پرنده ها نیز مانند انسان ها، استرس را تجربه می کنند. این وضعیت که می تواند دارای منشاء های مختلف و متعدد باشد، برای آنها ناخوشایند است و به عملکردسیستم ایمنی و همچنین بازدهی آنها آسیب می زند.
استرس چیست؟
استرس را فشار، بار، و تکانه در شرایطی که انرژی زیادی لازم است تعریف کرده اند. تمام موجودات زنده انرژی و منابع ذخیره شدۀ محدودی در آن واحد دارند. این منابع به آنها کمک می کنند که خود را با شرایط دشوار (که می تواند چالش، تهدید، و… باشد) سازگار نمایند. برای مثال در جوجه ها، آب و هوای بسیار سرد یا گرم، واکسیناسیون، نوک چینی، تراکم بالا و فضای ناکافی محل نگهداری، و علل ناخوشایند دیگر، باعث احساس نیاز بیشتری به این منابع می شوند.
تا زمانی که این چالش ها کم و در حد تحمل باشند، موجود زنده سعی می کند از ذخایر خود استفاده نموده و خود را با شرایط چالش برانگیز انطباق دهد و نهایتا با حداقل آسیب، از آن عبور کند. هنگامی که تعداد و یا شدت این چالش ها بیشتر می شود، واکنش های فیزیکی و شیمیایی ای در بدن موجود زنده اتفاق می افتند که می توانند باعث سرکوب سیستم ایمنی، وزن گیری کم، FCR بالا و کاهش تولید تخم مرغ و در یک کلام، تاثیر سوء بر سلامت عمومی و علمکرد کلی حیوان شود.
عواملی که باعث ایجاد واکنش استرس می شوند و سلامت را تحت تاثیر قرار می دهند، استرسور نام دارند، و پاسخ موجود زنده به استرسور و تلاشش در جهت انطباق با وضعیت پیش آمده، همان چیزی است که از آن با نام استرس یاد می شود.
پرنده ها نیز مانند انسان و دیگر موجودات ممکن است تحت تاثیر محرک های ناخوشایند مانند ترس، شوک، ناراحتی، درد، و… قرار گیرند. پاسخ آنها به این محرک ها (در جهت بقا) نیز منفی است.
ما معمولا به اشتباه، پرندگان را به موجوداتی با قدرت تفکر پایین که درک ناچیزی از درد و احساسات دارند تقلیل می دهیم. این تصوری اشتباه است. پرندگان نیز قادر به درک حس ها و احساسات مختلف اند، با این تفاوت که آنها نمی توانند مانند انسان ها استدلال کرده و به آینده و پیامدهای بلندمدت چیزها بیاندیشند. به همین دلیل، برای مثال، آنها قادر نیستند علت نهفته در پشت یک تجربۀ ناخوشایند و استرس زا مانند واکسیناسیون که حتی در نهایت یک اقدام درمانی مفید است را درک نمایند. تنها واکنش مقابله ای آنها تکیه کردن به فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی ای است که پیشتر از آنها صحبت کردیم. اساس این فرآیندها آزادسازی کورتیکوسترون، نوعی استروئید از غدد آدرنال، هنگام به خطر افتادن بقا و رویارویی با چالش ها می باشد.
انواع استرس
می توان انواع استرس هایی که متوجه طیور هستند را به دو دستۀ قابل اجتناب و غیرقابل اجتناب تقسیم کرد. استرس هایی که بخشی از فرآیند استاندارد پرورش هستند مانند واکسیناسیون، نوک چینی، در دست گرفتن برای وزن کردن، جابجایی، نرخ رشد سریع، تولید بالا، و…، و در طرف دیگر استرس هایی که به دلیل مراقبت و شرایط پرورش نامناسب ایجاد می شوند از جمله جمعیت زیاد، تغیرات ناگهانی، تهویۀ نامناسب، قرار دادن آنها در معرض شرایط محیطی نامناسب و مواردی از این قبیل. مدیریت صحیح، به معنی جلوگیری از استرس های قابل اجتناب و در عین حال کاهش استرس های غیرقابل اجتناب می باشد.
اثر استرس بر طیور
هورمون کورتیکوسترون هنگامی که بدن پرنده در شرایط چالش برانگیز برای پاسخ تعقیب یا گریز (flight or fight) قرار می گیرد، از غدد آدرنال ترشح می شود. هر زمان که پرنده دچار استرس شود، آزاد شدن گلوکز به درون جریان خون شدت می یابد که باعث استفاده از ذخایر گلیکوژن کبد می گردد. وضعیت تنفس نیز تغییر می یابد. آزادسازی این هورمون همچنین باعث تغییر در pH روده می شود که برهم خوردن تعادل میکروفلور دستگاه گوارش را به دنبال دارد. پرنده در حالت استرس تمایل دارد به جای تحرک و خوردن دان، بیشتر بنشیند و آب بنوشد.
به دنبال تمامی این تغییرات، شرایط برای انواع خاصی از باکتری ها و قارچ ها مهیا می شود تا فعال شده و مشکل ایجاد نمایند. ممکن است بیماری های گوارشی بروز یابند. در مطالعاتی نیز نشان داده شده است که این هورمون استرس باعث افزایش تشکیل رادیکال های آزاد درون بدن می شود. رادیکال های آزاد مواد بسیار مخربی هستند که با اکسیژنِ درون بدن واکنش نشان داده و منابع آن را کاهش می دهند. علاوه بر این، آنها مرتبا به فرآیندهای طبیعی درون بدن آسیب می رسانند و آنها را مختل می کنند.
ترشح زیاد کورتیکوسترون همچنین باعث از بین رفتن سلول های فولیکولی می گردد که در نهایت منجر به کاهش قدرت باروری پرنده می شود. استرس علاوه بر خود پرنده، می تواند به جوجه نیز آسیب برساند. جوجه ها بسیار آسیب پذیرند و استرس آثار مخرب و شدیدتری بر آنها دارد. علاوه بر ضریب تبدیل، نرخ رشد نیز به شکل محسوسی کاهش می یابد و درصد تلفات بیشتر می شود. مطالعات فارمی نشان داده اند که در طیور گوشتی، گله هایی که تحت شرایط استرس زا بوده اند،ماهیچۀ ناحیۀ سینه کوچک تر بوده و ضریب تبدیل کمتر است. سرکوب شدگی و ضعف سیستم ایمنی نیز باعث مقاومت کمتر نسبت به عفونت های ویروسی، باکتریایی و قارچی می شود. ناکارایی متابولیکی نیز آسیب دیگری است که تحت تاثیر استرس ممکن است رخ دهد. در انتها، شواهدی وجود دارند که نشان می دهند گوشت حیواناتی که تحت استرس بوده اند، کیفیت پایین تری دارد.
راه حل چیست؟
مهم ترین اقدام مسئولان مرغداری ها در مقابله با استرس، این است که از عوامل استرس زا برای پرندگان آگاه باشند و برای موقعیت های بالقوه استرس زا، برنامه ریزی مناسبی داشت باشند. در قدم بعد، شناسایی سریع علائم اولیۀ استرس در پرندگان اهمیت زیادی دارد؛ از جمله حالت غیرعادی پرها، نوک زدن به بدن و پرها، نشانگانی از بی قراری و خشونت، آسیب زدن به خود و یا دیگر پرندگان و کانیبالیسم، و راه رفتن سراسیمه و بی هدف در اطراف. در مرغ های تخم گذار نیز تاخیر در تخم گذاری می تواند نشانۀ استرس باشد. خاصیت جوجه درآوری این تخم ها نیز به نسبت کمتر است.
نوروکالم محلول خوراکی صد در صد گیاهی آرامبخش و ضد استرس می باشد. این محصول قابل استفاده در طیور بوده و به صورت محلول در آب آشامیدنی آن ها مورد استفاده قرار می گیرد. نوروکالم حاوی عصاره های استاندارد شده گیاهانی نظیر سنبل الطیب و بادرنجبویه می باشد. خواص آرامبخشی، ضد استرس و ضد درد این گیاهان از دیرباز شناخته شده است. فرمولاسیون نوروکالم به نحوی است که مواد موثره ی موجود درعصاره های سنبل الطیب و بادرنجبویه از جمله ایزوبورنئول، اسید والرنیک، لینالول، لینالیل استات، اسید رزمارینیک و فلاونوئیدها اثرات درمانی یکدیگر را تشدید و تقویت کرده و موجب اثربخشی بیشتر دارو می شوند. نوروکالم می تواند در مواقع مواجهه حیوان با انواع استرس ها از قبیل استرس های محیطی، مکانیکی و استرس های ناشی از جانوران موذی موثر باشد.
سایر موارد مصرف:
- در مواقع مواجهه با استرس های محیطی مانند گرما، نور و صدا
- در مواقع بروز استرس های مکانیکی مانند حمل و نقل و رفت آمد پرسنل
- در زمان استرس های ناشی از جانوران موذی مانند حشرات، جرب و موش
- در زمان استرس های ناشی از پیک تولید، افت تولید ناشی از بیماری و تغییر جیره غذایی
- قبل و بعد از واکسیناسیون
مقدار و روش مصرف برای طیور صنعتی:
250 سی سی در 1000 لیتر آب آشامیدنی
