کوکسیدیوز چیست؟
کوکسیدیوز (Coccidiosis) یک بیماری انگلی شایع در طیور است که عامل آن تک‌یاخته‌های جنس آیمریا (Eimeria) می‌باشد. این بیماری باعث کند شدن رشد جوجه ها شده که طبیعتا موجب ضرر اقتصادی به دامداران می شود. این کوکسیدیوز یکی از شایع ترین مشکلات در گله های مرغ و بوقلمون در دنیاست که سالیانه خسارات اقتصادی زیادی به پرورش دهندگان وارد می کند. کوکسیدیوز یکی از پرهزینه‌ترین بیماری‌های طیور در ایران است که سالانه صدها میلیارد تومان به صنعت مرغداری خسارت وارد می‌کند. این هزینه‌ها شامل هزینه های کاهش عملکرد و تلفات گله، کاهش تولید تخم‌مرغ و در نهایت هزینه های پیشگیری و درمان کوکسیدیوز طیور است. کوکسیدیوز یکی از پرهزینه‌ترین بیماری‌های طیور در ایران است که سالانه صدها میلیارد تومان به صنعت مرغداری خسارت وارد می‌کند.
علائم کوکسیدیوز طیور شامل اسهال خونی، کاهش اشتها، بی‌حالی، کاهش رشد و در موارد شدید، مرگ‌ومیر بالا است. تا به امروز داروهای ضد کوکسیدیوز فراوانی برای پیشگیری و درمان این بیماری توسط تولید شده است اما مقاوم شدن سریع انگل های عامل کوکسیدیوز نسبت به این داروها درمان قطعی آن را با چالش مواجه کرده و بازار مصرف را به سمت استفاده از جایگزین های موثرتر و ایمن تر مثل ضدکوکسیدیوزهای گیاهی برده است. برای پیشگیری از کوکسیدیوز طیور رعایت بهداشت محیط، مدیریت صحیح بستر و تهویه مناسب اهمیت دارد. همچنین تقویت سیستم ایمنی پرنده و استفاده از افزودنی‌های خوراک پیشگیرانه می‌تواند احتمال ابتلای گله به کوکسیدیوز را کاهش دهد.
برای اطلاعات بیشتر راجع به داروهای ضد انگل طیور کوکسی فیت و کوکسی فیت ال کلیک کنید.
برای خرید داروهای درمان کوکسیدیوز طیور کوکسی فیت و کوسی فیت ال کلیک کنید
علت درگیری گله با کوکسیدیوز
رعایت بهداشت مرغداری یکی از نکات کلیدی است که باید به آن توجه شود. این بیماری می تواند از طریق بستر آلوده به مدفوع مرغ های مبتلا شده، به سایر طیور مرغداری شیوع پیدا کند. انتقال این بیماری عمدتاً از طریق مدفوع مرغ ها و جوجه های آلوده اتفاق می‌افتد، به این صورت که طیور و پرندگان بیمار، اووسیست‌های اسپوروله‌نشده را دفع میکنند. اووسیست‌های اسپوروله‌نشده، فرم غیرفعال و غیرمسری انگل‌های تک‌یاخته مانند آیمریا (Eimeria) هستند که در مدفوع میزبان دفع می‌شوند. این اووسیست‌ها برای تبدیل شدن به فرم عفونی و ایجاد بیماری نیاز به اسپورولاسیون (بلوغ در محیط خارجی) دارند.
این اووسیست‌ها در شرایط مرطوب و گرم بستر طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت به فرم عفونی تبدیل شده و از طریق خوردن آب یا دان آلوده، یا تماس مستقیم با بستر آلوده، به پرندگان سالم منتقل می‌شوند. در طیور تخمگذار نیز انتقال بیماری هنگام پرورش پولت در بستر اتفاق می افتد. این انگل ها بعد از ورود به روده، به سلول‌های پوششی حمله کرده و با تکثیر سریع، باعث تخریب بافت روده، اسهال خونی، کاهش رشد و افزایش تلفات طیور میشود.
مدیریت نادرست بستر، تعویض نکردن به‌موقع آن و تهویه نامناسب، شرایط را برای بقا و انتقال انگل مساعد میکنند. برای کنترل بیماری، رعایت بهداشت سالن، استفاده از کوکسیدیواستات‌های گیاهی در خوراک، و در برخی موارد واکسیناسیون ضروری است. کوکسیدیواستات‌ها (Coccidiostat) در واقع داروهایی هستند که در خوراک یا آب طیور استفاده می‌شوند تا جلوی رشد و تکثیر انگل‌های عامل کوکسیدیوز را بگیرند و از بیماری پیشگیری کنند. کاهش رطوبت بستر و جلوگیری از تجمع مدفوع نیز به پیشگیری از شیوع کوکسیدیوز کمک می‌کند.
تشخیص کوکسیدیوز در گله طیور
دامپزشکان برای تشخیص کوکسیدیوز در طیور از روش‌های مختلفی استفاده میکنند که شامل معاینه بالینی و مشاهده ی علائمی مانند اسهال خونی، بی‌حالی، کاهش رشد و پرهای ژولیده در مرغ های گوشتی و تخم گذار است. کالبدگشایی تلفات یک از دیگر روش های تشخیص است. دامپزشک با مشاهده ضایعات روده‌ای مانند خونریزی، نکروز و التهاب در روده‌های کوچک و بزرگ، بیماری را تشخیص می دهد.
آزمایش میکروسکوپی مدفوع نیز یکی دیگر از استراتژی های تشخیص کوکسیدیوز طیور است که در آن دامپزشک با شناسایی اووسیست‌های آیمریا (Eimeria) در نمونه مدفوع، استفاده از تکنیک‌های مولکولی مانند واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (PCR) برای تشخیص دقیق گونه‌های مختلف آیمریا و تست‌های سرولوژی (در موارد خاص)، از بروز بیماری کوکسیدیوز و شدت بیماری مطلع میشود. همچنین، بررسی سوابق گله مرغ ها از نظر مدیریت، تغذیه و سابقه واکسیناسیون نیز به تشخیص کمک می‌کند.
علائم کوکسیدیوز در مرغ
از علائم بالینی این بیماری می‌توان به اسهال (گاهی خونی)، کاهش اشتها، کاهش وزن، پرهای ژولیده، بی‌حالی و افت شدید در تولید اشاره کرد. در موارد شدیدتر، تلفات شدید نیز اتفاق می افتد. شدت علائم به نوع گونه انگل آیمریا، سطح آلودگی، و وضعیت ایمنی پرنده بستگی دارد.
- اسهال خونی یا آبکی:
مدفوع طیور آلوده اغلب آبکی و حاوی خون است که به دلیل آسیب به دیواره روده ایجاد می شود. این علامت یکی از بارزترین نشانه های بیماری است و معمولاً در موارد حاد مشاهده می گردد.
- کاهش اشتها و وزن:
پرندگان مبتلا به دلیل ناراحتی روده و التهاب، اشتهای خود را از دست میدهند. در نتیجه، رشد آنها متوقف شده یا کاهش وزن پیدا میکنند که بر عملکرد گله تأثیر منفی میگذارد.
- پرهای ژولیده و ضعف عمومی:
طیور بیمار اغلب پرهای خود را پف داده و ظاهری ضعیف و بی حال دارند. این حالت به دلیل کم خونی، کاهش جذب مواد مغذی و ضعف سیستم ایمنی رخ میدهد.
- کاهش تولید تخم در مرغ های تخمگذار:
عفونت روده باعث اختلال در جذب مواد غذایی و در نتیجه کاهش تولید تخم میشود. تخمهای تولید شده نیز ممکن است کیفیت پایینی داشته باشند یا پوسته نازک داشته باشند.
- تلفات ناگهانی در موارد حاد:
در موارد شدید، به ویژه در جوجه های جوان، تلفات ناگهانی و بدون علائم قبلی رخ میدهد. این مسئله معمولاً ناشی از خونریزی شدید روده یا عفونت های ثانویه باکتریایی است.
- کم خونی و رنگ پریدگی تاج و ریش:
به دلیل از دست دادن خون در مدفوع، طیور ممکن است دچار کم خونی شوند. تاج و ریش آنها رنگ پریده شده و ممکن است پوست بدن نیز کمرنگ به نظر برسد.
درمان قطعی کوکسیدیوز
با توجه به گسترش روزافزون مقاومت‌های ضد میکروبی در برابر داروهای شیمیایی ضدکوکسیدیایی مانند آمپرولیوم و تولترازوریل، کارایی این داروها در کنترل و درمان کوکسیدیوز در مرغ‌ها به طور قابل توجهی کاهش یافته است. استفاده مکرر و بی‌رویه از این ترکیبات منجر به کاهش اثربخشی و افزایش نگرانی‌های بهداشتی و زیست‌محیطی شده است. به همین دلیل، در سال‌های اخیر بسیاری از کشورها به منظور حفظ سلامت عمومی و جلوگیری از باقی‌ماندن بقایای دارویی در محصولات دامی، قوانین سخت‌گیرانه‌ای را در خصوص استفاده از داروهای ضدکوکسیدیوز شیمیایی در خوراک دام و طیور وضع کرده‌اند. در بسیاری از کشورها استفاده پیشگیرانه از این داروها در خوراک ممنوع است.
در این شرایط، ضدکوکسیدیوزهای گیاهی به‌عنوان یک گزینه درمانی مؤثر، ایمن و پایدار مورد توجه قرار گرفته‌اند. ترکیبات فعال موجود در گیاهان دارویی با برخورداری از خواص ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی و ضدانگلی، بدون ایجاد مقاومت دارویی، می‌توانند راهکاری طبیعی و کارآمد برای درمان قطعی کوکسیدیوز و کاهش وابستگی به داروهای شیمیایی باشند. همچنین، برخلاف داروهای شیمیایی که عموما دوره منع مصرف دارند و باید در زمان های معینی قطع شوند، داروهای گیاهی فاقد دوره پرهیز از مصرف هستند.
داروی ضد کوکسیدیوز طیور
داروهای ضدکوکسیدیوز به دو دسته داروهای شیمیایی و داروهای گیاهی تقسیم می شوند. داروهای شیمیایی بسته به مکانیسم و ساختارشان خود دسته بندی های مختلفی دارند. در اینجا به چند تا از داروهای شیمیایی متداول برای درمان کوکسیدیوز در طیور اشاره می کنیم. برای بررسی جامع تر و دقیق تر، به وبلاگ ما درباره انواع داروهای ضد کوکسیدیوز مراجعه کنید.
برخی از داروی های کوکسیدیوز مرغ ها که در ایران به طور رایج استفاده می شوند، شامل موارد زیر هستند:
- آمپرولیوم (Amprolium): یک آنالوگ تیامین است که با مهار جذب تیامین در انگل‌های ایمریا، از تکثیر آنها جلوگیری می‌کند.
- سولفاکینوکسالین (Sulfaquinoxaline): از دسته سولفونامیدها است که با مهار سنتز اسید فولیک در انگل‌ها، اثر ضدکوکسیدیوزی دارد.
- تولترازوریل (Toltrazuril): یک ترکیب تریازینونی است که با تأثیر بر مراحل مختلف چرخه زندگی ایمریا، موجب کاهش اووسیست‌ها میشود.
- دیکلازوریل (Diclazuril): با مهار تکثیر داخل سلولی انگل‌های ایمریا، در کنترل کوکسیدیوز مؤثر است.
- سولفادیمیدین (Sulfadimidine): یکی دیگر از سولفونامیدها است که در درمان کوکسیدیوز طیور کاربرد دارد.
- کوکسی فیت (Cocciphyt): کوکسی فیت یک داروی ضد کوکسیدیوز گیاهی است که شامل ترکیبات فعال گیاهی مانند تانن، آرتمیزینین و ارگانوسولفورها (سیر) می باشد. این که هم در شکل پودر مخلوط در خوراک و هم محلول خوراکی (کوکسی فیت ال) وجود دارد، از طریق مکانیسم های مختلفی رشد انگل را مهار کرده و از بین می برد.
داروهای شیمیایی ضدکوکسیدیوز، اگرچه در گذشته نقش مهمی در کنترل بیماری ایفا کرده‌اند، اما معایب قابل توجهی نسبت به ترکیبات گیاهی مانند کوکسی‌فیت دارند. این داروها به‌مرور زمان با ایجاد مقاومت دارویی در انگل‌ها، اثربخشی خود را از دست میدهند و مصرف مداوم آنها ممکن است منجر به باقی‌ماندن بقایای دارویی در گوشت و تخم‌مرغ شود که برای سلامت مصرف‌کننده خطرناک است. همچنین استفاده از داروهای شیمیایی می‌تواند با عوارض جانبی و تضعیف سیستم ایمنی پرنده همراه باشد. در مقابل، کوکسی‌فیت به‌عنوان یک ضدکوکسیدیوز گیاهی با منشأ طبیعی، فاقد باقیمانده دارویی بوده، مقاومت دارویی ایجاد نمی‌کند و دارای خواص تقویتی برای دستگاه گوارش و سیستم ایمنی پرنده است.
دارو های گیاهی شامل خصوصیاتی است که در ذیل به آن اشاره می کنیم:
- کاهش مقاومت دارویی: ترکیبات گیاهی به دلیل ساختارهای متنوع خود، احتمال ایجاد مقاومت در انگل‌ها را کاهش میدهند.
- عدم باقیمانده دارویی: داروهای گیاهی استاندارد شده ترکیبات سمی و خطرناکی ندارند به همین دلیل باقیمانده های دارویی مضری در در گوشت و تخم‌مرغ بجا نمی گذارند.
- فاقد دوره پرهیز از مصرف: با توجه به اینکه این داروها باقیمانده خطرناکی در تولیدات پرنده ندارند، دوره پرهیز از مصرف (در دوره تولید تخم مرغ یا قبل از کشتار) نیز ندارند.
- تقویت سیستم ایمنی: ترکیبات فعال گیاهی معمولا دارای چندین اثر متفاوت بر اندام های مختلف بدن هستند. بسیاری از این ترکیبات علاوه بر خاصیت ضدانگلی، دارای فعالیت آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و تقویت کننده سیستم ایمنی هستند که باعث افزایش مقاومت بدن پرنده و ریکاوری سریع تر از بیماری می شوند.
- سازگاری با سایر داروها و واکسن‌ها: این ترکیبات معمولاً با سایر داروها و واکسن‌ها تداخل ندارند و می‌توانند به‌صورت همزمان استفاده شوند.
