مقاومت میکروبی
مقاومت ضدمیکروبی (Antimicrobial Resistance) زمانی بوجود می آید که میکروب هایی مثل باکتری ها نسبت به داروها مقاوم شده و به درمان آنتی بیوتیکی پاسخ نمی دهند. این میکروب های بیماری زا جهش ژنی پیدا می کنند و این امر باعث می شود داروهایی که یک زمانی برای درمان بیماری کاربرد داشتند، بی اثر شوند. این پدیده سلامت عمومی و اقتصاد جهان را تحت تاثیر قرار می دهد. مقاومت ضد میکروبی (AMR) درمان عفونت‌ها را سخت‌تر میکند، مدت بیماری را افزایش می‌دهد و خطر مرگ‌ومیر را بالا می‌برد. حتی اعمال پزشکی مثل جراحی‌ها و شیمی‌درمانی نیز به دلیل افزایش خطر عفونت‌های مقاوم، با تهدید مواجه می‌شوند. از جنبه اقتصادی، مقاومت ضدمیکروبی هزینه‌های درمان را به‌دلیل نیاز به داروهای گران‌تر و طولانی‌تر شدن دوره‌های بستری افزایش می‌دهد. بر اساس پیش‌بینی‌ها، در صورت عدم کنترل این مشکل، تا سال ۲۰۵۰ ممکن است سالانه ۱۰ میلیون نفر جان خود را از دست بدهند و خسارت اقتصادی آن به ۱۰۰ تریلیون دلار برسد.
راهبردهای کنترل مقاومت آنتی بیوتیکی شامل روش های مختلفی برای کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها و جایگزینی آنها با گزینه های مؤثر است. یکی از مهم ترین راهکارها، کاهش مصرف غیرضروری آنتی بیوتیک ها در انسان و دام است که از طریق تجویز دقیق، آموزش پزشکان و دامپزشکان، و محدودیت فروش بدون نسخه محقق میشود. استفاده از سین بیوتیک ها (پروبیوتیک ها و پری بیوتیک ها) نیز به عنوان جایگزین برای تقویت فلور میکروبی طبیعی و پیشگیری از عفونت ها مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر این، داروهای گیاهی با خواص ضد باکتریایی می توانند در درمان برخی عفونت ها کمک کننده باشند و میزان مصرف آنتی بیوتیک های سنتتیک (شیمیایی) را کاهش دهند. اکثر این دارو ها فاقد دوره پرهیز از مصرف هستند (در دام و طیور برای جلوگیری از ایجاد باقی مانده داروهای شیمیایی و آنتی بیوتیک در گوشت، شیر یا تخم مرغ، مصرف این داروها قبل از تولید ی کشتار برای مدتی قطع می شود که به آن دوره ی پرهیز از مصرف می گویند). داروهای گیاهی (مثل آریوبیوتیک) حاوی چندین ترکیب موثره با مکانیسم اثرات چندگانه هستند به همین دلیل مقاومت دارویی ایجاد نمی کنند.
برای اطلاعات بیشتر راجع به داروی گیاهی طیور آریوبیوتیک کلیک کنید.
توسعه واکسن ها و روشهای فاژتراپی (استفاده از ویروس های باکتریخوار) نیز از دیگر راهبردهای نوین برای مقابله با عفونت های مقاوم است.
سیاست گذاری های جهانی و نظارتی نیز نقش کلیدی در کنترل مقاومت آنتی بیوتیکی دارند. اجرای برنامه های کنترل مقاومت میکروبی در بیمارستان ها و مراکز دامپزشکی، تشویق به کشاورزی و دامپروری پایدار با کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها و سرمایه گذاری در تحقیقات برای کشف آنتی بیوتیک های جدید از جمله این اقدامات است. همچنین، افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک ها و ترویج رعایت بهداشت فردی مانند شستن دست ها می تواند انتقال عفونت های مقاوم را کاهش دهد. ترکیب این راهبردها در یک برنامه یکپارچه، بهترین شانس برای مهار بحران مقاومت آنتی بیوتیکی و حفظ اثربخشی داروها در آینده است.
تفاوت مقاومت آنتی بیوتیکی و مقاومت ضدمیکروبی
مقاومت آنتی بیوتیکی به توانایی باکتری ها و سایر میکروب ها در مقابله با اثرات داروهای آنتی بیوتیک اشاره دارد، به طوری که این داروها دیگر نمیتوانند آنها را از بین ببرند یا رشدشان را متوقف کنند. این مسئله معمولاً به دلیل استفاده نادرست یا بیش از حد از آنتی بیوتیک ها در انسان ها و حیوانات ایجاد می شود. از سوی دیگر، مقاومت ضد میکروبی مفهوم گسترده تری دارد و شامل مقاومت باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و انگل ها در برابر داروهای ضد میکروبی مانند آنتی بیوتیک ها، ضدویروس ها، ضدقارچ ها و ضد انگل ها می شود.
مقاومت آنتی بیوتیکی در دامپزشکی
دامپروری نقش کلیدی در گسترش مقاومت آنتی‌بیوتیکی دارد چرا که حجم مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در دامپروری حتی بیشتر از مصارف آن در پزشکی است، به گونه ای که بیش از 70% از آنتی بیوتیک های مهم پزشکی تولید شده در دنیا در پرورش دام ها استفاده می شود. این مصرف بی‌رویه، باکتری‌های مقاوم را در حیوانات پرورشی ایجاد میکند که می‌توانند از طریق تماس مستقیم، محیط زیست یا زنجیره غذایی به انسان منتقل شوند و درمان عفونت‌ها را با مشکل مواجه کنند. به همین دلیل ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی در دامپزشکی تأثیر مستقیمی بر سلامت عمومی انسان ها دارد. در بخش سلامت، عفونت های مقاوم به درمان سخت تر و پرهزینه تر می شوند، مدت بستری بیماران افزایش می یابد و خطر مرگ و میر بیشتر میشود. در دامپزشکی، استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها در حیوانات منجر به انتقال باکتری های مقاوم به انسان از طریق غذا یا تماس مستقیم می شود. این مسئله زنجیره غذایی را تهدید کرده و هزینه های درمان و کنترل بیماری ها را افزایش می دهد.
از نظر اقتصادی، مقاومت آنتی بیوتیکی بار مالی سنگینی بر سیستم های بهداشتی تحمیل می کند. هزینه های درمان طولانی تر، نیاز به داروهای گران قیمت تر و کاهش بهره وری نیروی کار به دلیل بیماری و نیز رشد اقتصادی را کند میکند. همچنین، صنعت دامپروری با کاهش تولید و افزایش تلفات حیوانات مواجه میشود که بر امنیت غذایی و درآمد کشاورزان تأثیر منفی می گذارد. بدون اقدامات جدی برای کنترل مصرف آنتی بیوتیک ها، این بحران در آینده تشدید خواهد شد.
مصرف
درمان مقاومت آنتی بیوتیکی
حال درباره جلوگیری، تشخیص و درمان عفونت‌هایی بحث می‌کنیم که در مراکز درمانی (مثل بیمارستان‌ها) ایجاد می‌شوند و روی مقاومت میکروبی تمرکز دارد یعنی همان مشکلی که میکروب‌ها نسبت به داروها مقاوم می‌شوند. چند نکته مهم وجود دارند که لازم است از آنها آگاه باشیم. محققان، پزشکان و دامپزشکان دنبال درک بهتر این هستند که چرا میکروب‌ها مقاوم می‌شوند و چطور میشود جلوی پخش‌شان را گرفت. آنها به تفاوت شرایط در کشورهای پیشرفته و کشورهای فقیر هم توجه ویژه دارند. در هر کشور با توجه به شرایط آن کشور، سیاست ها و راه درمان مقاومت آنتی بیوتیکی متفاوتی اجرا می شود.
دانشمندان تحقیقات تجربی، روشهای نوین و تجربیات جهانی را جمع‌آوری می‌کنند تا راهکارهای بهتری برای کنترل عفونت پیدا کنند. موضوعات مورد توجه شامل جلوگیری از عفونت در بیمارستان‌ها، کنترل در بخش‌های ویژه مثل ICU، عفونت‌های خانه‌های سالمندان و حتی مشکلات خاص کشورهای کم‌درآمد می باشند.
برای کنترل و کاهش مقاومت آنتی‌بیوتیکی در کشورهای در حال توسعه، اقدامات زیر ضروری است:
- آموزش گسترده به بیماران درباره نحوه صحیح مصرف دارو
آموزش بیماران باعث میشود داروها را طبق دستور پزشک و دامپزشک مصرف کرده و از قطع زودهنگام یا مصرف بی‌رویه خودداری کنند.
- وضع قوانین سختگیرانه برای فروش دارو بدون نسخه
محدود کردن فروش آزاد آنتی‌بیوتیک‌ها، مانع مصرف نادرست و خودسرانه آنها می گردد.
- بهبود کیفیت داروها و مبارزه با داروهای تقلبی
تولید و عرضه داروهای استاندارد، اثربخشی درمان را افزایش و مقاومت دارویی را کاهش می‌دهد.
- افزایش دسترسی به تجهیزات تشخیصی دقیق برای پزشکان
تشخیص سریع و صحیح بیماری‌ها کمک میکند آنتی‌بیوتیک فقط در موارد ضروری تجویز شود.
- نظارت قوی‌تر بر مصرف داروهای ضد باکتری در دامپروری
کنترل مصرف آنتی‌بیوتیک در حیوانات مانع انتقال مقاومت دارویی به انسان‌ها میشود. به عنوان مثال استفاده از آنتی بیوتیک ها به عنوان محرک رشد (Antibiotic Growth Promotor) از سال 2006 در اتحادیه اروپا و پس از آن در سایر کشورها ممنوع شد. اما نظارت بر رعایت این ممنوعیت و آموزش استفاده صحیح از آنتی بیوتیک ها فقط با هدف درمانی بسیار اهمیت دارند.
- ترویج استفاده صحیح و محدود از آنتی‌بیوتیک در جامعه و بیمارستان‌ها
استفاده منطقی و هدفمند از آنتی‌بیوتیک، روند گسترش میکروب‌های مقاوم را کند میکند.
