امنیت غذایی به صورت ساده عبارت است از رسیدن مقدار کافی غذای سالم به تمام افراد جامعه اما ایمنی غذایی بیشتر بر کیفیت غذای مورد نیاز افراد تاکید دارد. به طور معمول این دو عبارت به صورت مترادف به کار میرود.
اختلال در ایمنی غذایی چه عواقبی دارد؟
به گفته محققان غذا هرگز نمی تواند کاملاً ایمن باشد! ایمنی غذایی به صورت مداوم توسط پاتوژن های متعددی که باعث انواع بیماری ها میشوند و البته توکسین های کشنده، تهدید میشود و میتواند باعث بروز عوارض مختلفی از جمله موارد زیر بشود:
- اثرات تراتوژنیک و بروز انواع سرطان ها
- اثرات ایمونوتوکسیک و آسیب به سیستم دفاعی بدن
- آسیب به سیستم ادراری (اثرات نفروتوکسیک)
- آسیب های عصبی
- مقاومت ضدمیکروبی به دلیل باقی مانده مواد ضد میکروبی در تولیدات دامی
- انواع مسمومیت ها
و
- بروز بیش از 200 نوع بیماری مرتبط با میکروارگانیسم های رشد یافته در غذا
چه کسانی مسئول برقرار کردن ایمنی غذایی هستند؟
شاید اغراق نکرده باشیم اگر بگوییم همه افراد جامعه مسئول برقراری ایمنی غذایی هستند! ایمنی غذایی از مزرعه شروع میشود و تا سفره های ما ادامه دارد. حتی نگرش مصرف کننده غذا میتواند در ایمنی غذایی وی نقش داشته باشد. به طور کلی تمام افراد اعم از مسئولان دولتی، بخش های خصوصی، سازمان های بین المللی و عموم مردم در ایمنی غذایی دخیل اند.
بنابر تعریف، امنیت غذایی از چهار رکن اصلی تشکیل میشود:
- فراهمی غذا (Availability)
- دسترسی به غذا (Access)
- مصرف و سلامت غذا (Utility)
و
- ثبات و پایداری (Stability)
این تعریف نشان میدهد که امنیت غذایی به عنوان فعالیت منحصر به فرد هیچ دستگاه یا وزارتخانهای از جمله سازمان دامپزشکی کشور محسوب نمیشود و بسیاری از سازمانها و افراد اشتراکاً در آن دخیل اند.
آیا دامپزشکان در تامین ایمنی غذایی نقش دارند؟
اگر به سازمان جهانی سلامت حیوانات رجوع کنیم، بی شک ماموریت نخست دامپزشکی در حوزه سلامت حیوانات تعریف میشود. اما با بررسی تاریخچه دامپزشکی و نگاهی واقع بینانه متوجه نقش بزرگ و تاثیرگذار دامپزشک در حوزه تامین ایمنی غذایی عموم جامعه خواهیم شد.
از نظر تاریخی، در سالهای ابتدایی بنیان گذاری، خدمات حرفه دامپزشکی به کنترل و درمان بیماری های دام در سطح مزرعه، پیشگیری از بیماریهای اپیزوتیک عمده دام و بیماریهای مشترک بین انسان و دام محدود میشد. زمانی که پرورش دام به منظور مصرف تولیدات دامی گسترش یافت؛ متناسب با آن، دامنه خدمات رسمی دامپزشکان نیز فزونی یافت. چرا که با کاهش وقوع بیماری و افزایش کیفیت زندگی دام، تولید نیز کارآمدتر و محصولات حیوانی با کیفیت تر میشد.
به این ترتیب نقش خدمات دامپزشکی به طور سنتی از مزرعه تا کشتارگاه گسترش یافت و مسئولیت دامپزشکان را به دو بخش تقسیم کرد:
- نظارت بر بیماری های دام
- اطمینان از ایمنی و مناسب بودن گوشت.
امروزه آموزش دانشگاهی دامپزشکان نیز بر همین اساس، به سلامت حیوانات و فراگیری مولفه های بهداشت مواد غذایی تقسیم میشود. به این ترتیب دامپزشکان از سالهای اول آموزش خود به طور منحصر به فرد برای ایفای نقشی محوری در تضمین ایمنی غذا_بهویژه ایمنی مواد غذایی با منشاء حیوانی_آماده میشوند.
علاوه بر دامپزشکان، چندین گروه حرفه ای دیگر در تضمین ایمنی غذا مشارکت دارند، از جمله: پزشکان، اپیدمیولوژیست ها، فناوران مواد غذایی، متخصصان بهداشت انسان و محیط زیست، میکروبیولوژیست ها و سم شناسان.
نقش دامپزشکان در تحقق ایمنی غذایی چیست؟
-
حضور در دامپروری و مرغداری ها
این امر که دامپزشکان به عنوان کلینیسین در دامپروری و مرغداری ها حضور دارند، نقشی کلیدی در حصول اطمینان از نگهداری حیوانات تحت شرایط بهداشتی و تشخیص زودهنگام، نظارت و درمان بیماریهای دام ایفا میکند. همچنین دامپزشکان حاضر در این مراکز میتوانند به تولیدکنندگان محصولات دامی مشاوره مناسبی در مورد نحوه پیشگیری، حذف یا کنترل خطرات ناشی از باقیماندههای دارو و آفتکشها، مایکوتوکسینها و آلایندههای محیطی به افراد ارائه دهند. خدمات دامپزشکی نقش اساسی ای در فرهنگسازی استفاده مسئولانه و محتاطانه از محصولات بیولوژیکی و داروهای دامپزشکی_از جمله آنتی بیوتیک ها_ ایفا میکند. همین امر به کاهش خطر ایجاد مقاومت ضد میکروبی و جلوگیری از تجمع مقادیر نامناسب باقیمانده داروهای دامپزشکی در غذاهایی با منشاء حیوانی کمک میکند.
-
بازرسی گوشت در کشتارگاه ها
در کشتارگاه ها، بازرسی حیوانات زنده (پیش از مرگ) و لاشه (پس از کشتار) نقش مهمی در کنترل بیماری های زئونتیک و اطمینان از ایمن بودن گوشت و فرآورده های جانبی دارد.
صدور مجوز برای محصولات حیوانی در تجارت بین المللی
نقش مهم دیگر خدمات دامپزشکی ارائه مجوز بهداشتی به تجار بینالمللی است. این گواهی نشان میدهد که محصولات صادراتی هم استانداردهای بهداشت حیوانی و هم استانداردهای ایمنی غذا را برآورده میکنند. صدور مجوز با توجه به اهمیت بیماریهای زئونوتیک و بهداشت گوشت باید به عهده سازمان دامپزشکی باشد. در ارتباط با فرآوری و بهداشت مواد غذایی (مانند پاستوریزاسیون محصولات لبنی) مجوزهای مورد نیاز ممکن است توسط سایر ارگان ها ارائه شود.
-
سایر خدمات دامپزشکی
بیماری های منتقله از غذا بیشتر به دلیل آلودگی غذاها با عوامل بیماریزای زئونوتیک است که در طول تولید اولیه رخ میدهد. بنابراین باید با همکاری متخصصین بهداشت و محیط زیست، پزشکان، اپیدمیولوژیست ها، تولیدکنندگان مواد غذایی و سایر افراد از این رخداد جلوگیری شود.
علاوه بر نقشهایی که در بالا ذکر شد، دامپزشکان همچنین میتوانند با اعمال کنترلهای مبتنی بر اصول HACCP و سایر سیستمهای کنترل کیفیِ پردازش و توزیع مواد غذایی نقش مهمی در تضمین ایمنی غذایی به عهده بگیرند.
بهینه سازی سهم خدمات دام پزشکی در ایمنی غذایی
برای اینکه خدمات دامپزشکی مفیدترین عملکرد خود را در ایمنی مواد غذایی داشته باشد، مهم است که:
- آموزش دامپزشکان درخور وظایفشان باشد و از استانداردهای بالای آموزشی برای تعلیم این گروه استفاده شود.
- یک برنامه ملی منسجم و مداوم برای توسعه حرفه دامپزشکی وجود داشته باشد.
- تخصیص وظایف باید به صورت روشن، واضح و مکتوب به صورت قانون درآید.
- در تدوین و اجرای سیاست ها و برنامه های مربوط به ایمنی غذایی، سازمان دامپزشکی باید با سایر سازمان های مسئول همکاری کند تا خطرات تهدید کننده ایمنی غذایی به شیوه ای هماهنگ مورد بررسی و نظارت قرار بگیرند.