینی‌ها، اگر روند کنونی ادامه یابد، تا سال ۲۰۵۰، مقاومت دارویی سالانه ضرری اقتصادی به ارزش ۱۰۰ تریلیون دلار به اقتصاد جهانی وارد می‌کند.
کشورهای کم‌درآمد بیشترین آسیب را خواهند دید، چون هم مقاومت افزایش می‌یابد و هم دسترسی به داروهای مؤثر محدود است. این بحران می‌تواند باعث بازگشت عفونت‌هایی شود که قبلاً با آنتی‌بیوتیک‌ها کنترل شده بودند و درمان‌های پزشکی مانند شیمی‌درمانی یا جراحی‌ها را به‌شدت خطرناک کند.
