درمان کوکسیدیوز; داروی گیاهی یا داروی شیمیایی

درمان کوکسیدیوز

کوکسیدیوز (Coccidiosis) یک بیماری شایع در حیوانات، به ویژه دام‌ها (گوساله، گوسفند، بز)، طیور (مرغ و بوقلمون) و حیوانات خانگی (سگ و گربه) است که توسط انگل‌های تک‌سلولی به نام کوکسیدیا ایجاد می‌شود.

این بیماری انگلی می‌تواند باعث ایجاد علائم شدید گوارشی مانند اسهال، کاهش وزن و حتی مرگ در موارد حاد شود. در حالی که داروهای شیمیایی مانند آمپرولیوم برای درمان کوکسیدیوز استفاده می‌شوند، در سال 2025 بسیاری از افراد به دنبال روش‌های طبیعی و گیاهی برای پیشگیری و درمان این بیماری هستند. دارو های شیمیایی ضدکوکسیدیوز معمولا دارای دوره منع مصرف هستند و همیشه نمی توان از آنها استفاده کرد همچنین این داروها باعث ایجاد مقاومت ضدمیکروبی می شوند و باعث می شوند اثر دارو از بین برود و درمان بیماری را پیچیده تر می کند.

استفاده از داروهای ضدکوکسیدیوز شیمیایی در صنعت دام و طیور به دلیل نگرانی‌های مربوط به باقی‌مانده‌های دارویی، ایمنی غذایی، مقاومت دارویی و تأثیرات زیست‌محیطی، تحت قوانین و مقررات سخت‌گیرانه‌ای در سراسر دنیا قرار دارد که توسط سازمان‌های نظارتی مانند سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، اتحادیه اروپا (EU) و سازمان جهانی بهداشت دام (OIE) تعیین و اجرا می‌شوند. به عنوان مثال استفاده از داروهای شیمیایی ضدکوکسیدیوز به عنوان محرک رشد از سال 2006 در اتحادیه اروپا ممنوع اعلام شده است و یا استفاده از نیکاربازین یا سولفونامیدها در برخی از کشورها بدلیل باقیمانده های خطرناک دارویی آن ها در محصولات دام ممنوع شده است.

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. به همین دلیل، مهم است که تدابیر پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز کوکسیدیوز انجام شود:

1. حفظ نظافت محیط: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توانید انجام دهید، تمیز نگه‌داشتن محل زندگی طیور است. کثیفی و رطوبت می‌تواند شرایط مناسبی برای رشد و تکثیر انگل‌های کوکسیدیا فراهم کند.
2. تغذیه متعادل: تغذیه صحیح و متعادل برای تقویت سیستم ایمنی حیوان ضروری است. استفاده از کوکسی فیت بطور مدام در خوراک می تواند به بهبود جذب مواد مغذی مثل پروتئین ها و پیشگیری از کوکسیدیوز کمک کند.
3. استفاده از مکمل های سین بیوتیک: میکروبیوم روده یا همان جمعیت میکروبی روده حیوان نقش مهمی در ابتلا به عفونت های مختلف از جمله کوکسیدیوز دارد. مکمل های سین بیوتیک (پروبیوتیک و پری بیوتیک) می‌توانند به تعادل فلور روده کمک کرده و از بروز عفونت‌های گوارشی جلوگیری کنند.

   برای اطلاعات بیشترسین بیوتیک MLC اینجا کلیک کنید.

   برای خرید محصول سین بیوتیک MLC اینجا کلیک کنید.

کوکسیدیوز چیست؟

کوکسیدیوز یک نوع عفونت انگلی دستگاه گوارش حیوانات است. این بیماری می‌تواند باعث علائمی چون اسهال خونی، کاهش اشتها، لاغری و در نهایت مرگ شود. این بیماری به ویژه در مرغ‌ها و بوقلمون‌ها شایع است، اما سایر حیوانات اهلی نیز می‌توانند به آن مبتلا شوند. کوکسیدیوز توسط انگل‌های میکروسکوپی (غیر قابل مشاهده با چشم) از جنس آیمریا (Eimeria) ایجاد می‌شود. این انگل‌ها در روده حیوانات تکثیر شده و باعث آسیب به دیواره روده، التهاب، خونریزی، اختلال در جذب آب و مواد مغذی می‌شوند. انتقال این بیماری معمولاً از طریق مصرف آب یا غذای آلوده به تخم های انگل (اووسیست‌ها) اتفاق می‌افتد. این تخم ها در مدفوع حیوانات آلوده به بیماری یافت می شود.

علائم کوکسیدیوز

1. اسهال شدید: این یکی از بارزترین علائم کوکسیدیوز است که ممکن است به رنگ خونی و سیاه باشد.
2. کاهش اشتها:  حیوان مبتلا به کوکسیدیوز معمولاً از خوردن غذا خودداری می‌کنند.
3. لاغری و ضعف عمومی:  به دلیل عدم جذب مواد مغذی و آب، دام، طیور و حیوانات خانگی مبتلا، دچار لاغری و کمبود انرژی می‌شوند.
4. مرگ ناگهانی:  در صورت عدم درمان سریع و به موقع، عفونت می‌تواند منجر به مرگ شود.

انواع داروهای ضدکوکسیدیوز

برای کنترل و درمان کوکسیدیوز، از دو دسته داروهای شیمیایی و داروهای گیاهی استفاده می‌شود. اخیرا مقالات متعددی در خصوص برتری روش های گیاهی برای درمان کوکسیدیوز منتشر شده است. استفاده از گیاهان دارویی در تولید داروهای ضدکوکسیدیوز علاوه براثرات ضدانگل، به تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهاب و بهبود سلامت روده نیز کمک کند.  استفاده از داروهای شیمیایی برای درمان کوکسیدیوز ممکن است در برخی موارد تأثیرگذار باشد، اما استفاده از روش‌های طبیعی و گیاهی نه تنها خطرات کمتری دارد، بلکه می‌تواند محدودیت داروهای شیمایی را نخواهند داست. 

ضدکوکسیدیوز شیمیایی 

داروهای کوکسیدیوز شیمیایی بر اساس 1. تاثیرشان بر انگل و 2. ساختار و مکانیسم عمل به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. در ادامه به بررسی انواع و دسته‌بندی این داروها می‌پردازیم:

1. دسته بندی براساس تاثیر برانگل: داروهای ضدکوکسیدیوز بر اساس تأثیرشان بر انگل‌های کوکسیدیوز (گونه‌های Eimeria) به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند که شامل کوکسیدیواستات‌ها (Coccidiostats) و کوکسیدیوسید‌ها (Coccidiocides) است. این دسته‌بندی بر اساس نحوه تأثیر داروها بر مراحل مختلف زندگی انگل و توانایی آنها در از بین بردن یا مهار انگل انجام می‌شود. کوکسیدیواستات‌ها داروهایی هستند که رشد و تکثیر انگل‌های کوکسیدیوز را مهار می‌کنند، اما لزوماً آنها را از بین نمی‌برند. این داروها معمولاً در مراحل اولیه زندگی انگل عمل می‌کنند و از پیشرفت عفونت جلوگیری می‌کنند.

   مثال‌ کوکسیدیواستات‌ها:

• یونوفورها: مانند موننسین (Monensin)، سالینومایسین (Salinomycin)، لازالوسید (Lasalocid).
• نیکاربازین (Nicarbazin).
• دکلوزین (Decoquinate).

کوکسیدیوسید‌ها داروهایی هستند که انگل‌های کوکسیدیوز را به‌طور مستقیم از بین می‌برند. این داروها معمولاً در مراحل بالاتر زندگی انگل عمل می‌کنند و باعث مرگ انگل می‌شوند. این داروها با آسیب مستقیم به ساختارهای سلولی انگل یا اختلال در عملکردهای حیاتی آن، باعث مرگ انگل می‌شوند.

مثال‌ کوکسیدیوسید‌ها:

• سولفونامیدها: مانند سولفاکینوکسالین (Sulfaquinoxaline).
• تریازین‌ها: مانند دیکلازوریل (Diclazuril)، تولترازوریل (Toltrazuril).
• آمپرولیوم (Amprolium) (در دوزهای بالا).

انتخاب بین کوکسیدیواستات‌ها و کوکسیدیوسید‌ها به هدف درمانی (پیشگیری یا درمان) و شرایط بیماری بستگی دارد. در بسیاری از موارد، ترکیبی از این دو دسته دارویی در برنامه‌های کنترل کوکسیدیوز استفاده می‌شود تا هم از بروز عفونت جلوگیری شود و هم در صورت بروز عفونت، به‌طور مؤثر درمان انجام شود.

2. دسته بندی براساس ساختار و مکانیسم اثر: داروهای ضدکوکسیدیوز بر اساس ساختار شیمیایی و منشأ آنها به دو دسته اصلی یونوفورها (Ionophores) و سنتتیک‌ها (Synthetics) تقسیم می شوند.  یونوفورها دسته‌ای از داروهای ضدکوکسیدیوز هستند که از تخمیر باکتری‌های خاص به‌دست می‌آیند. این داروها با ایجاد اختلال در تعادل یونی در سلول‌های انگل، باعث مرگ آن می‌شوند. یونوفورها با انتقال یون‌ها (سدیم، پتاسیم و کلسیم) به داخل یا خارج از سلول‌های انگل، تعادل یونی را مختل می‌کنند. این اختلال باعث تخریب غشای سلولی، اختلال در عملکرد میتوکندری و در نهایت مرگ انگل می‌شود.

مثال‌هایی از یونوفورها:

• موننسین (Monensin).
• سالینومایسین (Salinomycin).
• لازالوسید (Lasalocid).
• ناراسین (Narasin).
• مادورامایسین (Maduramicin).

ضدکوکسیدیوزهای سنتتیک‌ها دسته‌ای از داروهای ضدکوکسیدیوز هستند که به‌طور مصنوعی در آزمایشگاه ساخته می‌شوند. این داروها بر اساس ساختار شیمیایی و مکانیسم عمل خود به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. مکانیسم عمل کلی این داروها میتواند هدف قرار دادن ماده ژنتیکی (DNA یا RNA)، متابولیسم یا آنزیم های انگل باشد.

مثال‌ ضدکوکسیدیوزهای سنتتیک‌:

• سولفونامیدها (Sulfonamides): مانند سولفاکینوکسالین (Sulfaquinoxaline): سولفونامیدها از قدیمی‌ترین داروهای ضدکوکسیدیوز هستند و با مهار سنتز اسید فولیک در انگل، باعث توقف رشد و تکثیر آن می‌شوند.
• تریازین‌ها (Triazines): مانند دیکلازوریل (Diclazuril)، تولترازوریل (Toltrazuril): این داروها با مهار سنتز DNA و RNA در انگل، باعث توقف رشد و تکثیر آن می‌شوند.
• نیکاربازین (Nicarbazin): نیکاربازین یک ترکیب شیمیایی است که با اختلال در متابولیسم انرژی انگل، باعث مرگ آن می‌شود.
• آمپرولیوم (Amprolium): آمپرولیوم یک آنالوگ تیامین (ویتامین B1) است که با رقابت برای جذب ویتامین ب 1 در انگل، باعث اختلال در متابولیسم آن می‌شود.
• دکلوکینات (Decoquinate): از خانواده کینولون ها (Quinolones) است که با مهار آنزیم‌های ضروری در انگل، باعث توقف رشد و تکثیر آن می‌شوند.
• پیریمیدین‌ها (Pyrimidines): مانند پیریمتامین (Pyrimethamine). این ترکیبات با مهار سنتز DNA و RNA در انگل، باعث توقف رشد و تکثیر آن می‌شوند.

ضدکوکسیدیوز گیاهی

این نوع از داروهای ضدکوکسیدیوز از گیاهان دارویی استخراج شده و بدست می آیند. در مقایسه با داروهای شیمیایی این داروها از مولکول های موثره بیشتر و پیچیده تری تشکیل شده اند که بطور همزمان از طریق مکانیسم های مختلف سلول انگل را تحت تاثیر قرار می دهند. این موضوع باعث شده برخلاف داروهای شیمیایی، مشکل ایجاد مقاومت دارویی یا مقاومت ضدمیکروبی (AMR) در برابر آن ها وجود نداشته باشد. تفاوت دیگر این داروها با ضدکوکسیدیوزهای شیمیایی، بی خطر بودن ترکیبات موثره آن هاست که برای بدن حیوان و انسان ضرری نداشته و فقط بر روی انگل یا میکروب ها تاثیرگذار هستند به همین دلیل مشکل باقیمانده های دارویی خطرناک در بدن حیوان یا تولیدات آن ها (گوشت، شیر، تخم مرغ) را بدنبال ندارند. علاوه بر این همانطور که گفته شد هر یک از گیاهان و عصاره های گیاهی حاوی طیف وسیعی از ترکیبات فعال هستند که برخی از آن ها دارای خواص دیگری مثل آنتی اکسیدانی، ضد التهابی، تقویت کننده ایمنی، ضد باکتریایی و … هستند که در مجموع علاوه بر درمان کوکسیدیوز می توانن به افزایش رشد و تولید حیوان نیز کمک کنند و دوره ریکاوری یا بهبودی از بیماری را کوتاهتر کنند.

مثال ضدکوکسیدیوز گیاهی:

داروهای گیاهی کوکسی فیت (پودر مخلوط در خوراک) و کوکسی فیت ال (ضدکوکسیدیوز محلول در آب) از این دسته داروها محسوب می شوند. این داروها با مکانیسم های عمل متعددی شامل مهار آنزیم ها و یون های انگل، ایجاد استرس اکسیداتیو در سلول انگل، ممانعت از اسپورولاسیون و تشکیل دیواره سلولی، کاهش دفع اووسیست یا تخم انگل در مدفوع حیوان سبب پیشگیری و درمان کوکسیدیوز می شود. ترکیبات موثره موجود در این داروهای شامل تانن، آرتمیزینین و ارگانوسولفوره ها (آلیسین) بوده که علاوه بر اثرات ضدانگلی، در بهبود مورفولوژی روده (افزایش طول پرزهای روده)، افزایش جذب پروتئین ها و تقویت سیستم ایمنی نقش دارند.

برای اطلاعات بیشتر راجع به کوکسی فیت و کوکسی فیت ال کلیک کنید.

برای خرید کوکسی فیت و کوکسی فیت ال کلیک کنید.