تیلریوز(زردی) در گاو و گوسفند; بررسی علائم، واکسن و درمان

تیلریوز چیست و عوارض آن چیست؟

بیماری تیلریوز (Theileriosis) یا زردی یک عفونت انگلی است و باعث می شود گلبول های سفید و قرمز خون گاو، گوسفند، بز و سایر دام های نشخوارکننده آلوده شوند. در بیماری زردی دام، گلبول های سفید بدن به وسیله  انگل تک سلولی تیلریا آنولاتا (Theileria annulata) که کنه هایی از جنس هیالوما (Hyalomma) ناقل آن هستند، آلوده می شوند. این انگل ها در گلبول های قرمز بدن گاو، گوسفند و بز، رشد می کنند.

تیلریوز عموما گوساله ها و گاو ها را آلوده می کند اما در گوسفندان و بز ها هم اتفاق می افتد. این بیماری سبب آسیب شدید به کبد می شود و میتواند باعث هپاتیت و نکروز کبدی شود. انگل به نوعی سلول‌های کبدی  به نام هپاتوسیت‌ها (Hepatocytes) و سلول‌های سفید خون حمله می‌کند و باعث التهاب کبد یا هپاتیت (Hepatitis) و مرگ سلولی یا نکروز (Necrosis) می‌شود. در موارد شدید، کبد متورم و حساس می‌شود و ممکن است رنگ آن به زرد یا نارنجی متمایل شود. اختلالی که در کبد به وجود می آورد منجر به کاهش تولید پروتئین‌های ضروری مانند آلبومین و فاکتورهای انعقادی می شود.

تخریب گلبول‌های قرمز (کم خونی همولیتیک) و آسیب کبدی منجر به تجمع بیلی‌روبین و بروز زردی یا ایکتروس (Icterus) در مخاطات و سفیدی چشم می‌شود. در برخی موارد، کبد به دلیل التهاب و تجمع مایع بزرگ می‌شود. این آسیب های کبدی موجب تجمع سموم در بدن می شود.

این بیماری اگر درمان نشود، تبدیل به فلج و نهایتا مرگ می شود.

تیلریوز (زردی) چگونه منتقل می شود؟

امکان انتقال و شیوع این بیماری در کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری بیشتر است. به‌طور کلی، تیلریوز عمدتاً یک بیماری دامی است و گونه‌های شایع آن مانند انگل تیلریا (Theileria annulata) که عامل تیلریوز گاوی است، معمولاً انسان را آلوده نمی‌کنند .اما در موارد بسیار نادر، برخی گزارشات از انتقال احتمالی تیلریوز به انسان وجود دارد.  بیماری تیلریوز (زردی دامی) عمدتاً از طریق نیش کنه‌های آلوده به ویژه جنس‌های هیالوما (Hyalomma) و ریپیسفالوس (Rhipicephalus) منتقل می‌شود.

وقتی کنه‌های ناقل، خون دام‌های آلوده را می‌مکند، انگل تیلریا (Theileria) وارد بدن آن‌ها شده و در مراحل بعدی، با گزش کنه‌های آلوده، به دام‌های سالم انتقال می‌یابد. همچنین انتقال از طریق وسایل آلوده (مانند سرنگ‌های مشترک) و انتقال عمودی (از مادر به جنین) نیز به‌ندرت ممکن است رخ دهد، اما راه اصلی انتقال، کنه‌ها هستند. کنترل کنه‌ها و مدیریت بهداشت دام‌داری‌ها نقش کلیدی در پیشگیری از این بیماری دارد.

علائم بالینی تیلریوز دام

نشانه هایی این بیماری شامل تب، کاهش اشتها، کم خونی، عدم هضم غذا و در نهایت کاهش وزن (عدم نشخوار) و کاهش شیردهی  می شود. دیگر علائم تیلریوز دام عبارتند از:

• تغییر رنگ چشم به زردی با لکه های خونی
• تورم غدد لنفاوی
• بی حالی
• فلجی در صورت حاد بودن بیماری

با کالبد شکافی از گاو یا گوسفند مبتلا به بیماری می توان علائم دیگر مثل زرد بودن عضلات و رباط، خونریزی در قلب، تجمع خون در ماهیچه ها، وجود خون در شیردان و بزرگ شدن شکمبه را مشاهده کرد.

تیلریوز گاو

تیلریوز مخصوص گاو معمولاً ناشی از انگل تیلریا آنولاتا (Theileria annulata) و پروا (Theileria parva) است. این بیماری در گاو ها شدت بیشتری دارد و در موارد حاد، مرگ به صورت ناگهانی اتفاق می افتد. آسیب‌های بافتی آن شامل تخریب گلبول‌های قرمز و آسیب کبدی و بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی)، است. تیلریوز در گاو معمولاً شدیدتر و کشنده‌تر است، درحالی‌که در گوسفند و بز بسته به گونه انگل، ممکن است خفیف یا کشنده باشد.

تیلریوز گوسفندی

در گوسفند ها اوضاع کمی فرق می کند. نوع انگلی که گوسفندان را آلوده می کند با انگلی که گوساله ها به آن مبتلا  می شوند فرق دارد. انگل های مبتلا کننده گوسفند و بره از نوع تیلریا لستوکاردی (Theileria lestoquardi) که کشنده تر است و تیلریا اویس (Theileria ovis) که معمولا خفیف تر است، هستند. تبی که در گوسفندان به علت تیلریوز به وجود می آید معمولا خفیف تر از گاو هاست. همانند بقیه دام ها، گوسفند ها هم در اثر این بیمار مهلک دچار کم خونی و زردی، کاهش اشتها و لاغری و تورم غدد لنفاوی(کمتر از گاو) میشود. آسیب های بافتی بیماری شامل درگیری خفیف تر کبد و طحال است.

تیلریوز در گاو معمولاً شدیدتر و کشنده‌تر است، درحالی‌که در گوسفند و بز بسته به گونه انگل، ممکن است خفیف یا کشنده باشد

پیشگیری از بیماری زردی گاو و گوسفند

برای پیشگیری از بیماری با توجه به اینکه ناقل آن کنه می باشد، باید به بهداشت و نظافت محیط زندگی گاو اهمیت بدهیم. محل نگهداری باید سیمانی باشد تا از تجمع کنه ها و در نتیجه شیوع بیماری جلوگیری شود. گله را در آغل متراکم قرار ندهیم جون احتمال شیوع بیماری های مختلف زیاد می شود. در فصول گرم حتما به سمپاشی محل نگهداری دام و نظافت منظم می پردازیم. این بیماری می تواند ضرر سنگینی به دامداران وارد کند چرا که باعث کاهش تولید و پایین آمدن کیفیت شیر گاو می شود.

تقویت سیستم ایمنی نیز نقش مهمی در جلوگیری از رشد بیماری و کاهش شدت آن دارد. تقویت ایمنی با استفاده از داروهای طبیعی مثل ایمونوپروپوفیت یا سین بیوتیک ها (پروبیوتیک+ پری بیوتیک) می تواند مقاومت بدن حیوان را در برابر این انگل افزایش دهد و سبب خفیف تر شدن علائم، پاسخ سریع تر به درمان و افزایش شانس بقا بویژه در گوساله ها و بره ها شود.

برای اطلاعات بیشتر راجع به ایمونوپروپوفیت کلیک کنید

برای خرید داروی تقویت سیستم ایمنی طیور ایمونوپروپوفیت کلیک کنید

واکسن بیماری تیلریوز

در جواب این سوال که آیا واکسن های تیلریوز برای گاو ها و گوسفند ها موجود هستند؟، باید بگوییم که بله، برای بیماری تیلریوز در گاو واکسن وجود دارد، اما برای گوسفند معمولاً واکسن خاصی وجود ندارد، چون انگل نوع تیلریا اویس (Theileria ovis)  که گوسفندها را درگیر می‌کند معمولاً خفیف‌تر و کمتر بیماری‌زا است. واکسن تیلریوز برای گاوها از نوع زنده ضعیف‌شده (live Attenuated) است. در کشورهایی مانند هند، ایران، ترکیه و برخی کشورهای آفریقایی تولید می‌شود.

واکسن تیلریوز گاوی (زنده ضعیف‌شده) توسط  مؤسسه رازی تولید و روانه بازار می شود. واکسن زردی به صورت تزریق زیرجلدی، معمولاً در گوساله‌ها بالای ۳ ماه تزریق می‌شود. برای Theileria ovis که در گوسفندها دیده می‌شود، واکسن تجاری رایج وجود ندارد. این نوع بیماری معمولاً خفیف است و بیشتر با کنترل کنه و تقویت ایمنی مداوا می شود.

درمان تیلریوز دام

درمان تیلریوز (Theileriosis) در گاو و گوسفند با وجود شباهت‌ها، تفاوت‌هایی دارد. در ادامه، ۵ روش مؤثر درمانی برای گاو و گوسفند به صورت جداگانه آورده شده است:

درمان بیماری تیلریوز (زردی) گوسفند:

1. بوپارواکن (Buparvaquon)

• ممکن است دامپزشک از یک داروی ضد پیروپلاسم استفاده کند.
• در صورت علائم بالینی واضح، استفاده از دوز پایین‌تر نسبت به گاو.
• دوز معمول آن توسط دامپزشک مشخص می شود.

2.   آنتی‌بیوتیک برای عفونت های ثانویه 

• احتمال دارد دامپزشک در صورت لزوم برای درمان عفونت، آنتی بیوتیک استفاده کند
• در درمان ترکیبی برای کاهش عفونت ثانویه.
• دوز مناسب توجه به وضعیت حیوان، عضلانی یا وریدی تزریق می شود.

3. ضد التهاب و تقویت‌کننده

• دامپزشک احتمال دارد استفاده از داروهای کاهش‌دهنده التهاب و ضد تب را توصیه کند.
• به همراه مکمل‌هایی مثل ویتامین B کمپلکس و مواد معدنی.

4. کنترل کم‌خونی

• اگر گوسفند ضعیف یا دچار کم‌خونی است، مکمل آهن و B12 تجویز می‌شود.

5. حمایت از کبد و ایمنی

• استفاده از داروهای محافظ کبد (مثل هپارمارین) برای کاهش التهاب (هپاتیت)، کمک به بازسازی بافت کبد و جلوگیری از آسیب بیشتر به آن

برای اطلاعات بیشتر در مورد داروی کبد گاو هپامارین کلیک کنید

برای خرید داروی گیاهی دام هپامارین کلیک کنید

درمان بیماری تیلریوز(زردی) گاو

1. داروی بوپارواکون (Buparvaquone)

• مؤثرترین داروی ضد تیلریوز گاوی.
• دامپزشک دوز معمول را تعیین کرده و  به صورت تزریق عضلانی، یک بار یا تکرار پس از 48-72 ساعت، تزریق را انجام میدهد.

2. آنتی‌بیوتیک کمکی

• برای کنترل عفونت‌های ثانویه و کاهش التهاب در صورت صلاحدید و تجویز دامپزشک.

3. داروهای ضد التهاب و تب‌بر

• برای کاهش تب، درد و التهاب.

4. تزریق خون در موارد کم‌خونی شدید

• زمانی که گلبول‌های قرمز به‌شدت تخریب شده‌اند.

5. درمان های تکمیلی

• ویتامین B12، آهن، مولتی‌ویتامین برای کمک به کم خونی
• استفاده محافظ کننده های کبدی (مثل هپارمارین) برای کاهش التهاب (هپاتیت)، کمک به بازسازی بافت کبد و جلوگیری از آسیب بیشتر به آن

با توجه به اهمیت اقتصادی و بهداشتی بیماری تیلریوز در دام‌های نشخوارکننده، به‌ویژه گاوها، اتخاذ رویکردی جامع برای کنترل و پیشگیری از آن ضروری است. این رویکرد شامل استفاده از واکسن‌های زنده ضعیف‌شده، کنترل جمعیت کنه‌ها از طریق سم‌پاشی منظم، و تقویت سیستم ایمنی دام‌ها با تغذیه مناسب و مکمل‌های ویتامینی می‌باشد. همچنین، تشخیص زودهنگام و درمان سریع با داروهایی مانند بوپارواکون و درمان های حمایتی کبد می‌تواند نقش مؤثری در کاهش تلفات داشته باشد. با اجرای این اقدامات، می‌توان شیوع تیلریوز را کنترل کرده و از خسارات اقتصادی ناشی از آن جلوگیری نمود.