ورم پستان گاو شیری; علت و درمان عفونت پستان گاو

ورم پستان گاو

ورم پستان گاو یکی از شایع‌ترین بیماری‌ های ‌گاوهای شیری است که بر اثر ورود باکتری‌ها، قارچ‌ها یا عوامل محیطی به بافت‌های پستان ایجاد می‌شود. این بیماری به دو شکل حاد و تحت بالینی بروز می‌کند و می‌تواند باعث کاهش تولید شیر، تغییر کیفیت آن و آسیب به سلامت عمومی گاو شود. عوامل انتقال بیماری شامل استفاده از تجهیزات شیردوشی آلوده، تماس با محیط‌های آلوده و رعایت نکردن بهداشت هنگام دوشش است و همچنین انتقال ممکن است از گاو بیمار به گاو سالم اتفاق بیفتد.

دامپزشک برای تشخیص ورم پستان گاو ها از روش‌هایی مانند تست کالیفرنیا ماستیت (CMT)، بررسی ظاهری شیر و پستان و در موارد پیشرفته‌تر، کشت میکروبی استفاده می‌کند. تست کالیفرنیا ماستیت (CMT) یک روش سریع و ساده برای تشخیص التهاب پستان (ماستیت) در گاوها است که با استفاده از یک معرف شیمیایی تغییرات در غلظت شیر را بررسی می کند.

اما کشت میکروبی روشی تشخیصی است که در آن نمونه های بیولوژیکی (مانند خون، ادرار یا شیر) در محیطهای کشت مناسب قرار میگیرند تا رشد میکروارگانیسم های بیماری زا شناسایی و بررسی شوند.

علائم شایع بیماری شامل تورم، گرم شدن بافت پستان، درد پستان، تغییر رنگ یا بوی شیر و گاهی تب در دام است. در برخی موارد، کاهش اشتها و افت تولید شیر نیز به‌وضوح دیده می‌شود. تشخیص زودهنگام نقش مهمی در موفقیت درمان دارد و از گسترش بیماری در گله جلوگیری می‌کند.

برای پیشگیری از ورم پستان گاو شیری، رعایت بهداشت در محل نگهداری دام، ضدعفونی مداوم سر پستان، نگهداری مناسب تجهیزات شیردوشی و تامین تغذیه متعادل ضروری است. در صورت بروز بیماری، درمان عفونت پستان شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی یا تزریقی، دوشش مکرر برای تخلیه عفونت و مصرف داروهای ضدالتهاب و اسپری های موضعی مانند ساناورا طبق نظر دامپزشک انجام می‌شود. کنترل مستمر وضعیت سلامت دام، واکسیناسیون و تفکیک گاوهای بیمار از گله نیز در کاهش شیوع مؤثر خواهد بود.

Mastitis چیست؟

ورم پستان گاو یا Mastitis یکی از رایج‌ترین بیماری‌ها در میان گاوهای شیری است که به دلیل التهاب و عفونت بافت‌های پستان ایجاد می‌شود. این بیماری اغلب به واسطه‌ی نفوذ میکروارگانیسم‌هایی نظیر باکتری‌ها به درون مجاری شیردهی پستان به‌وجود می‌آید و می‌تواند هم به‌صورت پنهان (تحت بالینی) و هم آشکار (حاد) ظاهر شود. در صورت بی‌توجهی، ورم پستان می‌تواند باعث کاهش شدید تولید شیر، افت کیفیت آن و حتی حذف گاو از چرخه تولید شود.

ورم پستان یکی از پرهزینه ترین بیماری های دامی است. بر طبق تحقیقات انجام شده در دانشگاه ملبورن (Melbourne) استرالیا در سال 2022، هر مورد بالینی ورم پستان  500 تا 1000 دلار استرالیا هزینه دارد که این هزینه ها شامل کاهش تولید شیر، درمان و حذف گاو می باشد. مطالعه‌ای در سال 2021 نشان داد که ورم پستان مسئول 15-20%  از کل تلفات اقتصادی در مزارع شیری استرالیا است.

نحوه انتقال بیماری به گاوها

عوامل بیماری‌زا که این بیماری را ایجاد می کنند، ممکن است از راه‌های مختلفی به پستان نفوذ کنند. مهم‌ترین مسیرهای انتقال عبارت‌اند از:

1. شیردوش آلوده : دستگاه‌های شیردوشی آلوده یا غیراستاندارد، یکی از رایج‌ترین راه‌های انتقال باکتری‌ها به پستان هستند.
2. دست‌های آلوده کارگران دامداری یا حوله‌های مشترک در زمان خشک‌کردن پستان.
3. بسترهای کثیف و مرطوب که باعث تماس مداوم نوک پستان با باکتری‌های محیطی می‌شود.
4. مگس‌ها و حشرات نیز می‌توانند ناقل بیماری باشند، به‌خصوص در فصول گرم سال.
5. انتقال از گاو بیمار به سالم در صورتی که اصول قرنطینه رعایت نشود.

نحوه تشخیص ورم پستان گاو

تشخیص دقیق این بیماری برای انتخاب درمان مناسب حیاتی است. دامپزشک برای تشخیص ورم پستان گاو از روش‌های زیر استفاده می‌کند:

• آزمایش کالیفرنیا ماستیت تست: (CMT) روشی سریع برای شناسایی التهاب‌های تحت بالینی و بدون علامت.
• بررسی ظاهری شیر : تغییر رنگ، وجود لخته، یا کاهش چربی شیر می‌تواند نشانه عفونت باشد.
• لمس و مشاهده پستان : دامپزشک پستان را از نظر تورم، گرما، حساسیت و سفتی بررسی می‌کند.
• کشت میکروبی شیر : برای تعیین نوع باکتری و انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب.

انواع ورم پستان گاو 

1. ورم پستان بالینی (Clinical Mastitis):

این نوع از ورم پستان علائم ظاهری آشکاری دارد و معمولاً شامل تورم پستان، تغییر رنگ یا بوی شیر، وجود لخته یا عفونت در شیر و درد در ناحیه پستان است. دام ممکن است تب و کاهش اشتها نیز داشته باشد. تشخیص بالینی توسط دامدار یا دامپزشک نسبتاً آسان است.

2. ورم پستان تحت بالینی (Subclinical Mastitis) :

در این نوع، هیچ علامت ظاهری مشخصی وجود ندارد، اما تعداد سلول‌های بدنی یا سوماتیک (Somatic Cell Count) در شیر افزایش یافته است. فقط با انجام آزمایش‌هایی مانند CMT یا بررسی آزمایشگاهی شیر، قابل شناسایی است. این نوع خطرناک‌ترین فرم پنهان بیماری است چون باعث کاهش تدریجی شیر و انتقال به دیگر گاوها می‌شود. 

3. ورم پستان مزمن (Chronic Mastitis) :

ورم پستان مزمن به حالتی گفته می‌شود که بیش از چند هفته یا ماه ادامه یافته و ممکن است به‌طور متناوب علائم داشته باشد. معمولاً در این حالت پستان دچار فیبروز (سفتی و زخم بافتی) شده و درمان آن دشوارتر است. برخی گاوها با این نوع ورم باید از چرخه تولید حذف شوند.

4. ورم پستان حاد (Acute Mastitis):

در این حالت، التهاب پستان شدیدتر و ناگهانی‌تر است. کیفیت شیر به‌شدت تغییر می‌کند و گاو ممکن است تب بالا، بی‌حالی، کاهش تولید شیر و درد زیاد در پستان داشته باشد. نیاز فوری به درمان دامپزشکی دارد. 

5. ورم پستان فوق حاد (Hyperacute Mastitis):

این نوع شدیدترین و خطرناک‌ترین فرم بیماری است و می‌تواند در عرض چند ساعت باعث شوک، افت شدید فشار خون و حتی مرگ دام شود. معمولاً توسط باکتری‌هایی مثل E. coli یا Klebsiella ایجاد می‌شود. درمان باید فوری و تهاجمی باشد.

علائم ورم پستان در گاو

حال علائم هر یک از انواع عفونت های پستان در گاو شیری را بررسی می کنیم:

• علائم ورم پستان بالینی (Clinical Mastitis)
  تورم، قرمزی، درد در پستان، وجود لخته یا چرک در شیر، کاهش تولید شیر، تب و بی‌حالی.

• علائم ورم پستان تحت بالینی (Subclinical Mastitis)
  بدون علامت ظاهری است و فقط با آزمایش (CMT یا SCC) قابل شناسایی است. تولید شیر کاهش می‌یابد و کیفیت آن افت می‌کند. 

• علائم ورم پستان مزمن (Chronic Mastitis)
  سفتی بافت پستان، عود مکرر علائم خفیف، کاهش دائمی تولید شیر، پاسخ ضعیف به درمان.

• علائم ورم پستان حاد (Acute Mastitis)
  التهاب شدید، شیر بدبو و تغییر رنگ‌داده، تب بالا، بی‌اشتهایی و افت سریع تولید شیر.

• علائم ورم پستان فوق‌حاد (Hyperacute Mastitis)
  تب بسیار شدید، شوک، شیر پر از خون یا چرک، بی‌حالی شدید، خطر مرگ بالا؛ نیاز به درمان فوری.

پیشگیری از ورم پستان گاو

پوسته مقاوم سر پستان، ماهیچه های اطراف نوک پستان و دفاع طبیعی موضعی توسط گلبولهای سفید بطور طبیعی سبب پیشگیری از ورم پستان می شود. در ادامه بررسی می کنیم که چه کاری برای پیشگیری و جلوگیری از شیوع این بیماری باکتریایی خطرناک از دستمان بر می آید:

• شست‌وشوی منظم دست و استفاده از دستکش تمیز هنگام دوشش
• خشک کردن کامل قطعات دستگاه شیردوشی پس از شستشو
• استفاده از حوله ضدعفونی‌شده یا دستمال یک‌بارمصرف برای هر گاومکمل 
• ضدعفونی دقیق فنجان‌های شیردوشی بعد از هر نوبت دوشش
• دیپ کردن سرپستان‌ها با محلول‌های مجاز پس از دوشش
• نظافت روزانه سالن شیردوشی برای کاهش آلودگی محیطی
• خوراک‌دهی دام پس از شیردوشی برای بسته‌شدن مجرای پستان
• آموزش صحیح پرسنل برای رعایت اصول بهداشتی دوشش
• تامین جیره غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی تقویت‌کننده ایمنی
• استفاده از واکسن و داروی پیشگیری طبق برنامه دامپزشک
• تهویه مناسب، بستر خشک و حذف عوامل رطوبت‌زا در محیط
• بررسی منظم پستان‌ها برای شناسایی زودهنگام عفونت‌ها

درمان ورم پستان گاو

درمان ورم پستان گاو به دو هدف اصلی متمرکز است. اولین هدف این است که شیر را به حالت اولیه و سالم خود بازگردانیم، که برای این کار نیاز است تعداد سلول‌های سوماتیک شیر به میزان قابل قبولی کاهش یابد. هدف دوم این درمان، کاهش یا از بین بردن کامل باکتری‌های موجود در شیر است. برای دستیابی به این اهداف، از روش‌های گوناگونی استفاده می‌شود که در ادامه به تشریح آن‌ها خواهیم پرداخت.

استفاده از آنتی بیوتیک برای درمان ورم پستان
استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به عنوان یکی از روش‌های پرکاربرد و شناخته‌شده برای درمان ورم پستان در گاوهای شیری، متداول است. به طور کلی، دو نوع آنتی‌بیوتیک برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از آن‌ها مستقیماً در پستان‌ها تزریق می‌شود و دیگری از طریق تزریق عضلانی یا زیرپوستی وارد بدن گاو می‌شود. معمولاً آنتی‌بیوتیک‌های داخل پستانی برای موارد خفیف ورم پستان استفاده می‌شوند؛ اما آنتی‌بیوتیک‌های عضلانی برای موارد شدیدتر توصیه می‌شوند.

مداوای زخم های ورم پستان

ورم پستان (ماستیت) میتواند باعث قرمزی، تورم، درد و گرمی در سینه شود. در موارد شدید، ممکن است چرک یا آبسه تشکیل شود که نیاز به درمان پزشکی دارد. اگر عفونت پیشرفت کند، حتی باعث تب و لرز نیز میشود. این زخم ها نیاز به مداوا دارند و می توان با استفاده از اسپری های ترمیم زخم به درمان زخم ورم پستان و کاهش التهاب و درد در آن ناحیه کمک کرد. برای التیام این زخم ها می توان از اسپری طبیعی ساناورا مخصوص ترمیم زخم و کاهش التهاب در پوست استفاده کرد.

برای اطلاعات بیشتر ساناورا اینجا را کلیک کنید

برای خرید محصول ساناورا اینجا را کلیک کنید

１.    درمان ورم پستان بالینی (Clinical Mastitis)

در این نوع که با علائم ظاهری مشخصی همراه است، درمان شامل موارد زیر است:

• آنتی‌بیوتیک‌های داخل پستانی و سیستمیک مانند آمپی‌سیلین، سفالوسپورین‌ها یا کلوکساسیلین ممکن است توسط دامپزشک تجویز شوند.
• دوشش مکرر (4 تا 6 بار در روز) برای تخلیه شیر عفونی و کاهش بار باکتریایی.
• داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) :‌ مانند فلونیکسین یا کتوپروفن برای کاهش درد و تورم.
• استفاده از مکمل‌های تقویت سیستم ایمنی مثل ایمونوپروپوفیت.
• استفاده از اسپری ترمیم زخم و التهاب مثل ساناورا.

2.     درمان ورم پستان تحت بالینی (Subclinical Mastitis)

این نوع بدون علائم بالینی است اما اثر مخربی بر تولید شیر دارد:

•         درمان آنتی‌بیوتیکی تحت نظر دامپزشک در طول دوره خشکی گاو (Dry Cow Therapy) مؤثرترین گزینه است.
•         استفاده از مکمل‌های ایمنی‌زا مانند سین بیوتیک ها.
•         پایش منظم با تست CMT یا شمارش سلول‌های بدنی (SCC) برای کنترل وضعیت حیاتی است.

3.     درمان ورم پستان مزمن (Chronic Mastitis)

در موارد مزمن که عفونت طولانی‌مدت شده، درمان دشوارتر است:

• درمان آنتی‌بیوتیکی بلندمدت (۷ تا ۱۰ روز) با ترکیب تزریقی و داخل پستانی، گاهی مؤثر است.
• دوشش مکرر ممکن است در کاهش عفونت مزمن کمک کند، ولی پاسخ‌دهی پایین‌تر از حالت حاد است.
• درمان ضدالتهاب طولانی‌مدت می‌تواند شدت علائم را کم کند.
• مکمل‌های تقویتی و تغذیه‌ای مثل سین بیوتیک MLC جهت افزایش مقاومت توصیه می‌شود.
• در موارد مقاوم، خشک‌کردن کارتیه آلوده یا حذف دام از گله تنها راه‌حل مؤثر است.
• استفاده از اسپری ترمیم زخم و التهاب مثل ساناورا.

4.     درمان ورم پستان حاد (Acute Mastitis)

در این حالت، علائم به‌صورت شدید و ناگهانی ظاهر می‌شوند:

• آنتی‌بیوتیک سیستمیک سریع‌الاثر (مثلاً سفالوسپورین یا فلورفنیکل) ممکن است توسط دامپزشک تجویزشود.
• دوشش مکرر و منظم برای کاهش التهاب و خروج شیر عفونی بسیار ضروری است.
• مایعات درمانی (تزریق داخل وریدی یا زیرجلدی) برای جلوگیری از دهیدراته شدن دام، به‌ویژه در صورت تب یا بی‌حالی.
•  ضد التهاب های غیر استروئیدی(NSAIDs) مانند فلونیکسین یا ملوکسیکام برای کنترل تب و درد.
• مکمل‌های الکترولیت برای بازگرداندن تعادل بدن.
• در صورت نیاز، حمایت‌های محیطی و تغذیه‌ای (بستر خشک، تهویه، خوراک با کیفیت) نیز ضروری است.
• استفاده از اسپری ترمیم زخم و التهاب مثل ساناورا.

5.     درمان ورم پستان فوق‌حاد (Hyperacute Mastitis)

این حالت اضطراری است و باید فوراً اقدام شود:

• آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف و قوی مانند سفتیوفور یا ماربوکسیلین، هم تزریقی و هم داخل پستانی ممکن است توسط دامپزشک تجویز شوند.
• دوشش مکرر برای تخلیه سریع سموم باکتریایی در ساعات اولیه نجات‌دهنده است.
• مایعات درمانی فوری برای مقابله با شوک و جبران کاهش حجم خون.
• داروهای ضد التهاب قوی و پایدار برای کاهش التهاب عمومی بدن.
• مکمل‌های ویتامینی مانند B کمپلکس و املاح معدنی برای حمایت از اندام‌های حیاتی.
• مراقبت شبانه‌روزی و جداسازی دام بیمار برای جلوگیری از انتقال بیماری و حفظ جان دام.

در پایان اگر بخواهیم موضوع را جمع بندی کنیم بمی توان گفت درمان مؤثر ورم پستان در گاوهای شیری وابسته به شناسایی دقیق نوع بیماری، استفاده هدفمند از آنتی‌بیوتیک‌ها، دوشش مکرر، داروهای ضدالتهاب و مراقبت حمایتی است. رعایت این اصول می‌تواند آسیب به پستان را کاهش داده، بهره‌وری را افزایش دهد و از تلفات اقتصادی در دامداری جلوگیری کند.