آنتی‌بیوتیک‌ها داروهایی هستند که برای مبارزه با عفونت‌های باکتریایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها می‌توانند باکتری‌ها را از بین ببرند یا رشد و تکثیر آن‌ها را مهار کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها علاوه بر پزشکی در دامپزشکی نیز نقش بسیار مهمی دارند، به‌ویژه برای درمان، پیشگیری و کنترل بیماری‌های عفونی. استفاده صحیح و مسئولانه از این داروها برای جلوگیری از مقاومت آنتی‌بیوتیکی و حفظ سلامت حیوانات و انسان‌ها ضروری است.
انواع آنتی بیوتیک دامی
از آنتی بیوتیک های دامی برای مبارزه با بیماری های باکتریایی استفاده می شود. این دارو ها باید حتما تحت نظارت دامپزشک و به طور مسئولانه به حیوانات و گله های دام و طیور داده شوند. در گذشته از آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد استفاده میشد. این دارو ها در دوز های کمتر از دز درمانی رایج تجویز و موجب افزایش وزن دام ها می شدند. اما با گسترش سریع مقاومت آنتی بیوتیکی و کاهش کارآیی این ترکیبات، اتحادیه اروپا (EU) از سال 2006 استفاده از آنتی بیوتیک ها را در خوراک به عنوان محرک رشد (AGP) ممنوع اعلام کرد. سایر کشورهای دنیا نیز پس از آن این ممنوعیت را اعمال کردند.
دسته‌بندی آنتی‌بیوتیک‌ها در دامپزشکی:
آنتی‌بیوتیک‌های دامی بر اساس سه معیار: 1. ساختار شیمیایی، 2. مکانیسم اثر و 3. طیف اثربخشی دسته بندی می‌شوند. از نظر ساختار شیمیایی به گروه‌هایی مانند بتا-لاکتام‌ها (پنی‌سیلین‌ها)، تتراسایکلین‌ها، ماکرولیدها و آمینوگلیکوزیدها تقسیم می‌شوند که هرکدام ویژگی‌های مولکولی متمایزی دارند. از لحاظ مکانیسم اثر، برخی مانند پنی‌سیلین‌ها با مهار سنتز دیواره سلولی باکتری‌ها را از بین می‌برند، درحالی که تتراسایکلین‌ها با اختلال در سنتز پروتئین عمل می‌کنند. همچنین از نظر طیف فعالیت، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند پنی‌سیلین‌ها عمدتاً بر باکتری‌های گرم مثبت مؤثرند، درحالی که گروه‌هایی مانند فلوروکینولون‌ها وسیع الطیف هستند.
- بتا-لاکتام‌ها (Beta-lactams)
زیرگروه‌ها:
- پنی‌سیلین‌ها (Penicillins) : آمپی‌سیلین، آموکسی‌سیلین، بنزیل‌پنی‌سیلین
- سفالوسپورین‌ها: (Cephalosporins) سفالکسین، سفتیوفور، سفاکلور، سفووسین
- کاربرد: درمان عفونت‌های تنفسی، ادراری، پوستی، و گوارشی
- آمینوگلیکوزیدها (Aminoglycosides)
- نمونه‌ها: جنتامایسین، استرپتومایسین، نئومایسین
- کاربرد : پیشگیری یا درمان عفونت‌های روده‌ای
- تتراسایکلین‌ها (Tetracyclines)
- نمونه‌ها: اکسی‌تتراسایکلین، داکسی‌سایکلین
- کاربرد: درمان عفونت‌های باکتریایی مختلف مانند عفونت‌های تنفسی، ادراری و پوستی
- سولفونامیدها (Sulfonamides)
- نمونه‌ها: سولفادیازین، سولفامتازین (سولفادیمیدین)، سولفامتوکسازول، سولفامرازین
- کاربرد: درمان عفونت‌های روده‌ای، ادراری، تنفسی
- ماکرولیدها (Macrolides)
- نمونه‌ها : تیامولین، اریترومایسین، تایلوزین، تولترازوریل
- کاربرد: عفونت‌های تنفسی، مایکوپلاسما، بیماری‌های خاص طیور
- فلوروکینولون‌ها (Fluoroquinolones)
- نمونه‌ها: انروفلوکساسین، ماربوفلوکساسین، سیپروفلوکساسین
- کاربرد: عفونت‌های شدید تنفسی، ادراری، سیستمیک
- فنیکل‌ها (Phenicols)
- نمونه‌ها: کلرامفنیکل، فلورفنیکل
- کاربرد: عفونت‌ها به‌ویژه در طیور و آبزیان
- لینکوزامیدها (Lincosamides)
- نمونه‌ها: لینکومایسین، کلیندامایسین
- کاربرد: عفونت‌های استخوانی، بافت نرم، دندان
- پلی‌میکسین‌ها (Polymyxins)
- نمونه‌ها: پلی‌میکسین B و E
- کاربرد: عفونت‌های روده‌ای در طیور
قوی ترین آنتی بیوتیک دامی
آنتی‌بیوتیک‌ها در دامپزشکی بر اساس قدرت اثر و اهمیت بالینی در درمان عفونت‌های حیوانی، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها به دامپزشکان کمک می‌کنند تا با توجه به نوع باکتری و شدت عفونت، مناسب‌ترین دارو را انتخاب کنند. اما با گسترش روزافزون مقاومت آنتی‌بیوتیکی، حتی قویترین آنتی‌بیوتیک‌های دامی نیز در حال از دست دادن اثربخشی خود هستند. امروزه بسیاری از سویه‌های باکتریایی به داروهای خط آخر مانند ونکومایسین، کلیستین و کارباپنم‌ها نیز مقاوم شده‌اند و این زنگ خطر بزرگی برای صنعت دامپزشکی و سلامت عمومی محسوب می‌شود. در واقع هیچ “قویترین آنتی‌بیوتیک دامی” به صورت مطلق وجود ندارد، چرا که باکتری‌ها با مکانیسم‌های هوشمندانه مانند تولید آنزیم‌های تخریب‌کننده، تغییر در ساختار دیواره سلولی و پمپ‌های افلاکس، به سرعت در برابر داروها مقاومت ایجاد می‌کنند. این بحران جهانی باعث حرکت به سمت استفاده از جایگزین‌هایی مانند آنتی بیوتیک گیاهی، فیتوبیوتیک‌ها، پروبیوتیک‌ها کرده است.
برای اطلاعات بیشتر در مورد آنتی بیوتیک گیاهی طیور آریوبیوتیک کلیک کنید.
عوارض جانبی آنتی بیوتیک ها
در صنعت دام و طیور، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها رایج است؛ اما این روش درمانی، اگر به‌صورت بی‌رویه و غیراصولی انجام شود، می‌تواند مشکلات جدی هم برای حیوان و هم برای انسان ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین عوارض مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک در دام‌ها، ایجاد مقاومت دارویی در باکتری‌هاست. این پدیده باعث می‌شود داروهای معمول دیگر پاسخگو نباشند و درمان بیماری‌ها سخت‌تر و پرهزینه‌تر شود. همچنین، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است موجب آسیب به بافت‌های حساس مثل کبد و کلیه شوند یا با ایجاد اختلال در فلور طبیعی روده (میکروب های مفید روده)، عملکرد گوارشی دام را تحت تأثیر قرار دهند.
در چند سال اخیر، تمایل به استفاده از جایگزین‌های طبیعی و ایمن، مانند داروهای گیاهی در دامپزشکی، به شدت افزایش یافته است. بعضی گیاهان دارویی با خاصیت ضدباکتری و ضدویروس توانسته‌اند در کنترل عفونت‌ها عملکرد قابل توجهی از خود نشان دهند. این ترکیبات طبیعی با تقویت سیستم ایمنی دام، نه‌تنها نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را کاهش می‌دهند، بلکه عوارض جانبی آن‌ها را نیز از بین می‌برند. بسیاری از پرورش‌دهندگان اکنون از مکمل‌ها و داروهای گیاهی برای دامپروری استفاده می‌کنند تا سلامت گله را به شکل پایدار حفظ کنند.
تغییر نگاه به سمت درمان‌های گیاهی دامپزشکی، فقط به دلیل نگرانی از سلامت دام نیست، بلکه به دلیل دغدغه‌های جدی نسبت به سلامت انسان نیز اهمیت پیدا کرده است. باقی‌مانده آنتی‌بیوتیک‌ها در محصولات دامی مانند گوشت، تخم‌مرغ یا شیر می‌تواند به‌طور غیرمستقیم وارد بدن انسان شود و پیامدهای جدی برای بهداشت عمومی به‌دنبال داشته باشد. در مقابل، داروهای گیاهی این عوارض را ندارند و می‌توانند راهکاری مطمئن برای کاهش وابستگی به داروهای شیمیایی در دامپروری باشند.
