پرورش آبزیان
صنعت آبزی پروری (پرورش ماهی، میگو، صدف و …) یکی از صنایع مهم دنیا در تامین غذای جوامع بشری است به گونه ای که 20% پروتئین مورد نیاز انسان ها در کشورهای مختلف از جمله، اروپا، آمریکا و کشورهای در حال توسعه بوسیله آن تامین می شود. با افزایش جمعیت دنیا و افزایش نیاز به منابع پروتئینی، صنعت پرورش آبزیان نیز به سرعت رشد کرد اما بدلیل نبود رویکردهای استاندارد و قوانین رگولاتوری مشخص برای پیشگیری و درمان بیماری ها خطر شیوع بیماری ها نیز به تبع رشد این صنعت افزایش پیدا کرد.
مقاومت ضدمیکروبی در آبزیان
آنتی بیوتیک ها عمده ترین داروهایی هستند که در پرورش آبزیان با هدف درمان بیماری ها یا پیشگیری و محرک رشد تجویز می شوند. از این رو محیط پرورش ماهی ها و سایر آبزیان بستر مناسبی را برای ایجاد مقاومت های ضدمیکروبی فراهم می کند. اما همانند سایر صنایع مصرف بی رویه این ترکیبات در پرورش آبزیان نیز سبب ایجاد پاتوژن های زئونوز مقاوم به دارو و انتقال آن به انسان ها می شود. ارتباط مستقیم سیستم آبزی پروری با زمین های اطراف، صنعت فرآوری غذا و انسان ها انتقال و گسترش مقاومت های آنتی بیوتیکی ایجاد شده را تسهیل می کند. از آنجایی که ماهی ها قادر به متابولیزه کردن کامل آنتی بیوتیک های مصرفی نیستند قسمت عمده آنتی بیوتیک ها (حدود 75% آنتی بیوتیک مصرف شده) از بدن آن ها بصورت فعال دفع شده و وارد آب های محیطی می شود.
آنتی بیوتیک های رایج در پرورش آبزیان
خانواده های آنتی بیوتیکی متعددی در پرورش آبزیان مورد استفاده قرار می گیرند که نوع آنتی بیوتیک ها، روش و دز مصرف آن ها به عوامل مختلفی مانند گونه ماهی یا آبزی، نوع پرورش (مثل پرورش در قفس، استخر، فشرده، نیمه فشرده و…)، دسترسی به داروها، قوانین نظارتی بر مصرف دارو و … بستگی دارد. کینولون ها یکی از آنتی بیوتیک های رایج است در آبزی پروری مورد استفاده قرار می گیرد.
باکتری هایی که ایجاد مقاومت آنتی بیوتیک در آن ها در مطالعات مختلف گزارش شده است
اما امروزه، مصرف چندین دسته از آنتی‌بیوتیک‌ها در اتحادیه اروپا ممنوع شده‌اند که شامل آنتی‌بیوتیک‌ها شامل کلرامفنیکل، سیپروفلوکساسین، فلورفنیکل، نیتروفوران‌ها و انروفلوکساسین هستند. اما متاسفانه همچنان به‌طور روتین در تولیدات آبزی‌پروری در آسیا (مانند چین و ویتنام) مورد استفاده قرار میگیرند. اما ذکر این نکته اهمیت دارد که آنتی بیوتیک های مورد استفاده در پروش آبزیان در تمامی دسته های مهم و حیاتی آنتی بیوتیکی که توسط سازمان جهانی بهداشت حیوانات (WOAH) تعیین شده است (شامل VCIA و HPCIA و CIA و MIA) قرار میگیرند. این دسته بندی ها در واقع اهمیت آنتی بیوتیک ها را بر اساس نوع مصرف آن ها در انسان و حیوانات مشخص می کند که توضیح مخفف آن ها به شرح ذیل می باشد:
ترکیبات ضدمیکروبی دارای اهمیت حیاتی برای دامپزشکی
VCIA : Veterinary Critically Important Antimicrobials
ترکیبات ضدمیکروبی با اهمیت بسیار حیاتی در انسان ها
HPCIA : Highest Priority Critically Important Antimicrobials
ترکیبات ضدمیکروبی با اهمیت حیاتی
CIA : Critically Important Antimicrobials
آنتی بیوتیک های دارای اهمیت پزشکی
MIA :Medically Important Antibiotics
چندین آنتی‌بیوتیک که معمولاً در آبزی‌پروری استفاده می‌شوند شامل کینولون‌ها (27%)، تتراسایکلین‌ها (20%)، آمفنیکل‌ها (18%) و سولفونامیدها (14%) هستند. این آنتی‌بیوتیک‌ها اغلب برای درمان یا پیشگیری از عفونت‌های باکتریایی در ماهی‌ها و سایر آبزیان استفاده می‌شوند و به گروه VCIA تعلق دارند، که اهمیت آن‌ها را برای سلامت عمومی تأکید می‌کند.
همین موضوع باعث شده که انتقال مقاومت های ضدمیکروبی یا مقاومت به آنتی بیوتیک ها به انسان ها از طریق غیر مستقیم و به واسطه مصرف محصولات آبزیان امکان پذیر شود و همین مسئله باعث به خطر اافتادن جان انسان ها از طریق عدم پاسخ عفونت های ایجاد شده در انسان ها به درمان با آنتی بیوتیک ها و در نتیجه افزایش شدت عفونت و طولانی شدن دوره درمان و حتی مرگ انسان ها می گردد.
آنتی بیوتیک های رایج مورد استفاده در پرورش آبزیان
مقابله با مقاومت های آنتی بیوتیکی در آبزیان
با توجه به قوانین روزافزون محدود کننده استفاده از آنتی بیوتیک ها در پرورش حیوانات در دنیا و از طرفی عدم کارآیی این ترکیبات ضدمیکروبی در فارم ها به دلیل گسترش وسیع مقاومت های آنتی بیوتیکی، استفاده از روش های جایگزین در پرورش آبزیان می تواند نیاز به مصرف این ترکیبات ضدمیکروبی را بطور قابل توجهی کاهش دهد. این روش های جایگزین در کنار رعایت اصول امنیت زیستی، شامل پروبیوتیک ها، پری بیوتیک ها، سین بیوتیک ها، داروهای گیاهی، پپتیدها و فاژ تراپی می باشد.
پربیوتیک ها یا پری بیوتیک ها ترکیبات غیرقابل هضمی هستند که به رشد میکروب های مفید دستگاه گوارش کمک می کنند. این ترکیبات در کنار پروبیوتیک ها یا همان باکتری های مفید برای افزایش رشد، بهبود فلور میکروبی روده، بهبود هضم و جذب و تقویت سیستم ایمنی در پرورش ماهی، میگو و سایر آبزیان استفاده می شوند. تفاوت تأثیر استفاده از پروبیوتیک‌ها در آبزی‌پروری نسبت به پرورش پستانداران و سایر حیوانات این است که پروبیوتیک‌های مورد استفاده در آبزی‌پروری می‌توانند با محیط اطراف نیز تعامل داشته باشند و به بهبود کیفیت آن منجر شوند و همچنین از رشد و توسعه عوامل بیماری‌زایی که می‌توانند وضعیت سلامت ماهی‌ها را تحت تأثیر منفی قرار دهند، جلوگیری کنند.
داروهای گیاهی با دارا بودن ترکیبات موثره مختلفی مانند تانن ها، فلاونوئیدها، فنول ها و … می توانند اثرات مختلف پیشگیرانه و درمانی ضدباکتریایی، ضدالتهابی، آنتی اکسیدانی، ضدانگلی، ضد ویروسی، ضد قارچی و محرک ایمنی داشته باشند.
