آنفولانزای پرندگان

آنفولانزای پرندگان یک بیماری ویروسی است که طیور اهلی و صنعتی، و دیگر پرندگان از جمله پرندگان زینتی را درگیر می کند. ويروس های آنفلوانزا دارای 3 نوع تيپ C,B,A مي باشند. در طيور فقط تيپ A مي تواند ايجاد بيماری نمايد. اين تيپ علاوه بر طيور، ساير حيوانات از جمله خوک، اسب و همچنين انسان را درگير مي نمايد. پرندگان وحشی و آبزی، معمولا ناقلان بدون علامت بیماری هستند. در طیور صنعتی، سویه های کمتر بیماری زا معمولا باعث بروز علائم تنفسی در پرنده می شوند. سویه های با بیماری زایی بالا باعث درگیری شدید و از کار افتادن ارگان ها و تلفات ناگهانی و بالا می شوند. تشخیص با جداسازی، و یا مشاهدۀ ژنوم یا آنتی بادی های خاصی انجام می گیرد. آنتی بیوتیک ها ممکن است به کنترل عفونت باکتریایی ثانویه در موارد درگیر با سویه های ضعیف تر کمک کنند. داروهای ضدویروسی معمولا اثربخش نبوده و پیشنهاد نمی شوند. کنترل و پیشگیری از طریق حفاظت زیستی (biosecurity) حاصل می شود. واکسیناسیون می تواند علائم بالینی و دفع ویروس را کاهش دهد.

علائم بيماری در طيور:

• شروع ناگهاني تلفات با روند افزايشی در گله
• انتشار ناگهاني بيماری در گله
• بيحالي شديد، پژمردگي و دور هم جمع شدن گله
• کاهش شديد مصرف دان
• افت ناگهاني و شديد توليد تخم مرغ روزانه
• علائم تنفسي حاد
• سياه شدن و خونريزی تاج، ريش و ساق پا

اپیدمیولوژی و انتقال آنفولانزای پرندگان

ویروس های آنفولانزای پرندگان با بیماری زایی پایین در سرتاسر جهان توضیع شده و معمولا توسط پرندگان آبزی و مهاجرِ بدون علائم بالینی خاص انتقال می یابند. در برخی از مواقع نیز این ویروس ها از طریق پرندگان خانگی و یا پرندگان بزرگ (مثل شترمرغ) انتقال می یابند. ویروس ممکن است در روستاها، مرغداری های خانگی، و فروشنده های خیابانی پرندگان، نیز وجود داشته باشد. ویروس های HPAI (ویروس آنفولانزای پرندگان با بیماری زایی بالا) در نتیجه جهش ویروس های H5 و H7 به وجود آمده و می توانند منجر به اپیدمی های آسیب زا در مناطق و کشورهای مختلف گردند. در کشورهای توسعه یافته برنامه هایی برای ریشه کنی ویروس مورد استفاده قرار گرفته اند. همچنین برخی کشورها از واکسیناسیون و راهکارهای مدیریتی دیگر برای مقابله با این بیماری استفاده می کنند.

دورۀ کمون بیماری متفاوت است و ممکن است بین چند روز تا چند هفته به طول انجامد. انتقال بیماری میان پرندگان، از طریق خوراک آلوده و یا تنفس اتفاق می افتد. انتقال بیماری میان فارم ها، در نتیجۀ قصور در انجام اقدامات مرتبط با امنیت زیستی است که عمدتا به دنبال جابجایی و انتقال آلودگی بر روی ابزارآلات یا لباس کارکنان اتفاق می افتد.

انتقال از پرنده به پرنده

ويروس آنفلوانزا معمولاً در ترشحات بدن به ويـژه بـزاق، ترشحات بيني و مدفوع پرنـدگان بـه مقـادير فـراوان موجـود است. بيماري به راحتـي در جريـان تمـاس مـستقيم پرنـدگان وحشي با پرندگان اهلـي و از طريـق آب آشـاميدني مـشترك باعث آلودگي پرندگاني مثل مرغ و خروس ميشود. بـا آلـوده شدن مرغ و خروس ها، بيماري به آساني از يك مـرغداري بـه مرغداري ديگر انتقال مييابد، زيرا تعـداد زيـادي ويـروس در فضله پرندگان وجود دارند و باعـث آلـودگي گـرد و غبـار و خاك ميگردند، ضـمناً ويـروس از طريـق هـوا بـه آسـاني از پرندهاي به پرنده ديگر منتقل مي شود. لـوازم و اشـياي آلـوده، غذاها، قفـسه هـا، لبـاسهـا و بـه ويـژه كفـش هـاي كـارگران مرغداري، قفس ها و كاميونهاي مخصوص حمل پرندگان نيـز موجب انتقال ويـروس از محلـي بـه محـل ديگـر مـيشـوند. همچنين ويروس از طريق پاها و بدن حيواناتي نظير جوندگان كه نقش ناقل مكانيكي را ايفا مي نمايند نيز ممكن است منتقـل گردد. ويروس ممكن است از طريق فضولات پرنـدگان وحـشي آلوده به ماكيان اهلي انتقال يابد. خطر انتقـال ويـروس زمـاني افزايش مي يابد كه ماكيان اهلي، خارج از قفـس و آزاد بـوده و يا از منابع آب آلوده به فضولات پرندگان وحشي ناقل استفاده نمايند. بازارهاي عرضه مرغ هـاي زنـده که  وضعيت بهداشتي مناسبي نداشته باشند نیز يكـي ديگـر از منـابع انتشار ويروس خواهند بود. ويروس عامل آنفلوانزاي پرندگان ممكن است از طريـق تجـارت بـين المللـي پرنـدگان زنـده از كشوري به كشور ديگر انتقال يابد. نكته مهم و قابل ذكر ديگر اين است كه پرندگان وحـشي آبـزي و مهـاجر معمـولاً ناقـل ويروس با قدرت بيماريزايي پايين هستند ولي وقتي ويروس پرندگان وحشي به پرندگان اهلي انتقال يابـد، در جريـان ايـن انتقال به تدريج (ظرف مدت چند ماه) به فرم شديداً بيماريزا موتاسيون مي يابد. هر چند كـه در حـال حاضـر شـواهدي بـه دست آمده است كه برخي پرندگان مهاجر مـستقيماً ويـروس H5N1  را به همان صورت شـديداً بيمـاريزا حمـل نمـوده و منتشر مي نمايند ضمن آن كه خود آنها نيز ممكن است در اثـر ابتلا بيمار شده و بميرند. در ضمن يافته هاي موجـود حكايـت از آن دارد كه از زمـان ظهـور ويـروس آنفلـوانزاي H5N1 در سال1997 و 2003 تاكنون، اين ويروس به مراتب كشنده تـر و مرگبارتر شده و قادر اسـت در مـدت زمـان طـولاني تـري در محيط باقي بماند. همچنين پرندگان مهاجر و از جمله انواع آبزي، دريـايي و ساحلي قادر به حمل ويروس تا فواصل خيلي طولاني و انتقال به مناطق جديـد هـستند. در حـال حاضـر مـوارد اپيـدمي در پرندگان كشورهاي اروپايي روسيه و تركيه ديـده شـده اسـت. اين پرندگان وحشي با شروع فصل سرما از سـيبري و حاشـيه درياي خزر بـه تـالاب هـاي انزلـي و سـواحل جنـوبي ايـران مهاجرت نموده و با توجه به اين كه در شمال ايران تقريباً تمام روستاييان، پرندگان اهلي از جمله مـرغ و خـروس و اردك و بوقلمـون نگـهداري مـيكننـد و آنهـا آزادانـه در محـيط دانـه بر مي چينند و با پرندگان وحشي مهاجر ناقـل بيمـاري تمـاس دارند، تا به حال موارد قابل ملاحظه اي از ابـتلاي پرنـدگان در شمال كشور ديده شـده و خطـر انتقـال بـه پرنـدگان اهلـي و مرغداري هاي صنعتي كماكان وجود دارد.

انتقال از پرندگان به انسان

آنفولانزای پرندگان یک بیماری قابل سرایت به انسان است. تماس نزدیک و طولانی مدت با پرندگان آلوده امکان انتقال برای انسان وجود دارد. این تماس شامل نگهداری، بازی با پرندگان، سربریدن آنها، کندن پر، از بین بردن بقایای اجساد پرندگان و …. می باشد راه اصلی انتقال در سطوح باز مثل چشم، بینی و دهان تثبیت شده و وارد دستگاه تنفسی انسان شود بیماری از طریق خوردن گوشت پخته پرندگان انتقال نمی یابد زیرا ویروس مولد آن در دمای 50 درجه از بین می رود.  اولين مورد ابتلاي انسان به آنفلـوانزاي پرنـدگان H5N1، در سال 1997 در هنگ كنگ رخ داد به طـوري كـه در جريـان همه گيري آنفلوانزاي پرنـدگان شـديداً بيمـاريزاي H5N1 در ميان ميليونها پرنده، حدود 18 انسان مبتلا به يك بيمـاري بـا علايم تنفسي شدند كه از ميان آنها حدود 61 درصد مبـتلا بـه پنوموني شدند، 51 درصد به قدري بي حال شدند كه منجر بـه بستري آنها در ICU شد و در نهايـت 33 درصـد آنهـا در اثـر ابتلا جان خود را از دست دادند. در واقع تمام اين انسانهـا از طريق تماس مستقيم و طولاني مدت با پرنـدگان آلـوده بيمـار شده بودند. بررسيهاي بيشتر مؤيد اين نكته بود كه 10 درصد كارگران مرغداري ها، آنتي بادي بر عليه ويروس را در سرم خود داشتند. مجدداً در اواخر سـال 2003 و طـي سـال هـاي 2004 تـا 2006، همه گيري آنفلوانزاي پرندگان H5N1 شديداً بيماري زا، به طور مجدد در پرندگان كشورهاي آسيايي رخ داد و بيماري به سرعت به سمت آسياي ميانـه و اروپـا پيـشرفت نمـود بـه طوري كه پرندگان حـدود 50 كـشور بـه ايـن بيمـاري آلـوده شدند. در جريان اپيدمي پرندگان تا 14 ژولاي 2006 ،حـداقل 230  انسان دچار بيماري آنفلوانزاي ويروس H5N1  شده اند كه 132  نفر آنها در اثر ابتلا جان خود را از دست دادهاند. همچنين در سـال  2003 در جريـان همـه گيـري آنفلـوانزاي H7N7 در پرنـدگان كشور هلند، حداقل 5 مورد از افرادي كه در امر كنترل اپيدمي فعاليت داشتند مثل مأموران بهداشتي و كارگراني كه مرغ هـا را مـي سـوزاندند بـا ويـروس H7N7 بيمـار شـدند و يـك نفـر دامپزشك نيز در اثر ابتلا فوت نمود. به هر حال آنچه مشخص است اين كـه انتقـال بيمـاري از پرندگان به انسان فقط در كساني بـوده كـه تمـاس نزديـك و طولاني مدت با پرندگان آلوده داشـته انـد. ايـن تمـاس شـامل نگهداري، بازي با پرندگان، سربريدن پرنـدگان، كنـدن پـر، از بين بردن بقاياي اجساد پرنـدگان، تميـز و ضـدعفـوني كـردن محيط زندگي پرندگان، كار در مرغداري و يا فروش پرنـدگان در بازارهاي فروش زنده پرندگان مي باشد.

یافته های بالینی

بیشتر ویروس های آنفولانزای پرندگان (ساب‌تایپ های H1-16) بیماری زایی کمی دارند، اما برخی از ویروس های H5 و H7 بیماری زایی بالا داشته و برای مرغ و خروس ها، بوقلمون، و دیگر پرندگان اهلی مرگبارند. در بسیاری از پرندگان وحشی، آنفولانزا تحت بالینی است؛ به جز ویروس های H5 HPAI با منشاء اوراسیایی، که باعث تلفات در پرندگان آبزی و دیگر گونه های پرندگان می گردد. علائم بالینی، شدت بیماری، و نرخ مرگ و میر بسته به سویۀ بیماری و همچنین گونۀ میزبان، متفاوت است.

ویروس آنفولانزای پرندگان با بیماری زایی پایین (Low Pathogenicity Avian Influenza Viruses)

ویروس آنفولانزای پرندگان با بیماری زایی پایین معمولا باعث علائم تنفسی از جمله عطسه، سرفه، ترشحات بینی و چشم، و تورم سینوس ها می شوند. سینوزیت در اردک های اهلی، بلدرچین و بوقلمون ها، عارضه ای شایع است. آسیب های دستگاه تنفسی معمولا شامل التهاب و انسداد نای و ریه است. در طیور تخم گذار، ممکن است باروری یا تولید تخم کاهش یابد و پرنده دچار تخم ماندگی، ادم موکوس، و التهاب و ترشح در لولۀ رحمی گردد. ممکن است مواردی از نارسایی بینی حاد و visceral gout (نقرس احشایی) نیز دیده شود. معمولا شیوع و نرخ تلفات پایین است، مگر اینکه با بیماری باکتریایی یا ویروسی دیگری همراه شده، و یا استرسورهای محیطی آن را تشدید نمایند.

ایمونواکینامول محلول خوراکی صد در صد گیاهی تقویت کننده سیستم ایمنی و تنفسی می باشد. این محصول قابل استفاده در طیور بوده و به صورت محلول در آب آشامیدنی آن ها مورد استفاده قرار میگیرد. ایمونو اکینامول حاوی عصاره های استاندارد شده گیاهانی نظیر سرخارگل (اکیناسه) و آویشن می باشد که در تقویت سیستم ایمنی و پیشگیری از ابتلا به بیماری های عفونی تنفسی موثر هستند. این دارو موکولیتیک بوده و خروج ترشحات از مجاری تنفسی را تسهیل می نماید. از این محصول می توان در جهت پیشگیری از ابتلا به عفونت های تنفسی استفاده نمود، همچنین این محصول به عنوان درمان حمایتی جهت تسریع روند بهبودی در هنگام ابتلا به این بیماری ها کاربرد دارد. ایمونواکینامول همچنین موجب اثر بخشی بهتر واکسن ها و کاهش عوارض ناشی از واکسیناسیون و عفونت های ثانویه می گردد.

ویروس آنفولانزای پرندگان با بیماری زایی بالا (High Pathogenicity Avian Influenza Viruses)

ویروس های آنفولانزای پرندگان با بیماری زایی بالا، حتی بدون وجود پاتوژن های ثانویه نیز می توانند باعث بیماری شدید سیستماتیک و تلفات بالا در مرغ و خروس، بوقلمون، و دیگر ماکیان گردند. تلفات ممکن است در چند روز حتی به 100 درصد نیز برسد. در موراد شدید، ممکن است پیش از مرگ، علائم بالینی‌ای از جمله زخم ظاهر گردند. این تظاهرات می توانند به صورت ادم در نقاط مختلف بدن، تغییر رنگ تاج و پا، خون ریزی، ترشحات خونی، یا حتی نکروز بروز یابند. ممکن است اسهال سبزرنگ نیز مشاهده گردد.

پرندگانی که بیماری را رد می کنند، معمولا دچار آسیب هایی در دستگاه عصبی مرکزی می شوند از جمله کجی گردن، کمان‌پیکری، ناهماهنگی، فلجی، و بال های افتاده.

تشخیص

• جداسازی ویروس
• تشخیص RNA آنفولانزا
• تشخیص آنتی بادی های خاص آنفولانزا

تشخیص افتراقی

آنفولانزا نباید با دیگر بیماری های تنفسی و یا دلایل کاهش تولید تخم مرغ اشتباه گرفته شود؛ از جمله:

• بیماری های عفونی حاد یا فوق حاد مانند برونشیت عفونی، لارنگوتراکئیت عفونی، نیوکاسل، و عفونت های ایجاد شده توسط دیگر پارامیکسوویروس ها
• بیماری های باکتریایی چون مایکوپلاسما، کوریزای عفونی، اورنیتوباکتری ها، کوریزای بوقلمون، و نوع تنفسی وبای طیور
• بیماری های قارچی چون آسپرژیلوزیس
• کم آبی شدید و استرس گرمایی

پیشگیری و درمان

به طور کلی به نظر می رسد مقاوم سازی طیور، انجام اقدامات و ملاحظات لازم در جهت امنیت زیستی، و درمان حمایتی برای پرندگانی که بیماری را از سر گذرانیده اند، راهکارهای اثربخش تری در مقابل آنفولانزا می باشند. در حال حاضر بیشتر کشورها در مقابل بیماری، سیاست معدوم سازی را در پیش می گیرند. ساختن واکسن امکان پذیر است، اما چالش موجود در رابطه با واکسن ها این است که ویروس به سرعت جهش یافته و معمولا تا زمانی که واکسن ساخته شود، سویۀ جدید بیماری طیور را درگیر کرده است. علاوه بر این، واکسیناسیون می تواند باعث پدیدۀ masked infections شود؛ یعنی درحالی که پرنده با ویروس درگیر است، هیچ علامت قابل مشاهده ای از بیماری وجود نداشته و در نتیجه به دیگر پرندگان انتقال می یابد. استفاده از ترکیبات طبیعی در جهت تقویت سیستم ایمنی، راهکار موثری برای مقابله با این بیماری است.

ایمونوپروپوفیت محلول خوراکی صد در صد طبیعی تقویت کننده سیستم ایمنی می باشد. این محصول قابل استفاده در طیور بوده و به صورت محلول در آب آشامیدنی آن ها مورد استفاده قرار میگیرد. ایمونوپروپوفیت حاوی عصاره های استاندارد شده گیاهانی نظیر سرخارگل (اکیناسه)، شیرین بیان و عصاره پروپولیس می باشد. این محصول با بهره گیری از خواص این عصاره های طبیعی سبب تنظیم عملکرد و تقویت سیستم ایمنی در مقابله با پاتوژن ها شده و سبب پیشگیری از ابتلا به بیماری ها می گردد. این محصول همچنین به دلیل دارا بودن عصاره شیرین بیان به کاهش التهابات دستگاه تنفسی کمک کرده و از بروز زخم های گوارشی جلوگیری می کند. موارد مصرف ایمونوپروپوفیت شامل بهبود عملکرد سیستم ایمنی در پاسخ به واکسیناسیون، تقویت سیستم ایمنی در مقابل عوامل بیماری زا (ویروسی، باکتریایی و …)، پیشگیری از ابتلا به عفونت های ویروسی و باکتریایی، کنترل شیوع بیماری های ویروسی (مانند نیوکاسل در طیور)، بهبود التهابات و زخم های گوارشی ناشی از بیماری های عفونی، و بهبود دهنده التهابات و ترشحات برونش می باشد. ایمونوپروپوفیت همچنین از شدینگ (دفع) ویروس و انتشار بیماری در سطح گله جلوگیری می نماید.

یک راهکار پیشگرانۀ مهم در برابر آنفولانزا، دور نگهداشتن طیور از پرندگان وحشی است. باید از ورود پرندگان وحشی به محوطۀ نگهداری پرندگان، دانخوری و آبخوری ها، و همچنین حوض ها جلوگیری کرد. در زمان های شیوع بیماری، پرندگان باید به صورت شبانه روزی درون سالن های بسته نگهداشته شوند.