گندیدگی کبد نشخوارکننده ها
یکی از مهم ترین انگل هایی که کبد نشخوارکننده از جمله گاو، گوساله، گوسفند و بز را درگیر میکند، فاسیولا هپاتیکا است. این انگل در 70 کشور دنیا وجود دارد و باعث پوسیدگی یا گندیدگی کبد حیوانات می شود. این بیماری در گاو به نسبت گوسفند و بز مزمن تر است ولی کشندگی کمتری دارد. بیماری حاد و تحت حاد بیشتر در گوسفند و گوساله هایی که ضعف ایمنی دارند دیده میشود و اغلب هم کشنده است.
عامل گندیدگی کبد نشخوارکننده ها چیست؟
همانطور که گفته شد فاسیولا هپاتیکا در سراسر جهان پخش شده است و دارای طیف میزبان گسترده ای از جمله انسان است، پس باید مراقب بود تا از ابتلا به این بیماری مشترک جلوگیری کرد. این انگل هرمافرودیت است یعنی جنس نر و ماده بر روی یک انگل وجود دارد.
این انگل حدود 3 سانتی متر طول و 1 سانتی متر عرض دارد و برگی شکل است.
گاو و گوسفند چطور به گندیدگی کبد مبتلا میشوند؟
تخم انگل از مدفوع دفع میشود و طی 10 روز (در دمای22 تا 26 درجه سانتیگراد) به میراسیدیا تبدیل میشود. در دمای 10 درجه رشد تخم و تبدیلش به میراسیدیا کم میشود اما میتواند حداقل 2 سال زنده بمانند.
خوشبختانه تخم‌ها فقط در آب هچ میشوند و میراسیدیا نیز عمر کوتاهی دارند (3 ساعت)
میراسیدیا نوع خاصی ازحلزون به نام حلزون lymnaeid را آلوده می کند. تقسیم غیرجنسی و مراحل اسپوروسیست، ردی، دختر ردی و سرکریا درون حلزون رخ می دهد.
پس از 6 تا 7 هفته سرکاریا از حلزون ها بیرون می آیند، روی پوشش گیاهی آبزی ساکن شده و به متاسرکریا تبدیل میشوند. متاسرکریا میتواند چندین ماه زنده بماند، مگر اینکه در محیطی خشک قرار بگیرد. مدت زنده مانی متاسرکریا بین 2 تا 3 هفته است، اما در رطوبت بالا و دمای پایین می تواند تا 4 ماه نیز عمر کند.
پس از این که میزبان، گیاه الوده را مصرف کند انگل نابالغ به دیواره روده نفوذ می کنند و وارد حفره صفاقی می شوند و از آنجا به کبد مهاجرت می کنند. انگل نابالغ به کپسول کبد نفوذ میکند و به مدت 6 تا 8 هفته در پارانشیم حرکت کرده و با ایجاد تونل کبدی باعث رشد و تخریب بافت کبد و بروز هپاتیت تروماتیک میشوند.
انگل نابالغ وارد مجاری صفراوی کوچک می شود، به مجاری بزرگتر و گاهی هم به کیسه صفرا میرسد و همانجا بالغ میشود و شروع به تولید تخم میکند.
عفونت گندیدگی کبد نشخوارکننده ها به سه شکل رخ می دهد:
-
مزمن
اگر این عفونت در گاو به صورت مزمن در آید؛ جای نگرانی نیست و میتوان آن را درمان کرد اما همین فرم مزمن در گوسفند و بز کشنده است.
فاسیولوزیز یا عفونت گندیدگی کبد مزمن میتواند در هر فصلی رخ دهد، اما عمدتاً در اواخر پاییز و زمستان ظاهر میشود. این بیماری در نتیجه خوردن تعداد متوسط (200 تا 500) متاسرکریا طی زمان طولانی رخ میدهد.
علائم بالینی عبارتند از:
- کم خونی
- ادم زیر فکی
- کاهش سطح ایمنی
و
- کاهش تولید شیر.
باید دقت داشته باشید که ممکن است حتی در گاوهایی که به شدت آلوده هستند هیچ علائم بالینی ای بجز ضعف و کاهش وزن مشاهده نشود.
-
حاد یا تحت حاد
فرم حاد یا تحت حاد گندیدگی کبد عمدتاً در گوسفند و بز رخ میدهد و اغلب هم کشنده است.
بیماری حاد 2 تا 6 هفته پس از مصرف تعداد زیادی متاسرکریا (معمولاً بیش از 2000) در یک دوره کوتاه رخ می دهد. در گوسفند، فاسیولیازیز حاد به صورت فصلی رخ می دهد و با علائمی چون:
- اتساع شکم
- درد بطنی
- کم خونی
و
- مرگ ناگهانی مشخص میشود.
در بیماری تحت حاد، تعداد زیادی (500-1500) متاسرکریا در مدت زمان طولانی‌تری بلعیده میشوند. مدت زمان زنده مانی نسبت به فرم حاد بیشتر است اما به طور کلی میزان مرگ و میر در فرم تحت حاد نیز بالاست.
-
به صورت همراه با بیماری سیاه یا هپاتیت نکروتیک عفونی
در گوسفند شایع‌تر است و معمولاً کشنده است.
تشخیص عفونت گندیدگی کبد نشخوارکننده ها
تشخیص عفونت گندیدگی کبد به عهده دامپزشک است و به دو روش انجام میشود:
-
تست رسوب مدفوع
متاسفانه این روش برای تشخیص فاسیولوزیز حاد معتبر نیست. در بیماری تحت حاد یا مزمن در گاو، تعداد تخم های انگل در مدفوع در روزهای مختلف متفاوت است و برای تشخیص قطعی نیاز به چندین مرتبه آزمایش است.
اگرچه این آزمایش آسان و ارزان است اما فقط در موارد خاص به کار می آید.
-
تست های الایزا تجاری
کیت آزمایشی تجاری آنتی بادی ELISA در برخی از کشورها موجود است و فقط فاسیولا هپاتیکا را آن هم 2 تا 4 هفته پس از عفونت تشخیص میدهند. متاسفانه از آن جا که سطح آنتی‌بادی مستقیماً با تعداد انگل‌ها ارتباط ندارد و آنتی‌بادی‌ها هفته‌ها پس از پایان عفونت هم باقی می‌مانند، دقت این تست پایین خواهد بود.
کنترل و درمان عفونت گندیدگی گاو و گوسفند
برنامه کنترل باید بر:
- حذف انگل از بدن حیوان
- کاهش جمعیت حلزون میزبان واسط
و
- عدم تغذیه حیوانات از مراتع آلوده به حلزون متمرکز شود.
با این حال، این اقدامات در حال حاضر در اکثر کشورها به دلیل اثرات منفی زیست محیطی ممنوع است.
درمان نیز به سه بخش تقسیم میشود:
- استفاده از ضدانگل ها
نشخوارکنندگان آلوده به عفونت گندیدگی کبد را می توان با تعدادی از داروهای ضد انگل از جمله تری کلابندازول، کلروسولون، آلبندازول، نتوبمین، نیتروکسینیل، کلوزانتل، رافوکسانید و اکسی کلوزانید درمان کرد.
مصرف بسیاری از این داروها در برخی کشورها محدود شده است. برای مثال فقط کلروسولون و آلبندازول در ایالات متحده تأیید مصرف دارند. برخی از این داروها مانند از جمله آلبندازول، کلروسولون و تری کلابندازول؛ سبب بروز مقاومت دارویی شده اند و البته دوره پرهیز از مصرف برای گوشت و شیر ایجاد میکنند.
- مدیریت مراتع
بهتر است در فصولی از سال که بارندگی زیاد است از چرای آزاد در مراتعی که به منبع آبی نزدیک اند خودداری شود.
- درمان حمایتی کبد
همانطور که پیش تر گفتیم مهاجرت انگل نابالغ باعث هپاتیت تروماتیک میشود. برای درمان آسیب و التهاب ناشی از مهاجرت انگل های کبدی میتوانید از داروی هپامارین استفاده کنید. این دارو بدون عارضه، بدون تداخل و بدون دوره پرهیز از مصرف است و مقاومت دارویی ایجاد نمیکند.
برای اطلاعات بیشتر محصول هپامارین اینجا کلیک کنید.
برای خرید محصول هپامارین اینجا کلیک کنید.
