مقاومت آنتی بیوتیکی: چرا آنتی بیوتیک ها دیگر اثر ندارند؟

مقاومت دارویی در واقع به مقاوم شدن میکروب ها در برابر داروهای ضد آن ها گفت می شود. اگر این دارو آنتی بیوتیک باشد، این پدیده به اسم مقاومت آنتی بیوتیکی (Antibiotic Resistance) شناخته میشود. مقاومت آنتی بیوتیکی یکی از چالش‌های جدی بهداشت عمومی در سال 2025 است که تهدیدی بزرگ برای درمان بیماری‌های عفونی محسوب می شود. به طور کلی، مقاومت به آنتی بیوتیک زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها در برابر اثرات داروهای ضدباکتری مقاوم می‌شوند و این باعث می شود دارو تاثیرش را از دست بدهد و در نهایت درمان عفونت‌ها دشوار یا غیر ممکن می‌شود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) پیش بینی کرده است که مقاومت های ضدمیکروبی دز سال 2050 باعث مرگ سالانه 10 میلیون نفر در سرتاسر دنیا خواهد شد. مقاومت به آنتی بیوتیک تهدیدی جدی است زیرا می‌تواند منجر به افزایش طول درمان، هزینه‌های بیشتر و مرگ ‌ومیرهای غیر قابل پیشگیری شود. در نتیجه، لازم است که مصرف آنتی بیوتیک‌ها تحت نظارت پزشک یا دامپزشک و بر اساس نیاز واقعی صورت گیرد تا از گسترش این مشکل جلوگیری شود. برای مقابله با این بحران، تحقیق و توسعه داروهای جدید و همچنین اقدامات پیشگیرانه ضروری است.

علت مقاومت آنتی بیوتیکی

مقاومت ضدمیکروبی (Antimicrobial Resistance) یا AMR یکی از بحران‌های جهانی در حوزه بهداشت است که به دلیل عوامل مختلفی رخ می‌دهد. این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌ها توانایی مقابله با داروهای آنتی‌بیوتیک را پیدا می‌کنند و درمان عفونت‌ها را دشوار می‌سازند. در اینجا به اصلی ترین علت مقاومت آنتی‌بیوتیکی اشاره می‌کنیم.

علت ایجاد مقاومت این است که باکتری‌ها به طور طبیعی می‌توانند در طول زمان نسبت به داروها مقاوم شوند. این فرآیند ممکن است با تکامل ژنتیکی آنها و جهش‌های تصادفی رخ دهد. میکروب ها راه های مختلفی برای فرار از اثرات آنتی بیوتیک ها بکار می گیرند. این مکانیسم‌ها نشان می‌دهند که چگونه باکتری‌ها می‌توانند در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاومت کنند و باعث ایجاد چالش‌های جدی در درمان عفونت‌ها شوند. شناخته شده ترین این مکانیسم ها شامل: 

یکی از دلایل عمده ی این پدیده استفاده بی رویه یا نادرست از آنتی بیوتیک‌هاست. مصرف آنتی بیوتیک بدون تجویز پزشک یا قطع زودهنگام درمان می‌تواند باعث شود باکتری‌ها به تدریج به داروهای مورد استفاده مقاوم شوند. همچنین، در برخی موارد، استفاده از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا که نیازی به آنتی بیوتیک ندارند، باعث ایجاد مقاومت می‌شود.

علت اصلی دیگر استفاده بی رویه و نادرست این ترکیبات در پرورش حیواناتی مانند دام، طیور و آبزیان است، به گونه ای که بیش از 70% آنتی بیوتیک ها در پرورش حیوانات مورد استفاده قرار می گیرند.

راه درمان مقاومت آنتی بیوتیکی

مقاومت آنتی‌بیوتیکی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های بهداشتی و پزشکی جهان امروز است. این پدیده به دلیل استفاده نادرست و بیش از حد از داروهای آنتی‌بیوتیکی رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به افزایش میزان مرگ و میر ناشی از عفونت‌ها شود. در این مقاله به بررسی روش‌های درمان و پیشگیری از مقاومت آنتی‌بیوتیکی خواهیم پرداخت.

1. استفاده مسئولانه از آنتی‌بیوتیک‌ها

یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از مقاومت آنتی‌بیوتیکی، استفاده صحیح و مسئولانه از این داروها است. بسیاری از افراد آنتی‌بیوتیک‌ها را برای درمان عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفلوآنزا مصرف می‌کنند. این در حالی است که آنتی‌بیوتیک‌ها فقط برای درمان عفونت‌های باکتریایی مؤثرند و در برابر ویروس‌ها بی‌اثر هستند. استفاده بی‌مورد از این داروها باعث رشد باکتری‌های مقاوم می‌شود.

برای جلوگیری از این مشکل، باید همگان آموزش ببینند که تنها در صورت تشخیص پزشک و برای درمان عفونت‌های باکتریایی آنتی‌بیوتیک مصرف کنند. همچنین، مصرف به موقع و کامل دارو طبق دستور پزشک بسیار مهم است تا از بروز مقاومت جلوگیری شود.

2. تحقیق و توسعه آنتی‌بیوتیک‌های جدید

یکی از راه‌های مقابله با مقاومت آنتی‌بیوتیکی، تحقیق و توسعه داروهای جدید است. با گذشت زمان، باکتری‌ها قادر به تکامل و ایجاد مقاومت در برابر داروهای موجود می‌شوند. بنابراین، تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید و مؤثر می‌تواند به مقابله با این معضل کمک کند. پژوهشگران امروزه در حال کار بر روی ایجاد آنتی‌بیوتیک‌های جدید و پیشرفته ای هستند که بتوانند باکتری‌های مقاوم را هدف قرار دهند. این داروها باید از مکانیزم‌های جدید برای مقابله با باکتری‌ها استفاده کنند تا بتوانند به درمان عفونت‌ها در دوران مقاومت آنتی‌بیوتیکی کمک کنند. به عنوان مثال آنتی بیوتیک آریوبیوتیک که توسط شرکت دانش بنیان ماکیان دام پارس پس از سال ها تحقیق و توسعه تولید شده است نسل جدیدی از آنتی بیوتیک های گیاهی است که در درمان عفونت های باکتریایی دامی کاربرد دارد.

برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به آنتی بیوتیک گیاهی آریوبیوتیک کلیک کنید.

3. کنترل و کاهش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در دامداری

یکی از دلایل دیگر مقاومت آنتی‌بیوتیکی، استفاده از این داروها در صنعت دام و طیور است. برخی از صاحبان مرغداری ها و دامداری ها برای پیشگیری از بیماری‌ها یا افزایش رشد سریع تر دام‌ها از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌کنند. این امر می‌تواند باعث انتقال مقاومت از باکتری‌های موجود در دام‌ها به انسان‌ها شود. البته سال هاست که اتحادیه اروپا (EU) و سایر کشورها استفاده از آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد (Antibiotic growth promoter) یا AGP را در خوراک حیوانات ممنوع کرده اند.

بنابراین، یکی از اقدامات مهم برای مقابله با مقاومت آنتی‌بیوتیکی، محدود کردن استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در کشاورزی و دامداری است. سیاست‌گذاری‌های مؤثر در این زمینه می‌تواند از انتشار مقاومت در میان انسان‌ها جلوگیری کند. استفاده از جایگزین های مناسب مثل سین بیوتیک ها (پروبیوتیکها و پری بیوتیک ها)، داروهای گیاهی و اسیدهای آلی و … در پرورش حیوانات نقش مهمی در کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها و ترکیبات ضدمیکروبی در صنعت دامپروری دارد.

4. تقویت اقدامات پیشگیرانه و بهداشتی

دستورات بهداشتی مانند شستن دست‌ها، رعایت اصول بهداشت فردی و استفاده از واکسن‌ها می‌تواند به کاهش نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها و در نتیجه کاهش مقاومت کمک کند. به عنوان مثال، واکسن‌ها می‌توانند از ابتلا به برخی بیماری‌ها جلوگیری کنند، بنابراین نیازی به استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در مراحل بعدی نیست. افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت بهداشت و پیشگیری از بیماری‌ها نیز نقش بسزایی در کاهش استفاده نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها دارد. در صنعت دامپروری نیز رعایت اصول امنیت زیستی (Biosecurity) و واکسیناسیون به موقع با روش صحیح می تواند بطور چشمگیری در کاهش بروز و انتقال عفونت ها موثر باشد.

5. آموزش دامپزشکان، پزشکان و کادر درمان

دامپزشکان، پزشکان و پرستاران نقش مهمی در تجویز صحیح آنتی‌بیوتیک‌ها دارند. آموزش و اطلاع‌رسانی به کادر درمانی درباره تشخیص دقیق بیماری‌ها و تجویز مناسب داروهای آنتی‌بیوتیکی بسیار حائز اهمیت است. همچنین، استفاده از آزمایش‌های دقیق برای تشخیص نوع عفونت می‌تواند از تجویز نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها جلوگیری نماید. 

6. توسعه روش‌های درمانی جایگزین

علاوه بر آنتی‌بیوتیک‌ها، تحقیقات زیادی برای پیدا کردن درمان‌های جایگزین در حال انجام است. یکی از این روش‌های جایگزین، استفاده از درمان‌های طبیعی مانند گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی است که قادر به مقابله با برخی از باکتری‌های مقاوم می باشند. همچنین، درمان‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین مانند درمان‌های ژنتیکی، استفاده از باکتریوفاژها (ویروس‌هایی که باکتری‌ها را آلوده می‌کنند) و ایمونوتراپی نیز در حال تحقیق و توسعه هستند.

آنتی بیوتیک گیاهی

استفاده از ترکیبات موثره گیاهی در تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید به عنوان یک رویکرد امیدوارکننده در مبارزه با مقاومت ضد میکروبی (AMR) مورد توجه قرار گرفته است. گیاهان دارویی از دیرباز در طب سنتی برای درمان عفونت‌ها استفاده می‌شدند و امروزه با پیشرفت فناوری‌های استخراج و آنالیز، ترکیبات فعال زیستی آن‌ها به طور گسترده‌ای در تحقیقات دارویی مورد بررسی قرار می‌گیرند. گیاهان حاوی طیف وسیعی از ترکیبات شیمیایی هستند که می‌توانند اثرات ضد میکروبی قوی داشته باشند. بسیاری از ترکیبات گیاهی سمیت کمتری نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های سنتزی دارند و عوارض جانبی کمتری ایجاد می‌کنند. علاوه بر این ترکیبات گیاهی پیچیده تر بوده و اغلب از مکانیسم‌های چندگانه برای مبارزه با میکروب‌ها استفاده می‌کنند، که این امر احتمال ایجاد مقاومت را کاهش میدهد. البته بهینه‌سازی استخراج، خالص‌سازی و فرمولاسیون ترکیبات گیاهی با هدف تولید آنتی بیوتیک نیازمند تحقیق و توسعه فراوان خواهد بود.

برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به آنتی بیوتیک گیاهی آریوبیوتیک کلیک کنید.