مقاومت ضدمیکروبی (AMR)
مقاومت در برابر داروهای ضدمیکروبی (antimicrobial resistance) در تمامی نقاط جهان و برای طیف وسیعی از میکروب ها در حال رخ دادن است و گسترش روز افزون آن سلامت انسان ها و حیوانات را به خطر انداخته است. عواقب مستقیم عفونت با میکروب های مقاوم می‌تواند شامل افزایش طول دوره درمان بیماری ها، افزایش مرگ و میر، افزایش مدت بستری در بیمارستان، چالش در مراقبت از بیمارانی که تحت عمل جراحی و سایر روش‌های پزشکی قرار گرفته اند و افزایش هزینه‌های درمان باشد. مقاومت میکروبی تمامی حوزه‌های سلامت را تحت تأثیر قرار داده و به بسیاری از بخش‌ها شامل پزشکی، دامپزشکی و کشاورزی مربوط می‌شود.
برنامه اقدام جهانی (GAP) برای مقابله با مقاومت ضدمیکروبی (AMR)
در سال ۲۰۱۵، با توجه به نیاز فوری به مقابله با مقاومت ضدمیکروبی، اعضای سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO)، سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) یک برنامه اقدام جهانی برای مقابله با مقاومت میکروبیGlobal Action Plan (GAP) را تصویب کردند. این برنامه شامل پنج هدف استراتژیک است که هدف نهایی آن اطمینان از پیشگیری و درمان بیماری‌های عفونی با داروهای تضمین شده از نظر کیفی، مؤثر و ایمن است که برای همه کسانی که به آنها نیاز دارند قابل دسترس بوده و به روش صحیح استفاده شود.
هدف ۱: افزایش آگاهی و درک مقاومت میکروبی از طریق ارتباطات، آموزش و آموزش مؤثر
افزایش آگاهی نسبت به مقاومت میکروبی، فرهنگسازی و ترویج اصلاح رفتار از طریق برنامه‌های ارتباط عمومی که گروه‌های مختلف حوزه سلامت انسان، سلامت حیوانات و کشاورزی و همچنین مصرف‌کنندگان را هدف قرار می‌دهند، ضروری است. حتی گنجاندن موضوع استفاده از عوامل ضدمیکروبی و مقاومت در برابر آنها در برنامه‌های درسی مدارس باعث افزایش درک و آگاهی از سنین پایین خواهد شد.
این هدف پیشنهاد میکند مقاومت میکروبی به عنوان یک بخش اصلی از آموزش حرفه‌ای، آموزش ضمن خدمت، صدور گواهینامه، آموزش مداوم و توسعه در بخش‌های بهداشت و دامپزشکی و کشاورزی قرار گیرد تا به درک و آگاهی مناسب در میان افراد متخصص و حرفه ای نیز کمک کند.
هدف 2: تقویت دانش و شواهد از طریق نظارت و تحقیق
برای مقابله با مقاومت ضد میکروبی، نیاز به پشتیبانی علمی و سرمایه‌گذاری وجود دارد که شامل دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی، و بخش خصوصی می‌شود. این هدف به کمبودهای موجود در دانش های مرتبط نیز اشاره می کند که شامل:
- جمع‌آوری و دسترسی به اطلاعاتی درباره بروز و الگوهای جغرافیایی مقاومت میکروبی؛
- درک چگونگی گسترش مقاومت بین انسان‌ها، حیوانات و محیط؛
- توانایی تشخیص سریع مقاومت‌های جدید و شناخت مکانیسم‌های آنها؛
- بررسی‌های اجتماعی و رفتاری برای حمایت از برنامه‌های مدیریت مسئولانه آنتی‌بیوتیک؛
- تحقیقات بالینی برای درمان و پیشگیری از عفونت‌ها، به‌ویژه در مناطق کم‌منابع؛
- مطالعات پایه ای برای تولید درمان‌ها، ابزارهای تشخیصی، و واکسن‌های جدید؛
- تحقیقات اقتصادی برای ارزیابی هزینه‌های مقاومت میکروبی و منافع برنامه اقدام جهانی
این هدف همچنین به این موضوع اشاره می کند که کمبود استانداردهای هماهنگ بین‌المللی برای جمع‌آوری و گزارش‌دهی داده‌ها در زمینه مقاومت میکروبی در بخش‌های سلامت انسانی، دامپزشکی و کشاورزی وجود دارد که برای اشتراک سریع اطلاعات نیاز به یک انجمن جهانی وجود دارد.
هدف 3: کاهش بروز عفونت‌ها از طریق اقدامات موثر بهداشتی و پیشگیری
بسیاری از عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک و سخت‌درمان در مراکز بهداشتی رخ می‌دهند، چرا که این مراکز محل پذیرش بیماران با عفونت‌های جدی هستند و مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در آنجا بالاست. اگرچه ایجاد مقاومت در این شرایط نتیجه طبیعی مصرف داروهای ضدمیکروبی است، اما اگر اقدامات کافی برای پیشگیری و کنترل عفونت انجام نشود به گسترش میکروب های مقاوم کمک کند.
پیشگیری و کنترل عفونت
- ارتقا بهداشت و اقدامات پیشگیرانه برای محدود کردن ایجاد و گسترش عفونت‌های مقاوم به آنتی بیوتیک ضروری است. پیشگیری از عفونت‌های ناشی از رابطه جنسی یا تزریق مواد، بهبود شرایط بهداشتی، شستن دست‌ها و ایمنی غذا و آب مصرفی باید از اجزای اصلی پیشگیری از بیماری‌های عفونی باشد.
نقش واکسیناسیون
- واکسیناسیون می‌تواند مقاومت میکروبی را با جلوگیری از بیماری‌های عفونی که نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی دارند، کاهش دهد. همچنین واکسن‌ها می‌توانند از عفونت‌های ویروسی اولیه که به‌طور نادرست با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شوند و عفونت‌های ثانویه ایجاد می‌کنند جلوگیری کنند. استفاده از واکسن‌های جدید نیز می‌تواند از بیماری‌هایی که درمان آنها به دلیل مقاومت میکروبی دشوار یا غیرممکن شده است، جلوگیری کند.
استفاده از آنتی‌بیوتیک در دامپروری
- استفاده از آنتی‌بیوتیک در صنعت دامپروری (دام، طیور، آبزیان و …) برای پیشگیری از عفونت‌ها، جلوگیری از شیوع بیماری‌ها در گله‌ها و به عنوان محرک رشد (growth promotor) رایج است. استفاده از روش‌های پایدار پرورش دام، از جمله واکسیناسیون، می‌تواند به کاهش نرخ عفونت و وابستگی به آنتی‌بیوتیک‌ها کمک کند و همچنین خطر توسعه و گسترش ارگانیسم‌های مقاوم شده از طریق زنجیره غذایی به انسان را کاهش دهد. استفاده از جایگزین های ترکیبات ضدمیکروبی می تواند در تحقق این هدف موثر باشد.
هدف 4: بهینه‌سازی استفاده از داروهای میکروبی در سلامت انسان و حیوان
مصرف بالای آنتی‌بیوتیک ممکن است به دلیل تجویز بیش از حد، دسترسی آسان از طریق فروش بدون نسخه و فروش اینترنتی باشد که در بسیاری از کشورها رایج است. علی‌رغم اقداماتی که برخی کشورها انجام داده‌اند، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در انسان‌ها، حیوانات و کشاورزی همچنان به‌طور جهانی در حال افزایش است. از طرفی افزایش تقاضا برای محصولات غذایی دامی نیز می تواند به افزایش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در صنعت دامپروری منجر شود.
داده‌های مربوط به مصرف آنتی‌بیوتیک در بسیاری از کشورهای با درآمد بالا و متوسط جمع‌آوری و تحلیل می‌شود و سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE) در حال توسعه پایگاه داده‌ای برای مصرف آنتی‌بیوتیک در حیوانات است. با این حال، در کشورهای با درآمد پایین، داده‌های کافی در مورد مصرف آنتی‌بیوتیک وجود ندارد.
تشخیص دقیق برای تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها به ندرت بر اساس تشخیص‌های قطعی است. یکی از لازمه های تشخیص دقیق ابزارهای تشخیصی هستند. ابزارهای تشخیصی مؤثر، سریع و کم‌هزینه برای راهنمایی استفاده بهینه از آنتی‌بیوتیک‌ها در پزشکی و دامپزشکی ضروری هستند. این ابزارها باید در روش های کلینیکی، داروسازی و دامپزشکی به راحتی قابل دسترس باشند.
مقررات مربوط به استفاده از داروهای ضدمیکروبی و آنتی بیوتیک ها در بسیاری از حوزه‌ها ناکافی بوده یا به‌خوبی اجرا نمی‌شوند (به عنوان مثال فروش‌های بدون نسخه و اینترنتی این قبیل داروها). از جمله مهمترین ضعف‌هایی که منجر به گسترش مقاومت های ضد میکروبی شده است میتوان 1) ارتباط ضعیف بیماران و ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی، 2) رواج استفاده از داروهای نامرغوب در پزشکی و دامپزشکی، و 3) استفاده نابجا یا غیرقانونی از آنتی بیوتیک ها در بخش کشاورزی را نام برد.
هدف 5: توسعه‌ی توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذاری پایدار در مقابله با مقاومت میکروبی (AMR)
توسعه‌ی ظرفیت و استفاده مستند از مداخلات درمانی
- لازم است که نیاز به توسعه ظرفیت و استفاده مستند از مداخلات درمانی در سیستم‌های بهداشت انسان و دام، شامل داروها، ابزارهای تشخیصی و واکسن‌ها، در قالب توجیه اقتصادی گنجانده شود.
ارزیابی تأثیر اقتصادی
- ارزیابی تأثیرات اقتصادی مقاومت میکروبی ضروری است. هزینه‌های اقدامات علیه مقاومت میکروبی باید با هزینه های ناشی از انجام هیچ گونه اقدامی برای آن مقایسه شود. متاسفانه اکثر مطالعات درباره هزینه‌های اقتصادی مقاومت ضد میکروبی فقط محدود به کشورهای توسعه‌یافته هستند.
ضرورت سرمایه‌گذاری
- سرمایه‌گذاری فوری در توسعه داروهای ضدمیکروبی جدید و همچنین ابزارهای تشخیصی و واکسن‌ها مورد نیاز است. در حال حاضر، بیشتر شرکت‌های داروسازی بزرگ تحقیق در این زمینه را متوقف کرده‌اند که این وضعیت به‌عنوان “شکست جدی بازار” توصیف شده است که دلیل آن ترس از گسترش سریع مقاومت های آنتی بیوتیکی و عدم برگشت سرمایه است. به منظور تسهیل سرمایه‌گذاری مجدد در تحقیقات و توسعه آنتی‌بیوتیک‌های جدید و اطمینان از اینکه استفاده از این محصولات تحت چارچوب‌های بهداشت عمومی کنترل می‌شود، نیاز به فرآیندهای جدیدی است. هزینه‌های سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه باید از قیمت و حجم فروش جدا شود تا دسترسی عادلانه و مقرون به صرفه به داروهای جدید در تمام کشورها وجود داشته باشد.
ابزارهای تشخیصی مقرون به صرفه
- آنتی‌بیوتیک‌ها باید با ابزارهای تشخیصی مقرون به صرفه و قابل استفاده در محل همراه شوند تا به پزشکان و دامپزشکان اطلاعاتی درباره حساسیت پاتوژن‌ها به آنتی‌بیوتیک‌های موجود ارائه دهند.
نقش دولت‌ها و همکاری‌های بین‌المللی
در برنامه اقدام جهانی (GAP) نقش دولت‌های ملی، سازمان‌های سه‌جانبه (WHO/FAO/OIE) و دیگر شرکای ملی و بین‌المللی مشخص شده است. این برنامه از همه کشورها می‌خواهد طرح‌های اقدام ملی (National Action Plan) یا NAP را مطابق با اهداف برنامه اقدام جهانی برای مقابله با مقاومت ضدمیکروبی در کشور خود توسعه و اجرا کنند. این رویکرد (NAP)، بر اساس اولویت‌ها و شرایط خاص هر کشور و با در نظر گرفتن بیماری‌ها، تعاملات انسان- حیوان، شیوه‌های زیست‌محیطی مانند بهداشت و دفع فاضلاب، تنظیم شده است و هدف از آن اطمینان از اثربخشی اقدامات ضروری است.
