مقاومت آنتی بیوتیکی (که به آن مقاومت میکروبی، مقاومت دارویی یا به طور علمی تر مقاومت ضدمیکروبی (AMR) نیز می گویند) زمانی رخ میدهد که باکتری ها، قارچ ها و انگل ها در برابر داروهای ضدمیکروبی مقاوم شده و درمان عفونت ها سخت یا غیرممکن می شود. این مشکل اغلب به دلیل مصرف بی رویه یا نادرست بعضی داروها ایجاد میشود، مانند استفاده بی مورد آنتی بیوتیک ها در عفونت های ویروسی (مانند سرماخوردگی) یا قطع زودهنگام دارو. علائم مقاومت آنتی بیوتیکی شامل طولانی شدن عفونت، عدم بهبودی پس از مصرف دارو و تشدید بیماری است.
آگاهی بخشی درباره خطرات مقاومت آنتی بیوتیکی و ترویج مصرف مسئولانه داروها، کلید کنترل این بحران جهانی است
برای پیشگیری، باید آنتی بیوتیک ها فقط با تجویز پزشک مصرف شوند، دوره درمان کامل شود و از خود درمانی پرهیز گردد. همچنین، رعایت بهداشت فردی و واکسیناسیون به کاهش نیاز به آنتی بیوتیک ها کمک می کند. درمان عفونت های مقاوم به آنتی بیوتیک اغلب نیاز به آنتی بیوتیک های قوی تر یا ترکیبی از داروها دارد که ممکن است عوارض بیشتری داشته باشند. از طرفی پژوهش ها برای توسعه داروهای جدید و روش های جایگزین مانند داروهای گیاهی، سین بیوتیک ها (پروبیوتیک و پری بیوتیک)، فاژتراپی (استفاده از ویروسهای باکتریخوار) و … متمرکز است. سازمان های جهانی، مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بر نظارت بر مصرف آنتی بیوتیک ها و آموزش عمومی تأکید دارند. این سازمان این مشکل را به عنوان یک تهدید جهانی شناسایی کرد.
باتوجه به اینکه صنایع پرورش حیوانات و کشاورزی دو بخش عمده مصرف آنتی بیوتیک ها و ترکیبات ضدمیکروبی می باشند، کاهش مصرف غیرضروری این ترکیبات در این صنایع تاثیر قابل توجهی در کاهش مقاومت های ضدمیکروبی دارد.
مقاومت آنتی بیوتیکی چیست و موجب چه می گردد؟
وقتی عوامل بیماری زای باکتریایی به درمان آنتی بیوتیکی پاسخ نمی دهند و نسبت به دارو مقاوم می شوند می گوییم مقاومت آنتی بیوتیکی رخ داده است. میکروب های بیمار زا با جهش ژنی نسبت به دارو ها مقاومت پیدا می کنند. نکته ای که همه با هم در آن اتفاق نظر دارند این است که مصرف بیش از حد، خودسرانه و نادرست دارو ها موجب تقویت مقاومت دارویی و ایجاد نسل جدیدی از میکروب های بیماری زا می شود که دارو ها دیگر توانایی مبارزه با آن را ندارند.
امروزه نه تنها در مصارف پزشکی بلکه در مصارف دامپزشکی نیز از آنتی بیوتیک ها استفاده می شود. آنها در پرورش دام، طیور و آبزیان کاربرد دارند. در ایران مصرف آنتی بیوتیک 16 برابر استاندارد جهانی است و به اندازه ی مصرف آن در کل اروپاست.
دلایل بروز مقاومت آنتی بیوتیکی
مقاومت میکروب‌ها در برابر داروها ناشی از عوامل بیولوژیکی و اجتماعی است. از نظر بیولوژیکی، جهش ژنتیکی در میکروب‌ها می‌تواند منجر به مقاومت دارویی شود. همچنین، انتقال ژن‌های مقاومت بین باکتری‌ها و فشار انتخابی که باعث بقای گونه‌های مقاوم میشود، این مشکل را تشدید می‌کند. از جنبه اجتماعی، تجویز نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها، استفاده بی‌رویه در دامداری‌ها، و عفونتهای بیمارستانی نقش کلیدی در گسترش میکروب‌های مقاوم دارند.
حال به 10 علت بروز مقاومت آنتی بیوتیکی می پردازیم:
- جهش ژنتیکی در میکروب‌ها
- انتقال ژن‌های مقاومت بین باکتری‌ها
- فشار انتخابی ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
- تجویز نادرست آنتی‌بیوتیک توسط پزشکان
- مصرف ناقص یا خودسرانه آنتی‌بیوتیک توسط بیماران
- استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها در دامداری‌ها
- عفونتهای بیمارستانی و میکروب‌های مقاوم در مراکز درمانی
- تجویز آنتی‌بیوتیک برای عفونتهای ویروسی (بی‌اثر بودن)
- کمبود آنتی‌بیوتیک‌های جدید و موثر
- انتشار میکروب‌های مقاوم از طریق آب و مواد غذایی آلوده
پیشگیری مقاومت آنتی بیوتیکی
مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک، راه را برای مقاوم‌شدن باکتری‌ها باز می‌کند و مقابله با این بحران نیازمند مشارکت جمعی است. پرهیز از خوددرمانی، تکمیل دوره درمان و رعایت بهداشت فردی از گام‌های کلیدی در پیشگیری محسوب می‌شوند. واکسیناسیون نقش مهمی در کاهش نیاز به آنتی‌بیوتیک ایفا می‌کند و آگاهی عمومی در این زمینه حیاتی است. بی‌تفاوتی امروز می‌تواند فردایی پرهزینه برای سلامت جهانی رقم بزند.
با استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها، باکتری‌ها هوشمندتر می‌شوند و روشهای درمانی موجود کارایی خود را از دست می‌دهند. تشخیص تفاوت بیماری‌های ویروسی و باکتریایی، یکی از اصول مهم در مصرف درست دارو است. نگهداری داروهای باقی‌مانده برای مصرف‌های بعدی، اشتباهی رایج و خطرناک است.
درمان مقاومت آنتی بیوتیکی
مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها به یک معضل جهانی تبدیل شده که مقابله با آن نیازمند همکاری تمام بخش‌های جامعه است. برای مقابله با این بحران، راهکارهای متعددی از جمله توسعه آنتی بیوتیکهای جدید، استفاده دقیق و هدفمند از داروهای موجود، بهبود روشهای تشخیصی برای تجویز مناسب تر، و افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات مصرف خودسرانه آنتی بیوتیکها ضروری است. علاوه بر این، سرمایه گذاری در تحقیقات برای یافتن روش های جایگزین مانند فاژتراپی (استفاده از ویروس های باکتریخوار) یا تقویت سیستم ایمنی بدن نیز می تواند نقش کلیدی در درمان عفونتهای مقاوم ایفا کند.
همکاری بین متخصصان حوزه های پزشکی و دامپزشکی با پژوهشگران حوزه هوش مصنوعی نیز می‌تواند راهکارهای مؤثری برای مقابله با چالش مقاومت آنتی‌بیوتیکی ارائه دهد. توسعه این فناوری‌ها در کنار آموزش عمومی و مدیریت صحیح مصرف دارو و توسعه پروتکل های بهینه درمانی، کلید غلبه بر این معضل جهانی خواهد بود.
یکی از راه های کاهش مقاومت و از بین بردن آن استفاده از دارو های گیاهی به جای شیمیایی است. زیرا گیاهان دارویی عوارض مخربی ندارند. آنتی بیوتیک گیاهی (مثل آریوبیوتیک) با ترکیبات طبیعی خود میتوانند نقش مهمی در کاهش مقاومت آنتی بیوتیکی ایفا کنند، چرا که بسیاری از گیاهان دارویی دارای خواص ضدباکتریایی، ضدالتهابی و تقویت کننده سیستم ایمنی هستند. این ترکیبات اغلب به صورت چندماده ای عمل میکنند، که احتمال مقاومت باکتری ها را در مقایسه با آنتی بیوتیک های تک ماده ای کاهش میدهد.
