مقاومت آنتی بیوتیکی; مقاومت گسترده (XDR) چیست؟

باکتری هایی که به طور گسترده به دارو مقاوم هستند، XDR نامیده می شوند. این واژه برای بیان شکل شدید تری از مقاومت چنددارویی (MDR) استفاده می شود و مخفف عبارت Extended-Drug Resistance می باشد. در این پدیده، باکتری‌ها در برابر داروهای طراحی‌شده برای نابودی‌شان مقاوم می‌شوند. این همه گیری مقاومت دارویی درمان عفونت‌های ساده را دشوار کرده و منجر به افزایش مرگ‌ومیر انسان ها، تلفات گله های دام و طیور و هزینه‌های درمانی می‌گردد. این اصطلاحات نشان‌دهنده سطوح پیشرفته‌تری از مقاومت هستند که نیاز به نظارت دقیق و راهکارهای نوین دارند. در این پست، به بررسی علل، علائم و راه‌های مقابله با این مشکل می‌پردازیم تا آگاهی عمومی را افزایش دهیم و به کاهش شیوع آن کمک کنیم.

مقاومت آنتی بیوتیکی چیست؟

مقاومت آنتی بیوتیکی به وضعیتی اشاره دارد که باکتری‌ها در برابر داروهای آنتی بیوتیک مقاوم می‌شوند، منجر به افزایش مرگ و میر، بستری طولانی‌تر و هزینه‌های اقتصادی بالا می‌گردد. این پدیده جهانی، درمان بیماران را تهدید کرده و استاندارد بهداشت عمومی را به دوران پیش از کشف آنتی بیوتیک باز می‌گرداند.

دلایل بروز مقاومت آنتی بیوتیکی

مقاومت آنتی بیوتیکی اغلب به دلیل سوء مصرف و استفاده  بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ها، فروش بدون نسخه داروها در داروخانه‌ها و دوزهای نامناسب تجویز شده توسط پزشکان عمومی ایجاد می‌شود. این عوامل باعث می ‌شوند باکتری‌هایی مانند سودوموناس آئروژینوزا (Pseudomonas aeruginosa)، باکتری های کروی شکل استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی‌سیلین (MRSA) و انتروکوک مقاوم به وانکومایسین (VRE) به سرعت مقاومت چنددارویی (MDR) و حتی XDR  یا مقاومت گسترده را توسعه دهند، که این مسئله درمان عفونت‌ها را پیچیده‌تر می‌کند.

مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی نیز نقش مهمی در شیوع مقاومت دارویی دارد، زیرا باکتری‌های مقاوم فرصت تکثیر پیدا می‌کنند. علاوه بر این، استفاده گسترده از آنتی‌بیوتیک‌ها در کشاورزی و دامپروری(مانند پرورش طیور) به انتقال سویه‌های مقاوم به انسان کمک می‌کند و چرخه مقاومت را تقویت می‌نماید.

در عکس زیر، چند تا از باکتری های خطرناک که به آنتی بیوتیک مقاوم شده اند را نشان می دهیم.

مقاومت چنددارویی (MDR) چیست؟

مقاومت چنددارویی (MDR) به وضعیتی گفته می شود که در آن یک نوع باکتری نسبت به حداقل یک دارو از سه یا چند دسته مختلف آنتی بیوتیکی، مقاوم شده و این داروها دیگر روی آن باکتری اثر نمی کنند. یعنی وقتی این باکتری وارد بدن می شود و بیماری ایجاد می کند، بسیاری از داروها که معمولاً برای درمان آن استفاده می شوند، توانایی از بین بردن آن را ندارند. از باکتری هایی که این مشکل را دارند، می توان به اشرشیا کلی (E. coli) و کلبسیلا‌پنومونیه (Klebsiella pneumoniae) اشاره کرد که بسیار شایع و خطرناک اند.

به همین دلیل نیاز است که پزشکان، آزمایشگاه ها و سیستم های بهداشتی این مقاومت ها را به دقت زیر نظر داشته باشند و اقدامات پیشگیرانه جدی انجام دهند. مصرف به جا و درست آنتی بیوتیک ها و جلوگیری از استفاده بی رویه از این داروها، از گسترش این باکتری های مقاوم جلوگیری می کند. دانشمندان و پژوهشگران همچنین در تلاشند تا داروهای جدید و روش های درمانی موثرتری را برای مقابله با این مقاومت‌ها پیدا کنند. این بسیار خطرناک است و نیاز به همکاری همه جانبه جامعه پزشکی، دامپزشکی، دامپروری، بیماران و سیاستگذاران دارد تا این تهدید به سلامت انسان ها و حیوانات کنترل شود.

XDR در پزشکی چیست؟

 Extended-Drug Resistance یا به اصطلاح XDR به مقاومت گسترده و شدید دارویی اشاره دارد که در آن باکتری به حداقل یک عامل در تمام دسته‌های آنتی‌بیوتیکی حساسیت نشان می‌دهد.

XDR یک سطح مرگبار از مقاومت آنتی بیوتیکی است و اغلب در عفونت‌های شدید مانند پنومونی مقاوم دیده می‌شود. مقاومت گسترده (XDR) معمولاً در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف یا در مراکز درمانی شیوع پیدا می‌کند و نیاز به داروهای جایگزین یا ترکیبی را افزایش می‌دهد. این پدیده معمولا به دلیل جهش های ژنتیکی یا انتقال ژن های مقاومتی بین باکتری ها ایجاد می شود.

تفاوت XDR با مقاومت چندگانه (MDR) 

تفاوت اصلی بین مقاومت چنددارویی (MDR) و مقاومت بسیار گسترده (XDR) در میزان و گستره مقاومت میکروارگانیسم به داروها است. مقاومت چند دارویی به میکروبی گفته می‌شود که حداقل به یک دارو در سه یا بیشتر از گروه‌های اصلی دارویی مقاوم باشد. در مقابل، اصطلاح مقاومت گسترده (XDR)  به یک مرحله شدیدتر گفته می شود و به میکروبی اطلاق می‌شود که به همه گروه‌های اصلی دارویی به جز یک یا دو گروه باقی‌مانده حساس باشد، یعنی تقریباً تمام گزینه‌های درمانی رایج بی‌اثر می‌شوند. این پدیده محدودیت های درمانی بسیار بیشتری نسبت به مقاومت به چند دارو ایجاد می‌کند.

مکانیسم‌های مقاومت در باکتری های XDR 

۱. تولید آنزیم‌های تجزیه‌کنندهٔ آنتی‌بیوتیک (مثل β-لاکتامازهای گسترده‌طیف و کارباپنمازها)

بسیاری از باکتری‌های XDR، مانند کلبسیلا پنومونیه (Klebsiella pneumoniae)، مقاومت خود را با تولید کارباپنمازها (نوعی از β-لاکتامازها) افزایش می‌دهند که باعث از میان رفتن اثربخشی داروهای کارباپنم می‌شود. این آنزیم‌ها دارو را تجزیه می‌کنند و آن را غیر فعال می‌سازند.

۲. تغییر در ساختار دیوارهٔ سلولی (مثلاً جهش در پروتئین های غشایی در Pseudomonas)

برخی تغییرات ساختاری در دیواره‌ی باکتری‌ها—برای مثال جهش در پروتئین های غشایی—باعث کاهش نفوذ آنتی‌بیوتیک‌ها به درون سلول می‌شود؛ این امر در باکتری‌هایی مانند سودوموناس آئروژینوزا (Pseudomonas aeruginosa) به چشم می‌خورد.

۳. پمپ‌های افلاکس که آنتی‌بیوتیک‌ها را از سلول خارج می‌کنند

پمپ‌های افلاکس نقش مهمی در سل مقاوم به داروی گسترده (XDR-TB) ایفا می‌کنند و به مقاومت مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (MTB) در برابر انواع داروهای ضد‌سل کمک می‌کنند. این پمپ‌ها، که پروتئین‌های غشایی هستند، به‌صورت فعال داروها را از درون سلول باکتریایی به بیرون منتقل می‌کنند و در نتیجه، غلظت داخل‌سلولی داروها را کاهش داده و اثربخشی آن‌ها را کم می‌کنند. سویه‌های XDR-TB، که به چندین داروی خط اول و خط دوم مقاوم هستند، اغلب بیان بیش‌ازحد این پمپ‌های افلاکس را نشان می‌دهند.

۴. انتقال ژن‌های مقاومت از طریق پلاسمیدها و ترانسپوزون‌ها : 

باکتری‌هایی نظیر کلبسیلا پنومونیه (Klebsiella pneumoniae) در بیمارستان‌های اروپایی، مقاومت خود را با کسب کارباپنمازها (که اغلب بر روی پلاسمیدها قرار دارند) به دست می‌آورند و این موجب تسهیل انتقال مقاومت و شیوع XDR می‌شود. 

برخی پاتوژن های دارای مقاومت XDR 

1. مایکوباکتریوم توبرکلوزیس مقاوم به داروهای گسترده (XDR-TB) (Mycobacterium tuberculosis XDR)

این سویه از مایکوباکتریوم توبرکلوزیس به دلیل مقاومت به داروهای کلیدی ضدسل، از جمله ایزونیازید، ریفامپین، فلوروکینولون‌ها و آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی، درمان را بسیار دشوار می‌کند. پمپ‌های افلاکس و جهش‌های ژنتیکی در ژن‌ها نقش مهمی در مقاومت این باکتری دارند. این باکتری عمدتاً باعث عفونت‌های ریوی مزمن می‌شود و در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف خطرناک‌تر است.

• سودوموناس آئروژینوزا مقاوم به داروهای گسترده (Pseudomonas aeruginosa XDR)

این باکتری گرم‌منفی، هوازی و فرصت‌طلب است که اغلب در عفونت‌های بیمارستانی مانند پنومونی مرتبط با ونتیلاتور و عفونت‌های جریان خون دیده می‌شود. مقاومت آن به کارباپنم‌ها و سفالوسپورین‌ها از طریق تولید آنزیم‌های بتالاکتاماز ، پمپ‌های افلاکس و کاهش نفوذپذیری غشا ایجاد می‌شود.

1. 1. اسینتوباکتر بومانی مقاوم به داروهای گسترده (Acinetobacter baumannii XDR)
      این باکتری گرم‌منفی غیرمتحرک به دلیل توانایی مقاومت در برابر تقریباً تمام آنتی‌بیوتیک‌های موجود، از جمله کلیستین، یک تهدید جهانی محسوب می‌شود. مکانیسم‌های مقاومت شامل تولید کارباپنمازها، پمپ‌های افلاکس و تشکیل بیوفیلم است. این باکتری عمدتاً در عفونت‌های بیمارستانی مانند سپسیس و عفونت‌های زخم دیده می‌شود.

• انتروباکتریاسه مقاوم به داروهای گسترده (Enterobacteriaceae XDR، مانند اشرشیا کلی  و کلبسیلا پنومونیه)

این خانواده از باکتری‌های گرم‌منفی شامل گونه‌هایی است که در عفونت‌های ادراری، تنفسی و جریان خون نقش دارند. 

مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی در تولید و پرورش طیور

داروی گیاهی آریوبیوتیک طیور، یک آنتی‌بیوتیک گیاهی پیشرفته برای طیور است که بر پایه ترکیبات طبیعی فرموله شده است. این محصول دانش‌بنیان، فاقد دوره پرهیز از مصرف بوده و مقاومت دارویی ایجاد نمی‌کند. مکانیسم اثر آن به اینصورت است که با اختلال در غشای سلول باکتری، کاهش پتانسیل غشا، مهار پمپ‌های افلاکس و مهار ارتباطات بین سلولی (جلوگیری از تشکیل بیوفیلم) از عوارض مخرب مقاومت ضدمیکروبی (AMR) جلوگیری می کند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد آنتی بیوتیک گیاهی آریوبیوتیک اینجا را کلیک کنید

برای اطلاعات بیشتر درباره ی داروی گیاهی مرغ آریوبیوتیک نانوکپسوله اینجا را کلیک کنید

نتیجه‌گیری: مقابله با مقاومت آنتی بیوتیکی برای آینده‌ای سالم‌تر

مقاومت آنتی بیوتیکی، مقاومت چنددارویی و مقاومت XDR تنها اصطلاحات فنی و علمی نیستند، بلکه تهدیداتی واقعی برای سلامت جهانی هستند که نیاز به اقدام فوری دارند. با آگاهی از علل، علائم و روش های درمان مقاومت آنتی بیوتیکی می‌توانیم از بحران های شدید و مرگ میلیون ها انسان جلوگیری کنیم.