کوکسیدیوز در گوسفند و بز؛ از علت تا درمان

کوکسیدیوز گوسفند و بز چیست؟

کوکسیدیوز گوسفند و بز نوعی بیماری شایع و مضر از نوع عفونت تک یاخته ای است که توسط انگل های کوکسیدیایی جنس آیمریا ایجاد می شود. متاسفانه این بیماری می تواند تولیدات یک گله را به صورت دائمی کاهش دهد و خسارات جبران ناپذیری به دامدار وارد کند. 

بهتر است برای درک بهتر این بیماری پیش از هر چیز به تشریح چرخه زندگی آیمریا بپردازیم.

چرخه زندگی انگل آیمریا 

آیمریا معمولاً فقط به یک میزبان (گوسفند، بز، گاو، اسب، سگ، گربه و انسان) نیاز دارد تا بتواند چرخه زندگی خود را کامل کند و نیازی به میزبان واسطه ندارد. بخشی از چرخه زندگی آیمریا درون بدن میزبان و بخشی دیگر خارج از آن و در محیط انجام میشود. در واقع مرحله تقسیم جنسی و غیرجنسی (مروگونی و گاموگونی) در سلول های روده میزبان و مرحله اسپوروگونی خارج از بدن میزبان رخ میدهد.

چرخه زندگی انگل آیمریا

• مرحله اسپوروگونی، خارج از بدن میزبان

اسپوروگونی 2 تا 7 روز طول میکشد و شامل مراحل زیر است: 

1. اووسیست های نابالغ با مدفوع از بدن حیوان خارج می شوند
2. اولین تک سلولی درون اوسیست به چهار اسپوروبلاست تقسیم می‌شود
3.  هر اسپروبلاست به یک اسپوروسیست منفرد تبدیل میشود
4. هر اسپوروسیست نیز حاوی دو اسپوروزوئیت خواهد بود

اووسیست دارای دیواره ضخیم بیضی شکل است که با آن از اسپوروزوئیت های عفونی محافظت کند. بعد از اینکه اوسیست توسط میزبان خورده شد، چرخه داخل بدن میزبان آغاز میشود.

• مرحله مروگونی و گاموگونی در سلول های روده میزبان

تقسیم غیر جنسی یا مروگونی

1. اوسیست بلع شده بر اثر عوامل مکانیکی (حرکات روده) و شیمیایی (نمک‌های صفراوی و تریپسین) باز می شود.
2. اسپروسیست و اسپروزوئیت ها آزاد میشوند.
3. اسپروزوئیت های آزاد شده خود را وارد سلول های مخاط روده کرده و در آنجا با تکثیر غیر جنسی زیاد می شوند.
4. یاخته های حاصل از تقسیم دیواره سلول روده را پاره کرده و بیرون میریزند و هر کدام وارد سلول جدیدی از روده می شوند و باز هم تکثیر غیرجنسی میکنند.

این چرخه چند بار تکرار میشود.

تقسیم جنسی یا گاموگونی

پس از چندین سیکل غیر جنسی، اشکال جنسی یعنی همان گامتوسیت ها درون سلول های روده ای ایجاد میشوند.

1. گامتوسیت ها به میکروگامتوسیت و ماکروگامتوسیت تفکیک می شوند و تولید مثل جنسی آغاز می شود.
2. ماکروگامتوسیت به یک ماکروگامت تبدیل میشود.
3. میکروگامتوسیت نیز تعداد زیادی میکروگامت آزاد می کند که تاژک دارند، متحرکند و بطرف ماکروگامت ها حرکت میکنند.
4. از لقاح ماکروگامت و میکروگامت اووسیت نابالغ به وجود می آید.

 این چرخه بسیار سریع رخ می دهد.

کوکسیدیوز گوسفند و بز چه علائمی دارد؟

به طور کلی کوکسیدیوز در گوسفند و بز به دو شکل بالینی و تحت بالینی رخ میدهد. بره و بزغاله های یک تا چهار ماهه در مقایسه با حیوانات مسن‌تربیشتر به فرم بالینی مبتلا میشوند. در فرم بالینی اسهال شدید و در فرم تحت بالینی عدم وزن گیری و افت تولیدات بزرگترین معضل پیش روی ماست.

علائم شکل بالینی کوکسیدیوز گوسفند و بز 

• اسهال آبکی با یا بدون مخاط و خون
• مرگ ناگهانی در حیوانات جوان بین 2 تا 4 ماه
• رشد ضعیف
• کم آبی بدن
• پوشش موی نامرغوب
• کوزه ای شدن ظاهر شکم
• از دست دادن اشتها
• بروز درد شکمی (افتادن به پهلو و ناله کردن)
• تب
• لاغری ناشی از کاهش وزن
• کم آبی بدن به دلیل اسهال
• یبوست و مرگ در برخی از بزها 
• ضعف 
• مرگ

علائم شکل تحت بالینی کوکسیدیوز گوسفند و بز 

• اختلال در رشد 
• کاهش اشتها
• بی حالی و خستگی
• افت تولید

علائم دام های بهبود یافته از کوکسیدیوز

• عدم رشد
• سرعت رشد پایین
• کاهش تولید شیر
• قدرت ایمنی پایین
• حساسیت بیشتر به انواع بیماری

چه چیزی گله را به درگیری با کوکسیدیوز مستعد میکند؟

• از شیر گرفتن (ممکن است باعث شود بزغاله یا بره ها به طور ناگهانی بدون هیچ علامت قبلی‌ای بمیرند)
• شرایط استرس زا، مانند حمل و نقل یا جابجایی
• تغییر ناگهانی شرایط آب و هوایی
• تغییر در خوراک 
• قرار داشتن در دوران نقاهت انواع بیماری

چرا کنترل و درمان کوکسیدیوز حائز اهمیت است؟

1. کنترل این انگل به تولیدکنندگان کمک می کند تا حیوانات سالم تری پرورش دهند که سریعتر رشد میکنند. به این ترتیب راندمان گله بالا میرود.
2. خسارات ناشی از بیماری کوکسیدیوز، از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار است.
3. در عفونت های خفیف و تحت بالینی، کاهش تولید مشهود است.
4. در فرم بالینی کوکسیدیوز گوسفند و بز، اسهال مستقیماً بر رشد حیوانات اثر میگذارد و مرگ و میر احتمالی را نیز به همراه دارد. 

چرا باید درمان های جدید را جایگزین درمان های قدیمی کنیم؟

1. متاسفانه استفاده مداوم از مواد شیمیایی باعث شده که اکثر گونه های آیمریا در برابر ضدکوکسیدیوزهای رایج مقاوم بشوند. در نتیجه این داروها که پیش از این به خوبی کوکسیدیوز را مهار می کرد، عملاً بی اثر شده اند. 
2. اتحادیه اروپا از سال 2006، استفاده پیشگیرانه از کوکسیدیواستات ها را در خوراک محدود کرده است.
3. مصرف ترکیبات کوکسیدیواستات یونوفوره محدودیت و عوارض خاصی ایجاد میکند.
4. اکثر ضد کوکسیدیوزهای شیمیایی به دلیل ایجاد اثرات باقیمانده در تولیدات حیوان، دارای دوره پرهیز از مصرف هستند. همچنین در دوران تولید و شیردهی منع مصرف دارند.
5. واکسن های ضد کوکسیدیوزی که جدیدا ساخته شده است؛ همچنان روش کارآمد، ایمن و اقتصادی در مقابله با کوکسیدیوز و دفع اووسیست نیستند.
6. واکسن کوکسیدیوز فقط برای طیور وجود دارد و در مورد دام واکسن معتبر و تجاری وجود ندارد.
7. ترکیبات شیمیایی دارای بقایای محیطی می باشند و می توانند منجر به آلودگی محیط زیست شوند.

مکانیسم کوکسی فیت در مهار و درمان کوکسیدیوز گوسفند و بز

کوکسی فیت داروی ضدکوکسیدیوز گیاهی و کاملاً طبیعی است. فرمولاسیون کوکسی فیت تماماً بر پایه ترکیبات موثره گیاهان جفت بلوط، سیر و آرتمیزیا انجام شده است.

• آرتمیزینین 

آرتمیزینین ماده موثره اصلی آرتمیزیا آنوا است و برای مقابله با کوکسی فیت از مکانیسم های مختلفی استفاده میکند. از جمله:

1. آرتمیزینین از طریق تخریب کمپلکس های پروکساید سبب تشکیل رادیکال های آزاد در انگل و در نتیجه ایجاد استرس های اکسیداتیو در انگل می گردد. این رادیکال ها بطور مستقیم سبب مهار اسپورولاسیون شده و مانع تشکیل دیواره سلولی انگل می گردد.
2. تحقیقات نشان داده که عصاره آتمیزیا آنوا باعث بهبود وزن گیری، بهبود ضریب تبدیل خوراک و کاهش ضایعات روده ای میشود.
3. آرتمیزینین با از بین بردن ترکیبات پراکسید آهن دار و تولید ترکیبات اکسیژن فعال (ROS) باعث ایجاد استرس اکسیداتیو در انگل آیمریا می شود. ترکیبات ROS با ممانعت از اسپورولاسیون و تشکیل دیواره سلولی، باعث تداخل در چرخه زندگی انگل آیمریا می شوند. 
4. آرتمیزیا آنوا دارای مقدار زیادی ترکیبات فیتوبیوتیک، فلاونوئیدها و ترکیبات فنلی است که در حفظ تعادل میکروبیوتای روده نقش مهمی دارد.
5. آرتمیزیا باعث افزایش فعالیت آنزیم های کاتالاز (CAT)، گلوتاتیون پراکسیداز (GSH-px) و سوپراکسید دیسموتاز (SOD) و در نتیجه افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی کل میشود.
6.  در پی استفاده از عصاره آرتمیزیا آنوا IgA، IgG، IgM و لیزوزیم سرمی افزایش پیدا میکنند.
7. با مصرف آرتمیزیا آنوا اینترفرون گاما (IFN-γ) و IL-6 که از عوامل بروز التهابند، کاهش می یابد.
8. آرتمیزیا آنوا تنوع میکروبی سکوم را افزایش می دهد. 
9. تحقیقات نشان داده که آرتمیزینین باعث افزایش ارتفاع پرز ژژنوم و عمق کریپت روده شده است.
10. آرتمیزینین همچنین با مهار فعال‌سازی NF-kB، کاهش بیان iNOS و COX2، کاهش بیان mRNAی IL-1β، IL-6 و TNF-α باعث کاهش التهاب می‌شود.

• تانن 

تانن نیز ماده موثر اصلی جفت بلوط است و مکانیسم های مختلفی برای مقابله با بیماری کوکسیدیوز دارد:

1. تانن میتواند از طریق دیواره اووسیست به انگل نفوذ کند و سبب غیرفعال کردن آنزیم های مسئول اسپورولاسیون شود.
2. یکی از مهم ترین مکانیسم های تانن اتصال به پروتئین های مورد نیاز باکتریها از دسترس پاتوژن است.
3.  تانن همچنین با مهار آنزیم های خارج سلولی میکروب ها، کاهش دسترسی میکروب ها به سوبستراهای مورد نیاز جهت رشد و مهار فسفریلاسیون اکسیداتیو، اثرات ضد میکروبی خود را اعمال میکند.
4. تانن با خارج کردن یون های فلزی از دسترس باکتری و تشکیل کمپلکس با غشا سلولی آنها سبب تغییرات مورفولوژیکی دیواره سلولی و افزایش نفوذ پذیری غشا باکتری می گردد.
5. تانن همچنین اینترلوکین 10 سرمی (IL-10) را که عامل ضد التهابی است، افزایش میدهد.

• آلیسین 

آلیسین ماده موثره سیر است و میتواند با غیر فعال کردن آنزیم های حاوی گروه تیول به خوبی جلوی اسپورولاسیون انگل آیمریا را بگیرد و این کار را انجام میدهد. آلیسین آنزیم های باکتریایی دیگر مانند آنزیم های استات کیناز و فسفوترانس استیل کوآ سنتتاز را به صورت برگشت ناپذیر مهار می کند.

خلاصه ای از مکانیسم اثر کوکسی فیت بر کوکسیدیوز گوسفند و بز

داروی ضد کوکسیدیوز کوکسی فیت به شکل پودری و مخلوط در خوراک موجود است. البته به منظور سهولت در مصرف، فرم مایع این دارو با نام کوکسی فیت ال نیز تولید و به بازار عرضه شده است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد این دارو می توانید به لینک های زیر مراجعه کنید:

• رپورتاژ محصول کوکسی فیت و کوکسی فیت ال
• بررسی اثرات داروی ضد کوکسیدیوز گیاهی کوکسی فیت در دام و طیور
• ضد کوکسیدیوز در طیور؛ ویژگی های یک داروی مناسب
• خسارات ناشی از بیماری کوکسیدیوز