توکسوپلاسموز بیماری‌ای است که توسط انگلی میکروسکوپی به نام Toxoplasma gondii (T. gondii) ایجاد می شود. این بیماری می تواند بسیاری از موجودات خون گرم از جمله دام، طیور، پستانداران دریایی، حیوانات خانگی و انسان را درگیر کند.
این انگل سه مرحلۀ عفونی دارد: اسپروزوئیدها در اوسیست، تاکیزوئیت ها (مرحلۀ تکثیر فعال)، و برادیزوئیت ها (مرحلۀ تکثیر آهسته).
ابتدا تاکیزوئیت ها تکثیر می شوند و به سرعت به تقریبا تمام ارگان ها راه پیدا می کنند. هنگامی که آنها به بافت های خاصی برسند (سیستم عصبی مرکزی، ماهیچه ها، احشاء) تبدیل به برادیزوئیت ها می شوند که به صورت کیست غیرفعال باقی می مانند، تا زمانی که توسط یک میزبان دیگر خورده شوند. سپس، برادیزوئیت ها آزاد شده و به سلول های اپیتلیال رودۀ کوچک نفوذ پیدا می کنند، و باعث به وجود آمدن شیزونت ها می شوند که نهایتا به ایجاد اوسیست ها می انجامد. اوسیست ها مرحلۀ عفونی و مقاوم در محیط هستند. اوسیست ها از طریق مدفوع دفع می شوند، در حالی که تاکیزوئیدها و برادوزوئیدها درون بافت ها یافت می شوند. سه راه اصلی انتقال این بیماری شامل انتقال مادرزادی، خوردن بافت های آلوده به انگل، و خوردن غذا یا آب آلوده به اوسیست های انگل می باشد. دیگر راه ها شامل انتقال از طریق مایعات بدن و یا پیوند عضو است.
با اینکه توکسوپلاسما می تواند در بدن تمام گونه های موجودات خون گرم وجود داشته باشد، گربه سانان میزبانان اختصاصی آن هستند؛ به این معنی که تنها گونه ای از حیوانات هستند که اوسیست های انگل تنها از بدن آنها دفع شده (از طریق مدفوع) و قادر به آلوده ساختن محیط و دیگر موجودات است. T. gondii معمولا به دلیل شکار و خوردن موش، پرنده، یا دیگر موجودات کوچک وارد بدن گربه ها شده و آنها را درگیر می کند. درمورد گربه های خانگی نیز معمولا خوردن گوشت و مرغ نپخته منشاء توکسوپلاسما است.
گربه
در گربه ها، توکسوپلاسموز در بچه گربه های بیمار شده به واسطۀ انتقال انگل از طریق جفت، شدیدتر است و معمولا باعث بروز هپاتیت، تورم کبد و مجاری صفراوی، پونومونی، آنسفالیت، و نشانگانی از آسیت، بی‌حالی، و تنگی نفس می شود. در گربه های بالغ ممکن است علائم بالینی غیراختصاصی دیده شود. بروز هپاتیت و درگیری دستگاه گوارش، از کار افتادگی کبد، کلانژیت، آنتریت خارج معده ای (extra-intestinal enteritis)، بیماری التهابی دستگاه گوارش، سخت شدگی دیوارۀ گاستریک، و ادنوپاتی غدد لنفاوی نیز مشاهده شده است. بیماری در صورت همراه داشتن علائم تنفسی یا نورولوژیک حاد، ممکن است بسیار کشنده بوده و ظرف مدت کمی باعث مرگ حیوان شود.
پونومونی علامت اصلی توکسوپلاسموز بوده و ممکن است به دنبال آن سندرم تنگی نفس حاد و شوک عفونی بروز پیدا کند. محل دیگر بروز نشانگان توکسوپلاسما، چشم است. سرخی و اشک‌آلودی چشم، رسوبات قرنیه، دررفتگی عدسی، گلوکوم، و جداشدگی شبکیه از نمودهای رایج توکسوپلاسما در چشم هستند. در نتیجه معاینۀ چشم باید به عنوان بخشی از معاینه های دوره ای گربه ها، حتما انجام شود.
بیماری های نورولوژیک چون عفونت انسفالون، التهاب نخاع و قشر خاکستری، انسفالیت غیرچرکی و آستینی شدن اطراف عروقی (perivascular cuffing) نیز در گربه های دچار توکسوپلاسما مشاهده می شود.
سگ
توکسوپلاسما به ندرت در سگ ها باعث بیماری بالینی می شود. در بیشتر موارد، بروز علائم بالینی به دلیل ضعف ایمنی و عدم واکسیناسیون در برابر دیستمپر ویروس سگ (CDV) اتفاق می افتد. اختلالات نورولوژیک تحت تاثیر این بیماری در سگ ها با علائمی چون تشنج، مشکلات عصب جمجه ای، لرزش، ناهماهنگی عضلات، و یا فلج بروز پیدا می کنند. دیگر علائم شامل سخت شدگی عضلات، حساسیت به صدا، مشکلات چشم، اندوفتالمیت و کوریورتینیت می باشند. علاوه بر موارد ذکر شده، در برخی کیس ها، علائم پوستی شامل زخم های جلدی و نکروز نیز گزارش شده است.
خوک
طریقۀ اصلی درگیری خوک ها با T. gondii به واسطۀ خوردن آب و غذای آلوده به اوسیست های انگل، و یا بافت بدن آلودۀ میزبانان دیگر(جوندگان، پرندگان، همنوع‌خواری) است. همچنین بیماری می تواند به صورت مادرزادی از طریق جفت، و یا از طریق شیر نیز از مادر به فرزند منتقل شود.
بسته به سویۀ انگل، میزان آلودگی، سن خوک، نوع خوک، منطقۀ جغرافیایی، سیستم پرورش و مدیریت، و همچنین همبودی با دیگر بیماری ها از جمله پاروو ویروس خوک، شیوع T. gondii در میان خوک ها متفاوت است. شیوع انگل میان خوک هایی که در مناطق باز و حفاظت نشده نگهداری می شوند و جوندگان و گربه ها توانایی نفوذ به آنها را دارند، بسیار بالا است.
توکسوپلاسموز در خوک ها معمولا تحت بالینی است. با این حال، مواردی از بیماری بالینی نیز گزارش شده است. به نظر می رسد ظهور علائم بالینی در خوک های نوزاد و شیرخوار بیشتر است؛ اما گزارشاتی از بروز علائم بالینی در خوک های بالغ نیز وجود دارد. این علائم شامل سوءتغذیه، تب، بی اشتهایی، ترشحات چشم و بینی، تنگی نفس، اسهال، ضعف دست و پا و علائم نورولوژیک و گاهی حتی مرگ است. هرچند باید توجه داشت هیچ یک از این علائم به تنهایی نمی تواند مبنای تشخیص قرار گیرد.
اخلال در باروری نیز از عوارض قابل توجه توکسوپلاسما در خوک ها است که به صورت سقط جنین، مومیایی شدن جنین، مرده زایی و مرگ پس از زایمان ظاهر می شود.
هرچند بروز علائم بالینی در خوک ها شایع نیست، آنها می توانند همچنان درگیر انگل بوده و آن را به انسان انتقال دهند که این موضوع از نظر صنعتی اهمیت زیادی دارد.
گوسفند و بز
گوسفند و بز بسیار در معرض درگیر شدن با T. gondii بوده و این انگل پروتوزان یکی از علل اصلی سقط جنین در آنها در سراسر جهان می باشد. تخمین زده شده است که توکسوپلاسما مسبب 10 تا 23% از سقط جنین گوسفندان در آمریکا و اروپا، و 3 تا 54% در آمریکای جنوبی و خاورمیانه است. همچنین با توجه به اهمیت این دام ها در صنعت غذایی، درگیری آنها می تواند به انسان ها نیز منتقل شده و باعث بیماری شود. مناطقی از جهان با گزارش مقادیر بالای شیوع سرولوژیک شامل برزیل، اروپا، آمریکای شمالی و خاورمیانه می باشند.
جداسازی انگل از بافت بدن بز و گوسفند، یافته های سرولوژیک را اثبات کرده و این موضوع را تایید نمود که این حیوانات میزبانان قابل توجهی برای این انگل هستند. در گوسفند ها T. gondii در بافت مغز، قلب، دیافراگم و عضلات مشاهده شده است. با توجه به حضور T. gondii در بافت های خوراکی، این انگل برای مصرف کنندگان یک خطر بالقوه محسوب می شود.
مهم ترین منشاء انتقال افقی T. gondii در دام های کوچک، از طریق ورود اوسیست های موجود در علوفه و یا آب آلوده به دهان و دستگاه گوارش می باشد.
در بحث انتقال عمودی نیز شواهدد نشان داده اند که انتقال بیماری از طریق جفت از مادر به جنین، بسیار شایع تر از چیزی از است که گمان می شد.
از دیگر راه های انتقال توکسوپلاسما در بز و گوسفند، انتقال از طریق شیر و مایع منی است.
طیور
مشاهدۀ موارد توکسوپلاسما در گله های طیور، نشان دهندۀ وجود آلودگی محیط با اوسیست های T. gondii می باشد. سویه های جدا شده از طیور محلی یک منطقه، منعکس کنندۀ ژنوتایپ های T. gondii شایع در آن منطقه می باشد.
شیوع T. gondii میان طیور، به فاکتورهای متعددی بستگی دارد. به نظر می رسد شیوۀ پرورش مهم ترین عامل باشد. معمولا توکسوپلاسما میان طیور آزاد و نگهداری شده در فضای باز، نسبت به طیوری که در سالن و فضاهای بسته نگهداری می شوند، بیشتر است.
بر اساس مطالعات، شیوع سرولوژیک T. gondii میان بوقلمون ها چیزی بین 11%(برزیل) تا 59%(مصر) می باشد. شیوع میان اردک ها و غازها نیز بسته به کشور و منطقۀ جغرافیایی متفاوت و بین 5.3 % (قزاقستان) تا 55% (مصر) است.
به دلیل تغذیۀ طیور از روی زمین، ورود دان یا آب آلوده به دهان و دستگاه گوارش اصلی ترین راه درگیری با توسوپلاسما در آنها می باشد. ورود جوندگان آلوده نیز ممکن است انتقال دهندۀ انگل به پرندگان باشند و با ورود به محل نگهداری، دانخوری و آبخوری ها، آنها را آلوده سازند. مرغ ها، بوقلمون ها، اردک ها و غازها همه‌چیزخوار هستند و ممکن است از کرم ها و حشرات موجود در خاک نیز تغذیه کنند. این حشرات معمولا خود آلوده به اوسیست های T. gondii و حامل آلودگی می باشند و با خورده شدن توسط طیور، آنها را نیز درگیر می سازند.
به طور کلی معمولا در مرغ ها، بوقلمون ها، اردک ها و غازهای آلوده به T. gondii به ندرت علائم بالینی دیده می شود. تقریبا هیچ موردی از بیماری زایی ژنوتایپ های مختلف T. gondii میان طیور گزارش نشده است؛ حتی در مناطقی که آلودگی محیطی بالایی دارند. با این حال، در جوجه های کم سن (کمتر از یک ماه)، T. gondii نوع 1 (سویۀ GT1) باعث بروز علائم بالینی شد و در یک مطالعۀ دیگر، توکسوپلاسما باعث تلفات جوجه های 10 روزه شد. علاوه بر سویۀ بیماری، نحوۀ ورود آن، دوز آن، سن میزبان، شرایط محیط و همچنین عوامل ژنتیکی نیز نقش مهمی در بروز علائم ایفا می کنند.
گاو
مطالعات شیوع سرولوژیک نشان داده اند در جمعیت زیادی از گاوها هیچ شواهدی از T. gondii موجود نیست. تنها در تعداد کمی از بررسی ها، T. gondii مثبت نشان دهندۀ عفونت بادوام اند. این یافته ها با اطلاعات به دست آمده از شیوع توکسوپلاسموز در دام های کوچک، که پیشتر به آنها پرداخته شد، تقابل زیادی دارند.
با روش های جدید از جمله تشخیص ژنوم با استفاده از PCR برخی مطالعات مقادیر بالایی (تا 20%) از ژنوم T. gondii مثبت را در بافت گوشت گاوها نشان داده اند.
به نظر می رسد منطقۀ جغرافیایی، ژنوتایپ انگل، شرایط نگهداری و بهداشت محیط، در درگیری گاوها با توکسوپلاسما موثرند.
خوراک یا آب آلوده به اوسیست های T. gondii، اصلی ترین راه ورود انگل به بدن گاوها است.
به طور کلی به نظر می رسد گاوها نسبت به توکسوپلاسما و علائم بالینی آن مقاوم اند.
در بررسی آزمایشگاهی، پس از گذشت 2 روز از وارد کردن انگل به بدن، نوعی پارازیتمی (وجود انگل در خون) مشاهده شد که ظاهرا باعث تب، اخلال در تنفس، ترشحات بینی و پرخونیِ ملتحمه شده بود. این علائم بین 15 تا 62 روز ادامه داشت.
اسب
به نظر می رسد آزمایشات سرولوژیک قادر نیستند توکسوپلاسما را در اسب ها مشخص کنند و قابل اتکا نیستند. با این حال، شکی در این نیست که اسب ها می توانند ناقل این انگل باشند. مطالعات نشان می دهند T. gondii تا 476 روز در بافت های بدن اسب پایدار باقی بماند.
در رابطه با اسب ها نیز خوراک و آب آلوده به بدن، اصلی ترین راه ورود انگل به بدن می باشد. علائم بالینی خاصی دیده نشده و تنها در موارد معدودی عفونت چشم و تب مشاهده شده.
جمع بندی
توکسوپلاسما در سگ ها و گربه ها علائم و آثار مختلفی از جمله نشانگانی چون تب، تنگی نفس و درگیری دستگاه عصبی دارد. اهمیت این بیماری علاوه بر آثار مستقیم آن بر خود حیوان، از جهت تاثیرات غیرمستقیم آن بر دیگر حیوانات و انسان (به واسطۀ آلوده سازی محیط و انتقال انگل) نیز حائز اهمیت است.
در بحث دیگر حیوانات و در سطح صنعت، به طور کلی آثار اقتصادی این بیماری جنبه های مختلفی دارد که لازم است هریک جداگانه بررسی شوند. هزینه های مستقیم نه تنها شامل منابع از دست رفته، که شامل درمان حیوانات و همچنین جلوگیری از بیماری نیز می شود.
- اولین جنبه، خسارات وارده به منابع و محصولات تحت تاثیر بیماری می باشد. برای مثال در گوسفندان، بره، گوشت، پشم و شیر محصولات اصلی محسوب می شوند. یکی از آثار gond بر گوسفندان، احتمال بالای سقط جنین و مرده زایی است و این از دست رفتن بره، به نوبۀ خود خسارت قابل توجهی محسوب می شود. علاوه بر این، در گله های شیری، تب پس از عفونت حاد، و همچنین سقط جنین، باعث کاهش نسبی یا کامل تولید شیر می شود که این برای مزارع خسارت بزرگی است.
- هزینۀ درمان حیوانات درگیر، جنبۀ دیگر تاثیر اقتصادی توکسوپلاسما است. این هزینه ها شامل داروهای ضد التهاب برای کاهش تب، و دیگر خدمات دامپزشکی (مانند تشخیص آزمایشگاهی، درمان ناباروری پس از سقط، خارج کردن جنین مرده از بدن و…) می باشد.
- هزینه های مرتبط با پیشگیری و جلوگیری از بیماری، جنبۀ سوم آثار اقتصادی توکسوپلاسما است. واکسیناسیون مرتب گوسفندان به منظور جلوگیری از سقط، می تواند مثالی برای هزینۀ این اقدامات پیشگرانه باشد.
در حال حاضر داروهای کلیندامایسین (Clindamycin)، سولفادیازین (Sulfadiazine)، پیرمتامین (Pyrimethamine)، تولترازوریل (Toltrazuril)، پونازوریل (Ponazuril) و دیکلازوریل (Diclazuril) درمان های شیمیایی‌ای هستند که برای پاکسازی ارگان ها و بافت های موجودات از انگل توکسوپلاسما، و همچنین کاهش دفع آن (از بدن گربه) مورد استفاده قرار می گیرند. مطالعاتی برای پیدا کردن راهکارهای درمانی موثرتر و با عوارض جانبی کمتر داروهای شیمایی، برای کنترل انگل توکسوپلاسما درحال انجام اند.
تانن مهم ترین ماده موثره موجود در جفت بلوط بوده که فعالیت های بیولوژیکی متعددی از جمله اثرات ضدباکتری، ضدنماتود، ضدپروتوزوآ، ضدویروس، ضدنفخ، ضدالتهاب و آنتی اکسیدانی دارند. تانن ها به دیواره اووسیست های انگل نفوذ کرده و سبب غیرفعال کردن آنزیم های مسئول اسپورولاسیون می گردد. تانن ها از طریق مهار آنزیم های خارج سلولی میکروب ها، از دسترس خارج کردن سوبستراهای لازم برای رشد میکروب ها، تاثیر مستقیم بر متابولیسم میکروب ها و تشکیل کمپلکس با غشا سلولی سبب از بین بردن آن ها می شوند. با توجه به اثرات ضدپروتوزوآیی قوی تانن ها خصوصا در کنترل و از بین بردن انگل تک یاخته آیمریا (عامل بیماری کوکسیدیوز) می توان انتظار داشت که با مکانیسم ضدپروتوزوایی مشابهی بر روی انگل توکسوپلاسما نیز اثربخش باشند.
مطالعات نشان داده اند که مصرف سیر، باعث افزایش شانس بقا و کاهش انگل در بافت بدن موجوددات می‌شود. این آثار احتمالا به دلیل خواص آنتی باکتریال و تعدیل کنندگی سیستم ایمنی سیر است.
همچنین یافته های پژوهشگران بر روی گیاه آرتمیزیا آنوا نشان داده اند که این گیاه بدون داشتن عوارض جانبی مسمویت زا، در کنترل این انگل و کاهش ظهور آن در بافت ها، نقش قابل توجهی دارد.
کوکسی فیت و کوکسی فیت ال محصولات صد در صد گیاهی ضد کوکسیدیوز و بهبود دهنده عملکرد دستگاه گوارش در دام و طیور می باشند که به صورت پودر مخلوط در خوراک قابل استفاده اند. این محصولات متشکل از اجزای فعال گیاهان بلوط، آرتمیزیا و سیر می باشند. استفاده از این محصولات سبب مهار رشد و تکثیر انگل ها شده و موجب کاهش اثرات مخرب و تسریع روند بهبودی بیماری ها می گردد. این محصولات فاقد هر گونه ترکیبات شیمیایی بوده با انواع ترکیبات مورد استفاده در خوراک سازگار می باشد. با توجه به مواد موثره سیر، آرتمیزیا آنوا و جفت بلوط و خواص آنها در مقابله با توکسوپلاسما، این محصولات می توانند به عنوان گزینه ای کارآمد برای پیشگیری و کنترل بیماری توکسوپلاسموز در حیوانات مورد استفاده قرار گیرند.
برای اطلاعات بیشتر ضد کوکسیدیوز کوکسی فیت اینجا را کلیک کنید و برای خرید محصول از این قسمت اقدام کنید.
