مقدمه
پرندگان نیز مانند انسان ها دچار استرس می شوند. معمولا عبارت استرس برای توصیف اثرات مخرب فاکتور های مختلف بر سلامت و عملکرد طیور استفاده می شود. پرنده ها در بدن ذخایر محدودی برای رشد، تولید مثل، پاسخ به تغییرات محیطی و مکانیسم های دفاعی دارند. تحت شرایط استرس، ذخایر بدن شامل انرژی و پروتئین مصرف می شوند که منجر به کاهش رشد، تولید مثل و به خطر افتادن سلامت می شود.
تحت شرایط استرس طولانی مدت یا استرس های مکرر، پرنده خسته و ضعیف می شود. این شرایط منجر به گرسنگی پرنده و بیماری های عفونی می شود. پرنده های اهلی در معرض عوامل استرس زای مختلفی قرار می گیرند و بنابراین، داشتن یک برنامه مدیریتی موثر برای به حداقل رساندن این عوامل و اثرات آنها بر عملکرد و سلامت پرندگان مهم است. شناسایی و مدیریت فاکتور هایی که منجر به استرس در پرندگان می شود یک بخش حیاتی در تولید موفق طیور است. در مجموع تمام عوامل استرس زا می توانند به طور گسترده ای تحت 2 گروه عوامل استرس زای قابل اجتناب و عوامل استرس زای غیر قابل اجتناب تقسیم شوند. مدیریت موثر استرس شامل حذف تمام عوامل استرس زای قابل اجتناب و به حداقل رساندن عوامل استرس زای غیر قابل اجتناب در پرندگان می باشد اما هیچ گاه نمی توان عوامل استرس زا را به طور کامل در گله از بین برد.
یکی از مشکلاتی که متعاقب استرس در میان طیور اتفاق می افتد کانیبالیسم می باشد که منجر به ایجاد جراحاتی در نواحی تنه، پنجه ها، دم و به خصوص مخرج می شود. پیشگیری از کانیبالیسم همیشه از درمان آن راحت تر می باشد.
چالش پیشرو
در صنعت پرورش طیور، عوامل مختلف بسیاری وجود دارند که می توانند منجر به استرس در پرندگان شوند، از جمله نوک چینی، واکسیناسیون، ازدحام بیش از حد، تهویه نامناسب و … که معمولا این عوامل استرس زا نادیده گرفته می شوند. در حالی که استرس در طیور اثرات مخربی همچون سرکوب ایمنی، افت وزن گیری، افزایش ضریب تبدیل، کاهش تولید و در کل کاهش سلامت و عملکرد گله را به همراه دارد. با این حال هیچ داروی آرام بخش اختصاصی برای طیور وجود نداشته و اقدامات مدیریتی نیز قادر به حذف تمام عوامل استرس زا در گله نمی باشند و در بهترین حالت تنها می توانند میزان استرس را در گله به حداقل برسانند.
نوروکالم (Neuro Calm)
سنبل الطیب و بادرنجبویه از دیرباز به عنوان آرامبخش، ضد اضطراب و استرس استفاده می شوند. این گیاهان به طور طبیعی روی سیستم عصبی تاثیر گذاشته و باعث آرامش و بهبود بی قراری می شوند. امروزه نیز این گیاهان در بهبود اضطراب، فشارهای عصبی و استرس مورد استفاده قرار می گیرند.
ترکیبات موثره موجود در سنبل الطیب از طریق تحریک آزادسازی و فعال کردن گیرنده های مهاری گاما آمینو بوتیریک اسید (GABA) و جلوگیری از تخریب آن سبب اثرات آرام بخشی می شوند. این ترکیبات هم چنین، گردش نوراپی نفرین و سروتونین در مغز را تعدیل کرده و با کنترل سطوح کورتیکوسترون خون، پاسخ های استرس را سرکوب می کنند. سنبل الطیب در درمان مشکلات با منشا استرس نیز موثر است.
ترکیبات فعال موجود در بادرنجبویه مانع از تخریب میانجی عصبی (انتقال دهنده عصبی) مهاری GABA شده و منجر به تقویت گیرنده های کولینرژیک مغز و حفاظت از اعصاب می شوند. بادرنجبویه دارای اثرات ضد التهابی، ضد ویروسی، ضد میکروبی، ضد چربی خون، و ضد دیابتی نیز می باشد.
فرمولاسیون نوروکالم به نحوی است که مواد موثره ی موجود درعصاره های سنبل الطیب و بادرنجبویه از جمله ایزوبورنئول، اسید والرنیک، لینالول، لینالیل استات، اسید رزمارینیک و فلاونوئیدها اثرات درمانی یکدیگر را تشدید و تقویت کرده و موجب اثربخشی بیشتر دارو می شوند.
هدف
با توجه به نقش استرس در سلامت و عملکرد گله و عدم وجود داروی آرامبخش اختصاصی برای طیور، یافتن ترکیبی موثر و اختصاصی ضروری می باشد. از آنجاییکه استفاده از ترکیبات طبیعی همیشه جایگزینی ایمن تر و کارآمد تر هستند، بنابراین، این مطالعه با هدف ارزیابی تاثیر مصرف داروی گیاهی نوروکالم بر تیتر آنتی بادی علیه بیماری نیوکاسل، فاکتور های هماتولوژی، متابولیک و SRBC انجام گرفت.
مطالعه فارمی
در این مطالعه تعداد 100 جوجه گوشتی به دو گروه 50 تایی کنترل و تیمار تقسیم شدند. هر دو گروه واکسن نیوکاسل دریافت کردند. گروه تیمار علاوه بر واکسن، از 7 روزگی به میزان 500 میلی لیتر در 1000 لیتر آب آشامیدنی داروی گیاهی نوروکالم نیز مصرف نمودند. سپس در 7 روزگی (شروع آزمایش)، 21 روزگی و 35 روزگی از آنها خونگیری انجام گرفت و تیتر آنتی بادی علیه نیوکاسل، تعداد گلبول های سفید، پروتئین تام، آلبومین و گلوبولین اندازه گیری شدند. هم چنین در این آزمایش در 7 روزگی گلبول قرمز 10 درصد گوسفند به صورت iv به پرنده ها تزریق شد و یک هفته بعد نیز تکرار گردید. سپس در روز های 21 و 35 روزگی خونگیری انجام شد و تیتر آنتی بادی علیه SRBC اندازه گیری گردید. به عبارتی پاسخ ایمنی به گلبول های قرمز گوسفند در مرغان بررسی گردید.
نتایج
در تمام روز های خونگیری تیتر نیوکاسل در گروه تیمار نسبت به گروه کنترل بالاتر بوده است.
در تمام روز های خونگیری تعداد گلبول های سفید خون در گروه تیمار نسبت به گروه کنترل بالاتر بوده است.
در تمام روزهای خونگیری پروتئین گلوبولین، به عنوان شاخصی از ایمنی، در گروه تیمار نسبت به گروه کنترل بالاتر بوده است.
در تمام روز های خونگیری شاخص SRBC در گروه تیمار نسبت به گروه کنترل بالاتر بوده است.
نمودار 1- ارزیابی تیتر آنتی بادی علیه بیماری نیوکاسل
نمودار 2- ارزیابی تعداد گلبول های سفید
نمودار 3- ارزیابی پروتئین تام
نمودار 4- ارزیابی میزان آلبومین
نمودار 5- ارزیابی میزان گلوبولین
نمودار 6- ارزیابی شاخص SRBC
جمع بندی
حیوانات مانند انسان ها دچار استرس و اضطراب می شوند. استرس در طیور سیستم ایمنی را به خطر انداخته و اثرات مخربی بر عملکرد و تولید دارد و تهدیدی خاموش برای سلامت و عملکرد گله تلقی می شود. پرنده ای که تحت استرس قرار دارد به ندرت علامت بارزی از خود نشان می دهد، در نتیجه مشکل استرس و خسارات ناشی از آن در بسیاری از موارد قابل تشخیص و پیگیری نیست. در مرغداری های صنعتی عواملی چون گرما و رطوبت، واکسیناسیون، نوک چینی، ازدحام بیش از حد، تهویه نامناسب، وزن کشی، حمل و نقل، تغییر ناگهانی جیره و پیک تولید همگی برای پرنده استرس زا بوده و منجر به سرکوب ایمنی، افت وزن گیری، افزایش ضریب تبدیل، کاهش تولید و در کل کاهش سلامت و عملکرد گله می شود. در پرندگان زینتی مثل طوطی سانان نیز اختلالات رفتاری ناشی از استرس مثل افسردگی، بی اشتهایی، پرکنی و آسیب به خود بسیار شایع است و می تواند منجر به بیماری و حتی مرگ شود. با این وجود هیچ گونه داروی آرام بخش اختصاصی برای طیور وجود ندارد. داروی گیاهی نوروکالم حاوی عصاره گیاهان سنبل الطیب و بادرنجبویه می باشد و منجر به آرامش و بهبود بی قراری می شود. نتایج این مطالعه نیز نشان داد که استفاده از نوروکالم منجر به افزایش تیتر آنتی بادی علیه نیوکاسل، تعداد گلبول های سفید، گلبولین و شاخص SRBC گشت و با کاهش استرس سبب بهبود وضعیت ایمنی طیور گردید. بنابراین می توان از نوروکالم برای کاهش استرس و بهبود عملکرد طیور استفاده نمود.
