داروهای ضدکوکسیدیوز
ضدکوکسیدیوزها داروهایی هستند که برای درمان یا پیشگیری از کوکسیدیوز استفاده می شوند. کوکسیدیوز (Coccidiosis) یک بیماری انگلی روده است که توسط انگل های تک سلولی جنس آیمریا (Eimeria) در حیواناتی مانند طیور، گوساله، گوسفند، بز، سگ، گربه و … ایجاد می شود. کوکسیدیوز شابع ترین بیماری انگلی در طیور است که خسارت اقتصادی زیادی به مرغدارها وارد می کند که ناشی از تلفات، افت تولید، افزایش ضریب تبدیل خوراک و هزینه های درمانی است. علائم این بیماری شامل اسهال آبکی یا خونی، کاهش اشتها، کاهش رشد، پرهای ژولیده، رنگپریدگی تاج و ریش (ناشی از کمخونی)، کاهش تولید تخم مرغ در مرغان تخمگذار و افزایش تلفات ناگهانی است. در موارد حاد، گله ممکن است حالت جمع شدگی، خواب آلودگی و بیحالی نشان دهد.
داروهای ضدکوکسیدیوز چرخه زندگی این بیماری انگلی را هدف قرار می دهند. این داروها به سه گروه اصلی شیمیایی (مانند سولفونامیدها، تیابندازول و نیکاربازین) و یونوفورها (مانند موننسین، سالینومایسین و لازالوسید) و گیاهی (کوکسی فیت و کوکسی فیت ال) تقسیم می‌شوند که برای پیشگیری و درمان کوکسیدیوز در طیور استفاده می‌شوند. یونوفورها با اختلال در تعادل یونی انگل، آن را از بین می‌برند، در حالی که داروهای شیمیایی مستقیماً بر متابولیسم کوکسیدیا اثر می‌گذارند. داروهای گیاهی نیز با مکانیسم اثرات متعدد بر متابولیسم، دیواره سلولی و چرخه زندگی انگل اثر می گذارد. استفاده طولانی‌مدت و پیاپی از ضدکوکسیدیوزهای شیمیایی باعث ایجاد مقاومت دارویی در انگل ها میشود اما داروهای گیاهی مقاومت ضدمیکروبی ایجاد نمی کنند.
اخیراً استفاده از پروبیوتیک‌ها، گیاهان دارویی و واکسن‌های زنده ضعیف‌شده به عنوان جایگزین‌های طبیعی در کنترل کوکسیدیوز مورد توجه قرار گرفته که در ادامه به بررسی برخی از این روش ها می پردازیم:
- واکسن ها:
واکسن‌های ضدکوکسیدیوز به منظور پیشگیری از این بیماری طراحی شده‌اند و به‌ویژه در صنعت طیور استفاده می‌شوند. واکسن‌های ضدکوکسیدیوز معمولاً از تخم انگل‌های ضعیف یا کشته‌شده استفاده می‌کنند که به طور ایمن در بدن وارد می‌شوند. این فرم‌های ضعیف شده انگل‌ها قادر به ایجاد عفونت واقعی نیستند، اما به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند تا آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که در آینده در صورت مواجهه با انگل‌های زنده، از حیوان محافظت کنند.
اگرچه واکسیناسیون یکی از راه‌های مؤثر برای کنترل کوکسیدیوز است، اما دارای معایبی نیز می‌باشد. اولاً، واکسن‌های زنده (حاوی اووسیست‌های ضعیف‌شده) ممکن است در گله‌های حساس باعث بروز علائم خفیف بیماری یا کاهش موقت عملکرد رشد شوند. ثانیاً، هزینه تولید و توزیع این واکسن‌ها نسبت به داروهای ضدکوکسیدیوز بالاتر است و نیاز به برنامهریزی دقیق برای زمان مصرف دارد. همچنین، ایمنی ایجادشده اغلب سویه‌خاص است و در برابر تمام گونه‌های Eimeria محافظت کامل ایجاد نمی‌کند. علاوه بر این، در گله‌های بزرگ، اجرای یکنواخت واکسیناسیون (به‌ویژه از طریق آب آشامیدنی یا اسپری) چالش‌برانگیز است و در صورت عدم پوشش مناسب، ممکن است ایمنی گله به‌طور ناهمگون ایجاد شود. در نهایت، برخی واکسن‌ها نیاز به تقویت کننده دارند که این موضوع مدیریت پرورش را پیچیده‌تر می‌کند.
- داروهای گیاهی:
داروهای گیاهی ضدکوکسیدیوز که حاوی سیر، جفت بلوط و آرتیمیزیا آنوا هستند، از جمله درمان‌های طبیعی محسوب می‌شوند که برای پیشگیری و کنترل کوکسیدیوز در حیوانات (به ویژه طیور و دام‌ها) استفاده می‌شوند. این گیاهان به دلیل ویژگی‌های دارویی خاص خود توانایی مبارزه با انگل‌های آیمریا و کاهش شدت بیماری را دارند. مزیت داروهای گیاهی این است که مقاومت دارویی ایجاد نمی کنند چرا که هر گیاه حاوی چندین ترکیب موثره و فعال است که هر ترکیب با مکانیسم اثر خاصی بر روی انگل اثر می گذارد در نتیجه مقاوم شدن یک انگل نسبت به تمامی این ترکیبات عملا غیرممکن است. یک مزیت دیگر داروهای گیاهی این است که محدودیت و منع مصرف ندارند چرا که باقیمانده های دارویی خطرناکی در گوشت و شیر و تخم مرغ حیوانات برجای نمی گذارند. اگرچه ترکیبات گیاهی گزینه مناسبی برای کنترل طبیعی کوکسیدیوز محسوب می‌شوند، اما بهینه‌سازی فرمولاسیون و تعیین دقیق غلظت موثر آن ها شرط اصلی ایمنی و اثربخشی آن هاست.
اگرچه ترکیبات گیاهی گزینه مناسبی برای کنترل طبیعی کوکسیدیوز محسوب می‌شوند، اما بهینه‌سازی فرمولاسیون و تعیین دقیق غلظت موثر آن ها شرط اصلی ایمنی و اثربخشی آن هاست.
در ادامه به عنوان مثال به بررسی مکانیسم اثر ضدکوکسیدیوزی چند گیاه می پردازیم:
- خواص ضدکوکسیدیوزی سیر:
سیر (garlic) دارای خواص ضد میکروبی و ضد انگلی است. ترکیبات آلیسین و سولفیدهای (ترکیبات گوگردی) موجود در سیر می‌توانند فعالیت ضدانگلی علیه آیمریا (Eimeria) داشته باشند. این ترکیبات ممکن است با آسیب به غشاهای سلولی انگل‌ها و یا با تداخل در متابولیسم آنها، تکثیر انگل‌ها را مهار کنند.
- خواص ضدکوکسیدیوزی جفت بلوط:
جفت بلوط (Oak) حاوی تانن‌ها (Tannin) و ترکیبات فنولی است که خواص ضدانگلی دارند. تانن‌ها به عنوان ترکیبات طبیعی ضدکوکسیدیوز با مکانیسم‌های مختلفی مانند مهار رشد اووسیست‌ها از طریق اختلال در چرخه زندگی انگل، تقویت یکپارچگی دیواره روده و کاهش التهاب ناشی از عفونت عمل می‌کنند. علاوه بر خاصیت ضدکوکسیدیایی مستقیم، با تعدیل سیستم ایمنی و افزایش مقاومت مخاط روده به بهبود سلامت طیور کمک می‌نمایند. ترکیبات موجود در جفت بلوط می‌توانند باعث ایجاد محیط غیرمناسب برای رشد و تکثیر انگل‌ها شوند و از این طریق، گسترش عفونت‌های ایمریا (Eimeria) را مهار کنند.
- خواص ضدکوکسیدیوزی آرتمیزیا آنوا (درمنه خزری):
آرتمیزیا آنوا (Artemisia annua) به‌ویژه به خاطر ترکیب فعال آن یعنی آرتمیزینین (َArtemisinin) شهرت دارد که به‌عنوان یک داروی ضدانگلی قوی شناخته می شود. آرتیمیزیا آنوا از دیرباز برای درمان عفونت‌های انگلی به‌ویژه در برابر تک یاخته‌ها و مالاریا استفاده میشود. ترکیب اصلی آرتیمیزیا آنو با عملکرد ضدانگلی خود به کاهش بار انگلی در بدن کمک می‌کند. آرتیمیزیا آنوا همچنین با تحریک سیستم ایمنی و افزایش توان دفاعی بدن، از گسترش عفونت‌های انگلی جلوگیری می‌کند.
ترکیب سیر، جفت بلوط و آرتیمیزیا آنوا در داروهای گیاهی ضدکوکسیدیوز، به‌ویژه از طریق خواص ضدانگلی، تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب می‌تواند به مبارزه با ایمریا (Eimeria) و کاهش علائم کوکسیدیوز کمک کند. این داروها به عنوان مکمل‌های طبیعی و کم‌خطر می‌توانند در کنار سایر روش‌های درمانی برای مدیریت کوکسیدیوز مورد استفاده قرار گیرند.
برای درمان قطعی کوکسیدیوز می توانید از داروهای کاملا گیاهی ضدکوکسیدیوز کوکسی فیت که به صورت پودر مخلوط در خوراک در بازار ارائه می شود استفاده کنید. همچنین می توانید از محلول خوراکی کوکسی فیت ال که در ظرف های 30 میلی لیتری و 250 میلی لیتری عرضه می شود استفاده نمایید.
دامپزشکان و داروسازان شرکت دانش بنیان ماکیان دام پارس بعد از 3 سال تحقیق و توسعه موفق به تولید داروی گیاهی ضدکوکسیدیوز شدند که با قیمت بسیار مناسب ارائه می شود.
برای اطلاعات بیشتر راجع به ضدکوکسیدیوز های گیاهی کوکسی فیت و کوکسی فیت ال کلیک کنید
برای خرید ضدکوکسیدیوز های کوکسی فیت و کوکسی فیت ال کلیک کنید
- یونوفوره ها:
یونوفورها دسته ای از آنتی بیوتیک ها هستند که متابولیسم تک یاخته ها را مختل می کند و منجر به مرگ آنها می شود. داروهای یونوفوره رایج عبارتند از موننسین (Monensin)، لازالوسید (Lasalocid)، ناراسین (Narasin) و سالینومایسین (Salinomycin) و مادورامایسین (Maduramycin). این داروها عمدتا برای طیور (مرغ و بوقلمون) و دام (گاو و گوسفند) استفاده می شود. مصرف بیش از حد و بی رویه آنها می تواند باعث مسمومیت و مقاومت دارویی شود.
- ضدکوکسیدیوزهای سنتتیک (مواد شیمیایی):
این مواد شیمیایی مصنوعی، با مختل کردن برخی فرآیندهای حیاتی در انگل‌های کوکسیدیا، از رشد و تکثیر آنها جلوگیری می‌کنند. داروهای رایج سنتتیک عبارتند از آمپرولیوم (Amprolium)، نیکاربازین(Nicarbazin)، دیکلازوریل (Diclazuril) و تولترازوریل (Toltrazuril).
- مشتقات بنزن:
مشتقات بنزن گروهی از داروهای ضدکوکسیدیوز هستند که با تکثیر انگل کوکسیدیا تداخل ایجاد می کنند. دارو های درمانی این گروه عبارتند از روبنیدین (Robenidine) و دینیتولمید (Dinitolmide) که هر دو هم برای پیشگیری و هم برای درمان استفاده می شوند. این داروها با ایجاد اختلال در سنتز اسید نوکلئیک کوکسیدیا ها از تکثیر آنها جلوگیری می کنند. به عنوان مثال، روبنیدین با تأثیر بر میتوکندری، تولید انرژی را مهار می کند. این دارو ها عمدتا برای طیور استفاده می شوند.
استفاده از این داروها با چالش‌های متعددی همراه است، از جمله مسمومیت کبدی و کلیوی در دوزهای بالا، ایجاد مقاومت دارویی در سویه‌های Eimeria، و دوره پرهیز از مصرف (Withdrawal period) طولانی که محدودیت‌هایی در استفاده از محصولات طیور ایجاد می‌کند. همچنین، این ترکیبات ممکن است با کاهش جذب ویتامین‌های حساس مانند ویتامین K اختلالات متابولیکی ایجاد کنند. برخی گزارش‌ها نیز از کاهش اشتها و رشد ناکافی طیور در اثر مصرف طولانی‌مدت این داروها حکایت دارند. به‌علاوه، نگرانی‌های زیست‌محیطی درباره تجمع باقیمانده دارویی در گوشت و تخم‌مرغ و اثرات آن بر سلامت انسان وجود دارد که استفاده از این ترکیبات را با محدودیت‌های قانونی مواجه کرده است.
- هالوفوژینون:
این ترکیب برای جلوگیری از رشد بیماری کوکسیدیوز، به ویژه در مراحل اولیه زندگی آنها استفاده می شود. هالوفوژینون از دارو های رایج دارای ترکیبات تریتیوم دار است. این دارو با معایبی مثل سمیت در دوزهای بالا، ایجاد مقاومت دارویی در انگل‌ها، دوره پرهیز طولانی قبل از کشتار، اختلال در جذب مواد مغذی و تأثیر منفی بر میکروبیوم روده همراه است. همچنین، نگرانی درباره باقیمانده دارویی در محصولات طیور و محدودیت‌های قانونی در برخی کشورها، استفاده از آن را با چالش مواجه کرده است.
در صورت ایجاد مقاومت ضدمیکروبی در روش ترکیب داروهای ضدکوکسیدیوز، گزینه‌های درمانی آینده را محدود خواهد کرد.
- محصولات ترکیبی
برخی از دامپزشکان و داروسازان برای اثربخشی بیشتر و جلوگیری از ایجاد مقاومت، کلاس‌های مختلفی از داروهای ضدکوکسیدیوز را ترکیب می‌کنند.
دارو های ترکیبی ضدکوکسیدیوز رایج عبارتند از:
- آمپرولیوم + سولفادیمتوکسین (Amprolium + Sulfadimethoxine)
- موننسین + سالینومایسین (Monensin + Salinomycin)
- مادورامایسین و نیکاربازین (Maduramycin+ Nicarbazin)
ترکیب داروهای ضدکوکسیدیوز اگرچه برای افزایش اثربخشی و کاهش مقاومت دارویی تا حدودی مفید است، اما معایبی مانند سمیت ترکیبی (به ویژه بین یونوفورها و نیکاربازین)، افزایش هزینه تولید، پیچیدگی در مدیریت دوز، محدودیت‌های قانونی باقیمانده دارویی و اختلال بیشتر در میکروبیوم روده را به همراه دارد. همچنین این روش در صورت ایجاد مقاومت، گزینه‌های درمانی آینده را محدود می‌کند. بنابراین استفاده از این ترکیبات نیاز به محاسبات دقیق، نظارت مستمر دامپزشکی و ارزیابی دقیق نسبت سود به زیان دارد تا از عوارض ناخواسته جلوگیری شود.
