پیش گفتار
آیمریا انگل های پروتوزوآ (تک یاخته) هستند که سبب ایجاد بیماری کوکسیدیوز در تمامی گونه های دام و طیور می گردند. مقاومت دارویی یک مشکل جدی در درمان کوکسیدیوز است. این بیماری همچنین به دلیل آسیب های وارده در هر دو فرم بالینی و تحت بالینی، از نظر اقتصادی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بیش از همه صنایع دام و طیور متحمل ضررهای اقتصادی سنگین ناشی از کوکسیدیوز هستند. کوکسیدیوز عمده ترین و زیان بارترین بیماری انگلی در صنعت طیور است و از نظر اقتصادی پنجمین بیماری پر اهمیت در گاو محسوب می شود. خسارت اقتصادی ناشی از کوکسیدیوز در طیور در سال 2016 حدود 14.5 میلیارد پوند در سطح جهانی برآورد شده است.
چرخه ی زندگی
آیمریا دارای سیر تکاملی مستقیم است و میزبان واسط ندارد. گونه های آیمریا دارای میزبان اختصاصی هستند و تنها در گونه ی میزبان خود عفونت ایجاد می کنند. چرخه زندگی گونه های آیمریا با بلع اووسیست های اسپوروله شده و عفونی توسط میزبان آغاز می شود و شامل سه مرحله عمده است؛ دو مرحله اول (تقسیم جنسی و غیرجنسی) در داخل بدن میزبان و به دنبال آن مرحله اسپوروگونی (اسپوروله شدن) در محیط بیرون رخ می دهد که طی آن اووسیست، اسپوروله شده و حاوی 8 اسپوروزوئیت می گردد. بسته به گونه آیمریا و شرایط محیطی این چرخه 2 تا 4 هفته طول می کشد.
بیماری زایی
کوکسیدیوز می تواند به دو صورت حاد و مزمن بیماری زایی کند و یا زمینه را برای بیماری های ثانویه فراهم کند. شدت علائم بالینی و جراحات بستگی به گونه آیمریا و میزان آسیب وارده به دیواره روده، سن میزبان، وضعیت تغذیه و حضور سایر پاتوژن ها دارد. ابتلای همزمان به چند گونه آیمریای پاتوژن آسیب و بروز علائم بالینی را تشدید می کند. آیمریا در سلول های روده حیوان تکثیر شده و سبب آسیب به بافت روده، اختلال در هضم و جذب مواد غذایی، اسهال، خونریزی، افزایش احتمال ابتلا به سایر عوامل عفونی و تلف شدن حیوان می گردد. بیش از 95% عفونت ها به صورت فرم تحت بالینی بروز می کند. فرم تحت بالینی باعث کاهش اشتها، کاهش جذب مواد غذایی، کاهش بازدهی خوراک، کاهش تولید (شیر و گوشت و تخم مرغ)، افت وزن گیری، افت راندمان رشد، افزایش زمان بلوغ در تلیسه و افزایش حساسیت در مقابله با عفونت مجدد می شود.
پیشگیری و درمان
در کوکسیدیوز به دلیل کاهش تولید در شکل تحت بالینی، پیشگیری به درمان ارجحیت دارد اما درمان های پیشگیرانه از جمله ملزومات قطعی در کنترل بیماری می باشند. استفاده از ضدکوکسیدیوز ها به صورت افزودنی خوراک در مزارع پرورشی بسیار رایج است. داروهای ضدکوکسیدیوز موجود در بازار چند دسته هستند؛ داروهای سینتتیک و داروهای آنتی بیوتیکِ پلی اتری (ترکیبات یونوفوره نظیر موننسین). این داروها کوکسیدیواستات یا کوکسیدیوسید هستند.
چالش ها
در مزارع پرورش صنعتی طیور اکثر گونه های آیمریا در برابر ضدکوکسیدیوزهای رایج و با مصرف طولانی مدت مقاومت دارند. مقاومت دارویی در اثر مصرف طولانی مدت و دوز پایین ترکیبات ضد کوکسیدیوزی ایجاد می شود. گسترش روزافزون مقاومت های دارویی در پی استفاده بی رویه از این داروها سبب شد تا اتحادیه اروپا از سال 2006، استفاده پیشگیرانه از کوکسیدیواستات ها را در خوراک محدود نماید. ترکیبات کوکسیدیواستات یونوفوره جهت درمان مناسب نبوده و بیشتر به منظور پیشگیری مصرف می شوند به کار بردن این ترکیبات با هدف درمان نیز محدودیت ها و عوارضی را به دنبال خواهد داشت. درمان جهت جلوگیری از عفونت مجدد و تسریع بهبودی است و تاثیری بر عفونت موجود ندارد. موثرترین درمان پس از ورود عفونت و قبل از بروز علائم و یا دفع اووسیست صورت می گیرد. به این روش اصطلاحا درمان متافیلاکتیک می گویند. این زمان در اکثر گونه های آیمریا 14 روز بعد از ورود پاتوژن است. اکثر ضد کوکسیدیوزهای شیمیایی به دلیل ایجاد اثرات باقیمانده در تولیدات حیوان، دارای دوره پرهیز از مصرف بوده و قابل استفاده در دوران تولید و شیردهی نمی باشند. با وجود پیشرفت های اخیر در تکنولوژی و ایمونولوژی، واکسن های ضدکوکسیدیوزی که بوجود آمده اند همچنان روش کارآمد، ایمن و اقتصادی در مقابله با کوکسیدیوز و دفع اووسیست نمی باشند.
داروهای گیاهی جایگزین
مطالعات بسیاری منتشر شده اند که کاربرد گیاهان و ترکیبات گیاهی را در مقابله با کوکسیدیوز نشان می دهند. گیاهان ترکیبات فیتوشیمیایی مختلفی از جمله فنول ها، پلی استیلن ها، آلکالوئیدها، پلی ساکاریدها، ترپنوئیدها و روغن های فرار حاوی مقادیر زیادی ترکیبات فعال تولید می کنند که می توانند بر مسیرهای سیگنالینگ متفاوتی که در بیماری های مختلف نقش دارند تاثیر گذار باشند. از مهمترین و کارآمدترین ترکیبات گیاهی موثر بر کوکسیدیوز می توان به تانن ها اشاره کرد. تانن ها با کاهش اسپورولاسیون اووسیست انگل های آیمریا سبب مهار چرخه زندگی آن ها می شوند. به این صورت که به دیواره اووسیست ها نفوذ کرده و به سیتوپلاسم آن ها آسیب می رسانند. همچنین آنزیم های درون ریز مسئول فرآیند اسپرولاسیون را غیرفعال می کنند و سبب ایجاد اسپوروسیست های غیر طبیعی در درون اووسیست ها می شوند. برخی از گیاهان متعلق به جنس آرتمیزیا حاوی سسکوئیترپن لاکتون هایی بنام آرتمیزینین هستند که دارای خاصیت ضد پروتوزوآ می باشند. آرتمیزینین سبب کاهش دفع اووسیست انگل شده و همچنین اسپورولاسیون در اووسیت های دفع شده را نیز کاهش می دهد. کاهش دفع اووسیست می تواند به کنترل بیماری و جلوگیری از انتقال و گسترش آن کمک نماید. آلیسین از دیگر ترکیبات موثر بر کوکسیدیوز است. آلیسین با غیر فعال کردن آنزیم های پاتوژن ها که حاوی گروه تیول می باشند بطور موثری باعث مهار اسپرولاسیون انگل آیمریا می شود. آلیسین همچنین سبب بهبود ضریب تبدیل خوراک از طریق بهبود مورفولوژی پرزهای روده کوچک می گردد. مطالعات نشان می دهد مجموع این ترکیبات گیاهی به طور سینرژیک از طریق مهار رشد و تکثیر انگل های آیمریا، در پیشگیری و درمان بیماری کوکسیدیوز موثرند و باعث بهبود محیط روده می گردند. در این راستا دانشگاه فردوسی مشهد ، اثرات ضد کوکسیدیوزی کوکسی فیت محصول شرکت ماکیان دام پارس متشکل از مواد موثره ی تانن، آرتمیزینین و آلیسین را طی یک مطالعه ی فارمی در طیور ارزیابی کرد.
مطالعه ی فارمی
در این مطالعه، 120 عدد جوجه یک روزه گوشتی نژاد راس 308 در 4 گروه 30 تایی و داخل هر گروه 3 تکرار 10 تایی تقسیم شدند. گروه اول داروی کوکسی فیت را به صورت مخلوط در دان از روز اول تا انتهای دوره دریافت نمود؛ گروه دوم داروی موننسین را به صورت مخلوط در دان از روز اول تا انتهای دوره دریافت نمود (گروه کنترل مثبت)؛ گروه سوم و چهارم دارویی از طریق دان دریافت نمی کردند. در گروه های اول، دوم و سوم چالش با میکسی از اووسیست های گونه های مختلف آیمریا صورت گرفت اما گروه چهارم چالشی نداشت. طی این مطالعه پرنده ها از نظر وزن گیری، میزان دان مصرفی، ضریب تبدیل خوراک، تعداد اووسیست ها در هر گرم مدفوع (OPG) و امتیازدهی به ضایعات (Lesion scoring) ارزیابی شدند. در طول دوره آزمایش علائم بالینی و تلفات احتمالی در گروه ها ثبت و بررسی شد.
رفرنس مقاله: https://dx.doi.org/10.36380/jwpr.2023.10
نتایج
آنالیز داده ها نشان داد که گروه کوکسی فیت و گروهی که چالش و درمانی نداشته اند نسبت به دو گروه دیگر، به صورت معنی داری وزن بالاتری داشته اند. ضریب تبدیل در گروه بدون چالش و گروه های تحت درمان با کوکسی فیت و موننسین بطور معنی داری از گروه چالش یافته بدون درمان پایین تر بود (p<0.05). درصد تلفات تا انتهای دوره آزمایش در گروه های کوکسی فیت و موننسین به طور قابل توجهی پایین تر از گروه چالش یافته و بدون درمان بود. میانگین امتیازدهی به ضایعات در روز هفتم پس از چالش حاکی از آن بود که کمترین ضایعات مربوط به گروه چهارم و بیشترین ضایعات مربوط به گروه سوم بود و گروه های درمانی در حد واسط این دو گروه قرار گرفتند که حاکی از تاثیر هر دو دارو در جلوگیری از بروز ضایعات بود. در این مطالعه تعداد اووسیست های دفع شده در گروه های درمانی کوکسی فیت و موننسین به مراتب از گروه چالش بدون درمان پایین تر بود.
جمع بندی
به استناد نتایج گرفته شده در این تحقیق، داروی کوکسی فیت به صورت مخلوط در دان، می تواند خسارت های مستقیم و غیر مستقیم ناشی از چالش با اووسیست های آیمریا در گله های گوشتی را کاهش دهد. با توجه به مشابهت اثرات این داروی گیاهی با ترکیبات ضد کوکسیدیوز شیمیایی و نظر به مصرف این داروها در گله های تولید کننده گوشت و تخم مرغ مورد مصرف انسان، قطعا داروهای گیاهی مخاطرات کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند و داروی گیاهی کوکسی فیت یک جایگزین مناسب برای ترکیبات ضد کوکسیدیوزی رایج است. در مجموع داروهای گیاهی هیچ اثر باقی مانده ای در محصولات و محیط زیست به جای نمی گذارند. تداخل و مقاومت دارویی ایجاد نمی کنند. دوره پرهیز از مصرف ندارند و برای درمان عفونت های بالینی و تحت بالینی در دام و طیور مناسب اند.
برای اطلاعات بیشتر ضد کوکسیدیوز کوکسی فیت اینجا را کلیک کنید و برای خرید محصول از این قسمت اقدام کنید.
