مقاومت ضد میکروبی (AMR) وضعیتی است که در آن میکروارگانیسمهای بیماریزا توانایی مقابله با داروهای استاندارد درمانی را به دست میآورند و اکنون طبق گزارش WHO 13 اکتبر 2025 به بحران جهانی تبدیل شده است. دادههای Global Antibiotic Resistance Surveillance Report 2025 شامل بیش از 23 میلیون عفونت باکتریایی از 104 کشور است و برای 93 ترکیب پاتوژن–آنتیبیوتیک میزان مقاومت دارویی، برآورد جهانی ارائه شده است. مقاومت ناشی از جهشهای ژنتیکی، انتقال افقی ژن و مصرف نادرست آنتیبیوتیکهاست و شامل انواع MDR، XDR و PDR میشود. در سال 2023، یک مورد از هر شش عفونت مقاوم بوده و شیوع در مناطق با منابع کم و با زیرساخت ضعیف بالاتر است. علائم بالینی شامل شکست درمان و نیاز به داروهای خط دوم است. WHO راهکارهایی شامل مصرف مسئولانه، تشخیص سریع، واکسیناسیون، تقویت آزمایشگاهها، رویکرد سلامت واحد (One Health) و همکاری بینالمللی را توصیه میکند تا روند رو به رشد AMR کنترل شود.
مقاومت دارویی چیست؟
مقاومت ضد میکروبی (AMR) به وضعیتی گفته میشود که در آن باکتریها و دیگر میکروارگانیسمهای بیماریزا برای مقابله با داروهای استانداردی که پیشتر مؤثر بودند، توانایی بهدست میآورند. گزارش WHO در 13 اکتبر 2025 هشدار میدهد که این پدیده اکنون به یک بحران جهانی تبدیل شده است و درمان عفونتهای معمولی و پیچیده را به شدت تهدید میکند. بر اساس Global Antibiotic Resistance Surveillance Report 2025، این دادهها حاصل بررسی بیش از 23 میلیون مورد عفونت باکتریایی تاییدشده از 104 کشور است و برای نخستین بار برآوردهای جهانی مقاومت برای 93 ترکیب پاتوژن–آنتیبیوتیک ارائه شده است. یافتهها نشان میدهند که AMR تنها یک مشکل بهداشتی محدود نیست، بلکه یک تهدید گسترده برای سلامت عمومی و ثبات نظامهای درمانی در سراسر جهان است.
این مقاومت به دلیل جهشهای ژنتیکی، انتقال افقی ژنهای مقاومت و فشار انتخابی ناشی از مصرف نادرست یا بیشازحد آنتیبیوتیکها شکل میگیرد. نتیجه آن، محدود شدن اثربخشی درمانهای استاندارد و افزایش خطر بروز عفونتهای مقاوم، طولانیتر شدن بیماری، افزایش هزینههای درمانی و مرگ و میر بالاتر است.
انواع مقاومت دارویی
گزارش GLASS 2025 و خبر WHO انواع مختلف مقاومت دارویی را شناسایی و طبقهبندی کردهاند:
- مقاومت چنددارویی (MDR – Multi-Drug Resistance): مقاومت همزمان باکتریها در برابر حداقل سه کلاس مختلف آنتیبیوتیک. این نوع مقاومت شایعترین نوع گزارش شده در سطح جهانی است و به طور خاص در باکتریهای گرممنفی مانند E. coli و K. pneumoniae دیده میشود.
- مقاومت گسترده (XDR – Extensively Drug-Resistant): مقاومت در برابر تقریباً تمام آنتیبیوتیکهای قابل استفاده به جز یک یا دو گزینه. این نوع مقاومت خطرناکترین است و اغلب گزینههای درمانی را تقریباً به صفر میرساند.
- مقاومت فراگیر (PDR – Pandrug-Resistance): مقاومتی که در آن باکتریها در برابر تمام آنتیبیوتیکهای موجود مقاوم هستند، که به معنای فقدان درمان مؤثر است.
این دستهبندیها نشان میدهد که مقاومت دارویی تنها یک مشکل تئوری نیست، بلکه با درصدهای قابل توجه در جمعیت باکتریها مشاهده شده است: در برخی مناطق آفریقا، بیش از 70 درصد سویههای K. pneumoniae مقاوم به سفالوسپورینهای نسل سوم هستند و بیش از 50 درصد E. coli نسبت به آنتیبیوتیکهای خط اول مقاوم شدهاند.
گسترش جهانی مقاومت: دادهها و روندهای جدید
بر اساس گزارش WHO، در سال 2023 تقریباً یک مورد از هر شش عفونت باکتریایی در سطح جهان مقاوم به آنتیبیوتیکهای رایج بوده است. این رقم نشان میدهد که مقاومت دارویی دیگر فقط یک هشدار آینده نیست بلکه واقعیتی جاری در مراقبتهای بهداشتی روزمره است. روندهای زمانی بین سالهای 2018 تا 2023 نشان میدهند که در بیش از 40% ترکیبهای پاتوژن–آنتیبیوتیک تحت پایش، مقاومت افزایش یافته است و نرخ افزایش سالانه بین 5 تا 15 درصد متغیر بوده است، امری که نشاندهنده سرعت بالای تکامل مقاومت در میکروارگانیسمهاست.
مناطق با منابع محدود، زیرساختهای آزمایشگاهی ضعیف و دسترسی ناکافی به تشخیصهای دقیق، بیشترین افزایش مقاومت را تجربه کردهاند. در این مناطق، شیوع مقاومت میتواند باعث افزایش عوارض، مرگ و میر و هزینههای درمانی شود، که نمونهای از نابرابری جهانی در مقابله با AMR است.
علائم مقاومت آنتیبیوتیکی
علائم بالینی مقاومت آنتیبیوتیکی اغلب به صورت شکست درمان، تداوم یا تشدید عفونت پس از مصرف داروهای استاندارد مشاهده میشود. گزارش WHO نشان میدهد که مقاومت در باکتریهای گرممنفی مانند Escherichia coli و Klebsiella pneumoniae به شکل قابل توجهی افزایش یافته است. بیش از 40 درصد سویههای E. coli و بیش از 55 درصد سویههای K. pneumoniae در برابر سفالوسپورینهای نسل سوم مقاوم هستند و در برخی مناطق آفریقا این میزان تا بیش از 70 درصد نیز رسیده است. این روند موجب شده که درمانهای خط اول ناکارآمد شده و استفاده از داروهای خط دوم یا آخرین گزینهها ضروری شود.
علاوه بر این، مقاومت در برابر داروهای حیاتی دیگر مانند کارباپنمها و فلوروکینولونها در حال افزایش است و این داروها برای درمان عفونتهای پیچیده حیاتی هستند. از دست رفتن اثربخشی این داروها فشار بر نظامهای درمانی را تشدید میکند و محدود شدن گزینههای درمانی را به دنبال دارد.
کانونهای بحرانی و نابرابری منطقهای
شیوع مقاومت در مناطق مختلف جهان متفاوت است: در جنوبشرق آسیا و منطقه مدیترانه شرقی، تقریباً یکسوم عفونتها مقاوم هستند، در حالی که در آفریقا این نسبت حدود یکپنجم است و در آمریکای WHO حدود یکهفتم عفونتها مقاومت نشان دادهاند. این نابرابریها بازتابی از تفاوت در ظرفیت آزمایشگاهی، کیفیت نظارتی و دسترسی به درمانهای مؤثر است.
گزارش GLASS نشان میدهد مشارکت کشورها در سیستم نظارت جهانی از 25 کشور در سال 2016 به 104 کشور در سال 2023 افزایش یافته است، اما هنوز نزدیک به 48 درصد کشورها دادهای ارائه نکردهاند و بسیاری از دادههای ارائه شده کیفیت کافی ندارند. این خلاء ها باعث میشود درک دقیق از روند جهانی مقاومت دشوار شود.
راهکارها و اقدامات WHO برای مقابله با AMR
WHO توصیه میکند که مقابله با مقاومت آنتیبیوتیکی نیازمند اقدامات چندجانبه، هماهنگ و علمی است. محورهای اصلی شامل:
- مصرف مسئولانه و هدفمند آنتیبیوتیکها: استفاده از داروهای ضدباکتری باید تنها در مواقع ضروری و مطابق با دستورالعملهای بالینی باشد تا فشار انتخابی کاهش یابد و گسترش مقاومت محدود شود. یکی از راهکارهای کاهش مصرف آنتی بیوتیک شیمیایی، انتخاب یک جایگزین مناسب گیاهی مانند آریوبیوتیک، اولین آنتی بیوتیک گیاهی جهان است که ثبت Patent می باشد. این داروی کاملا گیاهی با اثر ضد باکتریایی وسیع الطیف خود ومکانیسم اثر متفاوت از آنتی بیوتیک های شیمیایی، گزینه مناسبی برای مقابله با بیماری های عفونی بوده بدون اینکه باقیمانده دارویی و مقاومت آنتی بیوتیکی ایجاد کند.
برای اطلاعات بیشتر درمورد آنتی بیوتیک گیاهی آریوبیوتیک اینجا کلیک کنید
- تشخیص سریع و دقیق: دسترسی به تستهای آزمایشگاهی استاندارد و سریع امکان انتخاب درمان مناسب را فراهم میکند و از مصرف بیرویه یا نادرست دارو جلوگیری میکند. این اقدام نقش کلیدی در کاهش فشار انتخابی و جلوگیری از توسعه مقاومت دارد.
- واکسیناسیون مؤثر و پیشگیری از عفونت: واکسنها نه تنها از بروز عفونتها جلوگیری میکنند، بلکه مصرف آنتیبیوتیکها را کاهش داده و بنابراین نقش پیشگیرانه در کاهش AMR دارند.
در زمینه دامپزشکی به منظور تقویت سیستم ایمنی و کاهش درگیری با بیماری های عفونی، تیتر گیری بهتر از واکسیناسیون و در عین حال کاهش عوارض واکسیناسیون می توان از محصولات کاملا گیاهی بدون خط ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی مانند ایمونوپروپوفیت بهره برد.
برای اطلاعات بیشتر در مورد داروی گیاهی ایمونوپروپوفیت اینجا کلیک کنید.
برای خرید داروی گیاهی ایمونوپروپوفیت اینجا کلیک کنید.
- تقویت سیستمهای نظارت و آزمایشگاههای ملی: WHO تأکید میکند که کشورها باید دادههای قابل اعتماد و دقیق تولید کنند، زیرساختهای آزمایشگاهی را ارتقا دهند و اطلاعات خود را به GLASS ارسال کنند تا امکان ردیابی روند مقاومت فراهم شود.
- رویکرد One Health : سلامت انسان، دام و محیط زیست باید بهصورت یکپارچه در نظر گرفته شود، چرا که فشار انتخابی و گسترش مقاومت تنها در زمینه انسانی رخ نمیدهد و در دامداری، کشاورزی و محیط زیست نیز باید کنترل شود.
- تقویت همکاری جهانی و سیاستگذاری هماهنگ: گزارش WHO بر ضرورت اقدامات بینالمللی هماهنگ برای مقابله با AMR تأکید دارد. کشورها باید سیاستهای ملی خود را با دادههای جهانی و توصیههای WHO همسو کنند تا اثرگذاری اقدامات پیشگیرانه و درمانی افزایش یابد.
