مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری استافیلوکوکوس اورئوس

استافیلوکوکوس اورئوس یکی از باکتری‌های مهم و شایع است که می‌تواند در انسان و حیوانات باعث بروز عفونت‌های پوستی، ریوی، خونی و حتی مسمومیت غذایی شود. این باکتری ه عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل عفونت‌های بیمارستانی در جامعه‌ شناخته می‌شود. اما آنچه این باکتری را به یک تهدید جهانی تبدیل کرده، افزایش نگران‌کننده مقاومت آن به آنتی‌بیوتیک‌هاست؛ به‌ویژه نوع مقاوم به متی‌سیلین که به‌اختصار MRSA نامیده می‌شود.

آشنایی با این باکتری، مکانیسم‌های مقاومت و در دسترس قرار دادن آخرین و به روز ترین روش‌های تشخیص و درمان به کادر درمان و فعالان حوزه پزشکی و دامپزشکی کمک می‌کند تا استراتژی‌های موثری برای پیشگیری و کنترل این عفونت‌ها به کار بگیرند. در این مطلب به بررسی جامع مقاومت آنتی‌بیوتیکی استافیلوکوکوس اورئوس، سویه‌های مقاوم آن و رویکردهای نوین پژوهشی پرداخته‌ایم.

باکتری استافیلوکوکوس اورئوس چیست؟

استافیلوکوکوس اورئوس یک باکتری گرم مثبت از خانواده استافیلوکوک‌ها است. این باکتری بطور طبیعی در پوست و مخاط بدن انسان و حیوانات وجود دارد و می‌تواند در صورت ضعف سیستم ایمنی تبدیل به عامل ایجاد بیماری شود. عفونت‌های ناشی از استافیلوکوکوس اورئوس می‌تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد. از جمله عفونت‌ های خفیف می‌توان به زخم‌ ها و آبسه‌ ها اشاره کرد. در حالی که عفونت‌های شدید شامل ذات‌الریه، عفونت‌های خونی و عفونت‌ های مرتبط با دستگاه ‌های پزشکی و دامپزشکی هستند. یکی از ویژگی‌ های کلیدی استافیلوکوکوس اورئوس توانایی تولید سموم و آنزیم‌هاست که به این باکتری کمک می ‌کند تا عفونت های پیچیده و مقاوم به درمان ایجاد کند. 

مقاومت آنتی بیوتیکی استافیلوکوکوس اورئوس

در سال‌های اخیر، آمارهای جدید نشان‌دهنده روند رو به افزایش مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری‌هایی نظیر استافیلوکوکوس اورئوس بوده است. مقاومت آنتی بیوتیکی به معنای توانایی باکتری‌ ها برای زنده ماندن و رشد در حضور آنتی بیوتیک‌ هایی است که به ‌طور معمول باید آن‌ ها را از بین ببرند. با گسترش مقاومت دارویی، بسیاری از درمان‌های رایج دیگر پاسخ‌گو نیستند. به‌عبارت دیگر، عفونت‌هایی که پیش‌تر با آنتی‌بیوتیک‌های ساده درمان می‌شدند، اکنون ممکن است خطرناک و حتی کشنده شوند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به دارو را یکی از تهدیدهای جدی برای سلامت جهانی معرفی کرده است.

استافیلوکوکوس اورئوس یکی از این باکتری ‌هاست که به شدت توانایی ایجاد مقاومت را پیدا کرده است. این باکتری به دو نوع معمولی و مقاوم به متی‌سیلین (MRSA) تقسیم می شود. در حقیقت، مقاومت آنتی بیوتیکی استافیلوکوکوس اورئوس، به عنوان یک مشکل جدی در حوزه بهداشت عمومی شناخته می‌شود، زیرا می‌تواند منجر به بروز عفونت‌های شدید، بستری شدن در بیمارستان و حتی مرگ افراد شود.

در یک بررسی جهانی جامع در سال 2025 که بر روی ۱۷۱۰ نمونه کامل ژنومی از باکتری استافیلوکوکوس اورئوس از ۵۸ کشور دنیا انجام شد، مشخص شد که مقاومت این باکتری به آنتی‌بیوتیک‌ها به‌طور چشمگیری در حال افزایش است. تعداد ژن‌های مقاومت ضدمیکروبی (ARGs) در این باکتری از میانگین ۱۰.۳۷ ژن پیش از سال ۱۹۹۰ به ۱۲.۷۵ ژن پس از سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است. این روند با افزایش مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، و گسترش عناصر ژنتیکی متحرک (MGEs) که این ژن‌ها را بین باکتری‌ها منتقل می‌کنند، مرتبط است. همچنین عوامل محیطی مانند افزایش دما، بارندگی و آلودگی هوا نیز در تقویت این مقاومت نقش دارند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که مقاومت باکتریایی در حال تبدیل‌شدن به یک بحران جهانی است که نیازمند اقدام هماهنگ بین‌المللی است.

به دلیل مقاومت بالای باکتری S. aureus در برابر متی‌سیلین و شکست درمانی این دارو، وانکومایسین به‌عنوان درمان اصلی عفونت‌های MRSA مورد استفاده قرار گرفت. ونکومایسین در ابتدا در درمان سویه‌های MRSA بسیار مؤثر بود؛ اما به‌مرور زمان و به‌دلیل استفاده طولانی‌مدت، مقاومت نسبت به این دارو نیز ایجاد شد.

انواع سویه های مقاوم استافیلوکوکوس اورئوس شامل:

• سویه‌های مقاوم به متی سیلین MRSA) Methicillin-Resistant Staphylococcus aureus)
• سویه‌های مقاوم به ونکومایسین VRSA) Vancomycin-Resistant Staphylococcus aureus)
• سویه‌های دارای مقاومت نسبی به ونکومایسین VISA) Vancomycin-Intermediate Staphylococcus aureus)

استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی‌سیلین (MRSA)

این باکتری نسبت به بسیاری از آنتی بیوتیک های رایج مانند متی سیلین، پنی سیلین و سفالوسپورین ها مقاوم است. استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم می تواند باعث عفونت های پوستی، ذات الریه و حتی عفونت های خونی خطرناک شود. مقاومت آن به دلیل استفاده گسترده از آنتی بیوتیک ها در بیمارستان ها و جامعه ایجاد شده است. برخی از سویه های این باکتری حتی به ونکومایسین (آنتی بیوتیک قوی) نیز مقاوم شده اند.

عفونت‌های MRSA می‌توانند از یک فرد آلوده به فرد دیگر منتقل شوند، به‌ویژه از طریق تماس مستقیم پوست با پوست. البته لمس کردن وسایل یا سطوح آلوده (مثل حوله، لباس یا تخت بیمار) هم می‌تواند باعث انتقال بیماری شود. بعضی افراد بیشتر در معرض این عفونت هستند، مثل کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، گلبول‌های سفیدشان درست کار نمی‌کند یا پوست‌شان آسیب‌دیده است. باکتری استافیلوکوکوس اورئوس در طول زمان تغییراتی کرده که باعث شده قوی‌تر شود. این تغییرات بیشتر به‌دلیل انتقال ژن‌ها از طریق پلاسمیدها (قطعات کوچک DNA درون باکتری) اتفاق می‌افتد. معمولاً این انتقال از طریق روش‌هایی مثل “هم یوغی باکتری‌ها” یا conjugation و “دریافت DNA از محیط” انجام می‌شود. ولی این باکتری یک روش خاص هم دارد که با کمک ویروس‌هایی به نام فاژ کمکی (Phage) انجام می‌دهد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که پلاسمیدها نقش مهمی در پخش شدن ویژگی‌های مقاومت و بیماری‌زایی در بین باکتری‌های استافیلوکوک دارند.

عوامل موثر بر مقاومت آنتی بیوتیکی استافیلوکوکوس اورئوس

عوامل مختلفی در انتشار و افزایش مقاومت آنتی بیوتیکی استافیلوکوکوس اورئوس نقش دارند. از جمله این عوامل می ‌توان به استفاده نادرست از آنتی بیوتیک ‌ها اشاره کرد. تجویز آنتی بیوتیک‌ های غیر ضروری یا قطع درمان زودهنگام می ‌تواند منجر به ایجاد باکتری‌ های مقاوم شود.

در برخی از کشورها، تجویز غیر ضروری آنتی‌بیوتیک‌ها به عنوان یک عادت رایج وجود دارد. این امر، باکتری‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد و آن‌ها را وادار می‌کند تا مکانیسم‌های مقاومت خود را توسعه دهند. علاوه بر این، خرید و مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها بدون تجویز پزشک می ‌تواند اوضاع را وخیم‌ تر کند. عفونت‌ های مقاوم شده می‌ توانند به راحتی از یک فرد به فرد دیگر منتقل شوند، به‌ ویژه در محیط‌ های بیمارستانی.

همچنین در حوزه دامپزشکی، در فارم های پرورش دام و طیور که گله های بزرگ مرغ ها یا گوساله ها در یک محیط تجمع دارند، امکان انتقال این باکتری بیماری زای مقاوم به کل گله وجود دارد.

عواملی نظیر بهداشت و شرایط زندگی، مانند شلوغی و عدم دسترسی به آب تمیز، می‌توانند در افزایش مقاومت موثر باشند.
 عوامل ژنتیکی نیز نقش مؤثری در مقاومت آنتی بیوتیکی ایفا می ‌کنند. باکتری‌ ها می ‌توانند مقاومت را از طریق تغییرات در ژنتیک خود یا از طریق ترانسفورماسیونی(تغییر ژنتیکی) که طی آن، ژن مقاومت را از باکتری‌ های دیگر می‌ گیرد، گسترش دهند. این تغییرات ژنتیکی می ‌توانند منجر به شکل‌ گیری سویه ‌های جدید شوند که دارو ها روی آن ها اثر نمی کند.

روش تشخیص استافیلوکوکوس اورئوس

تشخیص به ‌موقع و دقیق عفونت‌ های ناشی از استافیلوکوکوس اورئوس می‌تواند نقش تعیین‌ کننده‌ ای در درمان مناسب داشته باشد.

برای شناسایی استافیلوکوکوس اورئوس، چندین روش آزمایشگاهی وجود دارد. رایج‌ترین روش‌ها شامل کشت باکتری و تست‌های شناسایی مولکولی است. کشت باکتری به پزشکان اجازه می‌دهد تا نوع باکتری و میزان مقاومت آن را تعیین کنند، در حالی که تست‌های مولکولی می‌توانند به سرعت وجود و نوع باکتری را با دقت بیشتری شناسایی کنند. این روش‌ها، به ویژه در محیط‌های بیمارستانی بسیار ارزشمند هستند و پزشکان را قادر می‌سازند تا درمان‌های مناسب‌تری را انتخاب کنند.