استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها در مراقبتهای درمانی-بهداشتی انسان منجر به ظهور، تداوم و گسترش سریع مقاومت آنتی بیوتیکی یا ضد میکروبی شده است. در این شرایط میکروب ها در برابر طیفی از آنتی بیوتیک ها مقاوم میشوند. مقاومت آنتی بیوتیکی معمولاً با عوارض و مرگ و میر قابل توجه همراه است و با بار اقتصادی عظیمی بر دوش مجامع مختلف وارد میکند.
کنترل عفونت های بیمارستانی و مقاومت آنتی بیوتیکی
به منظور کنترل عفونت های بیمارستانی و مقاومت آنتی بیوتیکی برنامه های موثر و منظمی مورد نیاز است. با این حال، بدون اطلاعات در مورد شیوع عفونت های بیمارستانی، برآورد و برنامه ریزی درست در این مورد تقریبا غیر ممکن است. مطالعات محدودی در مورد عفونتهای بیمارستانی در ایران وجود دارد که میزان شیوع آن را 8 تا 10 درصد تخمین میزنند. طبق آیین نامه پیشنهادی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ هر بیمارستان باید دارای یک کمیته کنترل عفونت بیمارستانی فعال باشد. در این راستا، در اسفند ماه 1386 سیستم نظارت بر عفونت بیمارستانی (NISS) بر اساس دستورالعمل مرکز کنترل بیماریهای ایران (ICDC)، راهاندازی شد.
کمیته ملی تجویز و مصرف منطقی داروی سازمان غذا و دارو هر ساله در ایران، فعالیت هایی در باب آموزش عمومی برای استفاده منطقی از آنتی بیوتیک ها انجام میدهد. برنامه های آموزشی مستمر برای عموم مردم برای تغییر رفتار، افزایش دانش و توانمندسازی مردم برای تصمیم گیری خوب در مورد استفاده از آنتی بیوتیک ها مورد نیاز است.
باکتری های مقاوم در بیمارستان های ایران
در ایران، مطالعات متعددی بر روی جمعیتهای مختلف، از جمله افراد سالم و بیماران در سنین مختلف، انجام شده است. از سال 1386، مقاومت به پنی سیلین، اریترومایسین، کوتریموکسازول و تتراسایکلین در میان کودکان سالم ایرانی، در نوسان بوده است.
با این حال، ایران تنها کشور خاورمیانه است که در آن مقاومت به وانکومایسین هم در افراد سالم و هم بیمار گزارش کرد. دادههای جدید نشان میدهد که در سایر میکروارگانیسمها مانند کمپیلوباکتر ژژونی، گونههای آرکوباکتر، هلیکوباکتر پیلوری، بوردتلا پرتوسیس، انتروکوکوس، اسینتوباکتر، گونههای کاندیدا و غیره مقاومت چندتایی وجود دارد.
متاسفانه در کشور ما در مورد عفونت های ویروسی از جمله ویروس آنفلوانزای انسانی، ویروس هپاتیت B و HIV، تعداد ایزوله های مقاوم به عوامل ضد ویروسی کلیدی نیز در حال افزایش است.
در حال حاضر بیشترین پاتوژن های بیمارستانی مقاوم از انتروکوک های مقاوم به ونکومایسین هستند.
در این شرایط دو راهکار اصلی وجود دارد: (1) محدود کردن استفاده از آنتی بیوتیک ها برای عفونت های جزیی و بی اهمیت مانند عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی (2) جلوگیری از استفاده نامناسب آنتی بیوتیک ها به عنوان پیشگیری از عفونت های جراحی.
باکتری های مقاوم در صنعت دامپزشکی ایران
سازمان دامپزشکی ایران (IVO) در سال های گذشته مقاومت آنتی بیوتیکی را به طور جدی مورد بررسی قرار داده است. داده های این سازمان از آزمایشگاه های مختلف دولتی و خصوصی سراسر کشور جمع آوری شده است. مقاومت آنتی بیوتیکی در E. coli در برابر انروفلوکساسین (تا 60٪)، اکسی تتراسایکلین (تا 80٪) و فلوموکین (تا 70٪) شایع ترین مقاومت آنتی بیوتیکی در دامپزشکی بود. در جوجه های جوان، مقاومت آنتی بیوتیکی عمدتا در برابر داروهای ضد میکروبی قدیمی یافت می شود، در حالی که با افزایش سن، مقاومت آنتی بیوتیکی در برابر ضد میکروبی های جدید مانند داکسی تتراسایکلین – دانوفلوکساسین – فلورفنیکل نیز وجود خواهد داشت. بالاترین سطح مقاومت در حیواناتی مشاهده شده که در خوراک آنها از آنتی بیوتیک برای پیشگیری از بیماری ها استفاده شده است.
افزایش مقاومت به کارباپنم ها در آسینوباکتر و سودوموناس های مولد کارباپنماز، یکی دیگر از معضلات کشور ایران است. مقاومت به کارباپنم در سالهای اخیر به طور فزایندهای در بین جدایههای A. baumannii در بیمارستانهای ایران رایج بوده است. متاسفانه اکثر این باکتری ها مقاومت چند دارویی نشان میدهند.
در آوریل 2015، سازمان بهداشت جهانی گزارش داد که 3 تا 5.9٪ از کل موارد جدید سل مقاومت چند دارویی دارند. یک متاآنالیز در مورد شیوع سل مقاوم به دارو در ایران نشان داد که 23 درصد مبتلایان جدید و 65.6 درصد از مواردی که قبلاً درمان شده بودند حداقل به یک دارو مقاوم بودند. بیشترین میزان مقاومت در موارد مبتلایان جدید برابر استرپتومایسین (19%) و در موارد قبلی، ایزونیازید (47%) بوده است.
خلاصه و جمع بندی
به طور خلاصه، بسیار بدیهی است که در حال حاضر در ایران شیوع مقاومت آنتی بیوتیکی به ویژه برای آنتی بیوتیک های انتخابی بالا و در حال افزایش باشد. مقاومت ضد میکروبی به یک بررسی پیوسته و دقیق ملی جامع برای پایش باکتری های مقاوم از تمام نقاط کشور نیاز دارد. با توجه به افزایش مقاومت ضد میکروبی در ایران، وجود کمیته کنترل تجویز منطقی دارو برای همکاری با سازمان کنترل عفونت ضروری است. یک سیستم نظارت نیز برای ثبت و گزارش مقاومت ضد میکروبی باکتری های آزمایشگاهی در بیمارستان ها ضروری است. این سیستم نظارتی بایستی به طور مداوم شیوع میکروارگانیسم ها و الگوی مقاومت آنها را به بخش های بیمارستان و کمیته کنترل عفونت گزارش دهد. اطلاعات سازمان های نظارتی مختلف در تصمیم گیری مدیریتی استفاده خواهد شد.
