کوکسیدیوز؛ تشخیص، علائم، پیشگیری و درمان

کوکسیدیوز (Coccidiosis) عفونت انگلی دستگاه گوارش است که باعث اسهال، کاهش وزن و افت تولید تخم‌ مرغ در طیور می‌شود. کوکسیدیوز در موارد شدید منجر به تلفات بالا در گله طیور (مرغ ها و بوقلمون می شود، بنابراین کنترل و درمان به‌موقع این بیماری در مرغداری‌ها اهمیت اقتصادی زیادی دارد. درمان کوکسیدیوز خوشبختانه امروزه امکان پذیر است. پرورش دهندگان طیور برای جلوگیری از کاهش وزن مرغ ها، تلفات گله و پایین آمدن کیفیت فرآورده های حیوانی از قبیل تخم مرغ و گوشت از انواع  ضد کوکسیدیوز برای مداوا استفاده می کنند.

کوکسیدیوز یکی از پرهزینه‌ترین بیماری‌های طیور است. مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد هزینه‌های اقتصادی ناشی از کوکسیدیوز در جهان بالغ بر میلیاردها دلار در سال است. این زیان‌ها علاوه بر هزینه‌های درمان و دارودرمانی، شامل کاهش رشد پرندگان، کاهش تولید تخم‌مرغ، افزایش ضریب تبدیل خوراک و بالا رفتن تلفات می‌شود. در یک مطالعه جهانی در سال ۲۰۱۶، خسارت اقتصادی سالیانه کوکسیدیوز در مرغ‌های گوشتی حدود ۱۰٫۳۶ میلیارد پوند برآورد شده است. بنابراین تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر کوکسیدیوز برای جلوگیری از این ضررهای عمده اقتصادی ضروری است. امروزه کشورهای پیشرفته دنیا به‌دلیل نگرانی از گسترش مقاومت های دارویی و باقیمانده‌های شیمیایی، به سمت روش‌های پایدار و بدون داروهای شیمیایی حرکت کرده‌اند.

کوکسیدیوز چیست و چگونه طیور را آلوده می کند؟

بیماری کوکسیدیوز توسط انگل‌های تک‌یاخته‌ای از جنس ایمریا (Eimeria) در روده طیور ایجاد می‌شود. این انگل‌ها با آزاد شدن اووسیست در مدفوع پرندگان آلوده، وارد بستر و محیط اطراف می‌شوند. اووسیست‌های تازه‌دفع‌شده پس از ۱ تا ۲ روز در شرایط گرما و رطوبت به فرم اسپوروله تبدیل می‌گردند. سپس پرندگان دیگر با خوردن آب یا خوراک آلوده به این اووسیست‌های اسپوروله، به انگل مبتلا می‌شوند. انگل پس از ورود به بدن طیور، در سلول‌های دیواره روده تکثیر یافته و بافت روده را تخریب می‌کند، که منجر به بروز علائم گوارشی (اسهال خونی) و کاهش جذب مواد مغذی می‌شود.

علت ابتلای طیور به کوکسیدیوز

عامل اصلی ابتلا به کوکسیدیوز، بلعیدن اووسیست‌های انگل توسط پرندگان حساس است. جوان‌بودن پرنده ، سیستم ایمنی ضعیف (مثلاً به دلیل استرس یا بیماری‌های همزمان) و تغذیه نامناسب زمینه را برای بیماری فراهم می‌کنند. جوجه‌ها بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند و در صورت ابتلا آسیب بیشتری می بینند و احتمال تلف شدنشان بیشتر است.

شرایط نامساعد پرورش مانند تراکم زیاد پرنده‌ها، بستر مرطوب و تهویه ناکافی نیز خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. به‌عنوان مثال، تجمع رطوبت در بستر به‌ویژه زیر آبخوری‌ها باعث تداوم چرخه زندگی انگل می‌شود و اووسیست‌ها در محیط باقی می‌مانند. بر همین اساس، رعایت بهداشت محیطی و خشک نگه داشتن بستر اهمیت ویژه‌ای در کاهش خطر کوکسیدیوز دارد.

برای اطلاع از نحوه مدیریت بستر طیور این مطلب را بخوانید.

انتقال و شیوع کوکسیدیوز

انتقال کوکسیدیوز عمدتاً از طریق مدفوع آلوده صورت می‌گیرد. پرندگان مبتلا اووسیست انگل را در مدفوع خود دفع کرده و این اووسیست‌ها پس از تبدیل به فرم اسپوروله در محیط می‌مانند و با خوراک یا آب دیگر طیور وارد بدنشان می‌شوند. علاوه بر این، اووسیست‌ها می‌توانند توسط تجهیزات آلوده، لباس و کفش کارگران، و حتی حشرات و جوندگان به مکان‌های جدید منتقل شوند.

اووسیست‌های انگل به دلیل پوشش مقاوم، در محیط برای مدت طولانی (گاهی ماه‌ها) زنده می‌مانند؛ به همین خاطر تخمین شیوع کوکسیدیوز در مرغداری‌ها کار ساده‌ای نیست و آلودگی می‌تواند به سرعت گسترش یابد. به طور کلی، هر عاملی که باعث تماس طیور با بستر یا مدفوع آلوده شود (مانند جابجایی بستر، تراکم زیاد یا عدم قرنطینه مرغ های جدید) می‌تواند منجر به شیوع بیماری شود.

علائم کوکسیدیوز در مرغ ها

علائم کوکسیدیوز می‌تواند از تضعیف عمومی و کاهش اشتها شروع شود و به تدریج موجب بروز اسهال شدید خونی و تلفات بالا شود. مرغ‌های مبتلا معمولاً دچار بی‌حالی شدید و پرهای پف‌کرده می‌شوند. اسهال آبکی گاهی همراه با خون یا مخاط از علائم مشخص بیماری است که به دلیل آسیب دیدن دیواره روده رخ می‌دهد.

کاهش مصرف خوراک و وزن‌گیری، کاهش تولید تخم مرغ در مرغ‌های تخم‌گذار و ضعف عمومی نیز در طیور مبتلا مشاهده می‌شود.

در موارد شدید، ناحیه انتهایی روده (سکوم) سرخ و ملتهب شده و می‌تواند لخته‌های خونی تشکیل دهد که نشانه مشخص گونه‌هایی مانند آیمریا تنلا (Eimeria tenella) است. به‌طور کلی، شدت علائم بستگی به تعداد اووسیست وارد شده، سن پرنده و وضعیت ایمنی آن دارد.

تقویت سیستم ایمنی می‌تواند نقش کلیدی در پیشگیری و کاهش اثرات کوکسیدیوز در طیور (مرغ، بوقلمون) و دام‌ها داشته باشد. سیستم ایمنی قوی‌تر به حیوانات کمک می‌کند تا بهتر با عفونت‌های ناشی از آیمریا مقابله کنند، شدت بیماری را کاهش دهند و بهبودی را تسریع کنند. 

درمان قطعی کوکسیدیوز طیور

در اینجا اشاره ای کوتاه به دارو های ضد کوکسیدیوز می کنیم. برای اطلاعات بیشتر راجع به تمام دارو های ضد کوکسیدیوز طیور این جا کلیک کنید.

داروهای ضد کوکسیدیوز طیور به طور کلی به سه دسته تقسیم میشوند:

1. ضد کوکسیدیوز های یونوفوره
2. ضد کوکسیدیوزهای شیمیایی سنتتیک
3. ضد کوکسیدیوز های گیاهی

دو گروه نخست (یونوفورها و ترکیبات شیمیایی سنتتیک) جزو داروهای شیمیایی محسوب می‌شوند که در سال‌های اخیر، به دلیل گسترش مقاومت دارویی و محدودیت‌های قانونی در مصرف، اثربخشی و کاربرد آن‌ها با چالش‌هایی روبه‌رو شده است. در صورت عدم رعایت دوره منع مصرف، باقی‌مانده داروهای شیمیایی ضد کوکسیدیوز ممکن است در بدن طیور باقی بماند و منجر به آلودگی گوشت و تخم‌مرغ شده و سلامت مصرف‌کنندگان انسانی را تهدید کند.

از جمله داروهای موجود در این دسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• موننسین (Monensin)
• سالینومایسین (Salinomycin)
• مادورامایسین (Maduramicin)
• لازالوسید (Lasalocid)
• کلوپیدول (Clopidol)
• سولفونامیدها (Sulfonamides)
• آمپرولیوم (Amprolium)

به دلیل پیچیدگی چرخه زندگی انگل کوکسیدیا و مقاومت دارویی، درمان این بیماری در گذشته خیلی دشوار بود اما خوشبختانه امروزه روش های زیادی برای مقابله با این بیماری ایجاد شده است. در نتیجه، استفاده از جایگزین‌های طبیعی مانند ضدکوکسیدیوزهای گیاهی، پروبیوتیک‌ها و اسیدهای آلی به‌عنوان روش‌های ایمن‌تر و دوست‌دار محیط زیست برای کنترل کوکسیدیوز در حال گسترش است. برای نمونه، کوکسی‌فیت یکی از داروهای گیاهی مورد استفاده در درمان کوکسیدیوز است که علاوه بر اثر ضدکوکسیدیایی، به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کرده و موجب افزایش کیفیت گوشت و تخم‌مرغ می‌شود. لازم به ذکر است بهترین نتایج زمانی حاصل می‌شود که درمان دارویی با مدیریت صحیح و کنترل محیطی (بهداشت مرغداری، تهویه مناسب، بستر خشک) ترکیب شود.

برای اطلاعات بیشتر راجع به کوکسی فیت و کوکسی فیت ال کلیک کنید

برای خرید ضد کوکسیدیوز های کوکسی فیت و کوکسی فیت ال کلیک کنید

پیشگیری از کوکسیدیوز با مدیریت صحیح مرغداری و رعایت بهداشت محیطی بسیار موثرتر از درمان پس از بروز بیماری است. رعایت نکاتی چون خشک نگه داشتن بستر و ضدعفونی تجهیزات (به‌ویژه محل آبخوری و دانخوری)، تراکم مناسب پرنده‌ها و قرنطینه طیور جدید، نقش اساسی در کاهش بار اووسیست‌های انگل دارد. همچنین، استفاده منظم از خوراک حاوی ضدکوکسیدیوزهای گیاهی از همان ابتدای دوره پرورش، شیوع بیماری را به شدت کاهش می‌دهد.