بیماری زردی گوسفند یا تیلریوز چیست؟
بیماری زردی در گوسفند که با نام تیلریوز (Thileriosis) نیز شناخته می شود یک عفونت انگلی در نشخوارکنندگان است که بوسیله کنه ها منتقل می شود. شیوع بیماری زردی گوسفند فقط متعلق به ایران نبوده و در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری اروپا، آسیا، آفریقا نیز شایع است. تیلریوز باعث کاهش وزن گوسفندان، کاهش تولید شیر و مرگ و میر می شود به همین دلیل یکی از بیماری های مهم اقتصادی در گوسفندان محسوب می شود. هر دو عامل داخلی (ژنتیک، نژاد گوسفند، زایمان و شیردهی) و عوامل خارجی (مثل تغذیه و عفونت‌های همزمان دیگر) در حساسیت و استعداد ابتلا به بیماری زردی تأثیر می‌گذارند. این بیماری بین انسان و دام مشترک نبوده و در انسان باعث ایجاد بیماری نمی شود. اما گوشت دام آلوده به بیماری زردی در انسان قابل مصرف نیست.
عامل بیماری زردی در گوسفند با عامل بیماری زردی در انسان کاملاً متفاوت است.
چرخه زندگی انگل تیلریا در گوسفند
چرخه زندگی گونه‌های انگل تیلریا در گوسفند و بز مشابه گونه‌های تیلریا در گاو است. انگل از طریق نیش کنه آلوده به میزبان مهره‌دار (گوسفند و بز) منتقل می‌شود. انگل (اسپروزوئیت‌ها) به لکوسیت‌ها یا گلبول های سفید تک‌هسته‌ای، مانند لنفوسیت‌ها یا ماکروفاژها (بسته به گونه) حمله کرده و در آنجا تکثیر می شود (شیزونت‌ها). انگل های تکثیر شده (مروزوئیت‌ها) در جریان خون آزاد می شوند و وارد گلبول های قرمز می شوند (اشکال پیروپلاسمایی) و کنه‌ها هنگام تغذیه از خون حیوان، آن ها را می‌بلعند. انگل در روده کنه تکثیر شده و چرخه جنسی را طی می‌کند و سپس به غدد بزاقی کنه مهاجرت کرده و آماده شروع چرخه جدید بعدی می شود.
علت بیماری زردی گوسفند
عامل بیماری تیلریوز یا زردی انگل‌های تک‌یاخته از جنس Theileria (شاخه Apicomplexa، راسته Piroplasmida) هستند که بطور کلی شش گونه آن نشخوارکنندگان کوچک مثل گوسفند و بز را آلوده کرده و از میان آن سه گونه بشدت بیماری زا بوده و مرگ و میری بالایی را بدنبال دارند. این گونه ها شامل تیلریا لستوکاردی (هیرسی) (Theileria lestoquardi) که عامل تیلریوز بدخیم گوسفندان است، تیلریا یوئیلنبرگی (T.uilenbergi) و تیلریا لوونشونی (T.luwenshuni) است. تیلریا اویس (Theileria. ovis) که عامل تیلریوز خوش‌خیم است و تیلریا رکوندیتا (Theileria. recondita) که عامل ایجادکننده تیلریوز خفیف در گوسفندان کمتر بیماری زا بوده و بیماری ملایم تر یا تحت بالینی ایجاد می کنند. در ایران دو گونه تیلریا لستوکاردی (هیرسی) و تیلریا اویس عامل اصلی بیماری زردی نشخوارکنندگان کوچک هستند.
زردی گوسفند در بیماری تیلریوز به دلیل تخریب گلبول های قرمز خون توسط انگل تیلریا است.
علائم زردی گوسفند
علائم بالینی اصلی تیلریوز بدخیم گوسفندان (آلودگی با گونه تیلریا لستوکاردی) شامل:
- تب بالا
- بزرگ شدن غدد لنفاوی سطحی
- بی‌حالی
- بی‌اشتهایی
- لاغری
- اسهال یا یبوست متناوب
- کم‌خونی و زردی (ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز)
- کاهش شدید تعداد گلبول‌های سفید خون (لوکوپنی)
- کاهش حجم سلولی فشرده خون یا همان شاخص PCV و هموگلوبین خون
- مشکلات قلبی عروقی
در بیماری زردی گوسفند ناشی از گونه های تیلریا یوئیلنبرگی (T.uilenbergi) و تیلریا لوونشونی (T.luwenshuni) معمولا تب اولین نشانه بالینی است که دمای بدن به 41 تا 3/42 درجه رسیده و تا 12 الی 20 روز نیز ادامه می یابد. سایر علائم مانند بی‌اشتهایی، توقف نشخوار، ضربان قلب بالا، تنگی نفس، ضعف، بی‌حالی و تورم غدد لنفاوی سطحی دیرتر ظاهر می شوند. علائمی مانند کم‌خونی شدید و زردی (ایکتروس) نیز پس از چند روز از زمان درگیری بروز می کنند.
درمان زردی گوسفندان
حیواناتی که از تیلریوز بهبود می‌یابند ممکن است از کاهش وزن، تولید شیر کمتر و بلوغ دیرتر رنج ببرند. از طرفی این حیوانات به‌عنوان ناقل باقی مانده و به گسترش عفونت به دام های سالم کمک می کنند. به همین دلیل، بیماری تیلریوز یکی از بیماری های مهم اقتصادی در دامپروری محسوب می شود. استفاده از آفت کش ها برای کاهش جمعیت کنه های منتقل کننده این انگل یکی از راه های پیشگیری است که در دامپروری ها بکار گرفته می شود اما مقاومت دارویی کنه ها به این آفت کش ها این روش را با چالش مواجه کرده است.
واکسن زردی گوسفند
واکسن تجاری برای پیشگیری از زردی یا تیلریوز در گوسفند وجود ندارد. واکسن های موجود جهت پیشگیری از تیلریوز گاوی هستند. اما برخی مطالعات اثربخش بودن واکسن های تیلریوز گاوی برای گوسفندان را نشان داده است. واکسیناسیون معمولا در زمستان که کنه ها فعالیت کمتری دارند انجام می شود و به مدت یکسال برای دام ایمنی ایجد می کند.
نام داروی زردی گوسفند
داروی اختصاصی برای درمان بیماری زردی گوسفند وجود ندارد. برخی داروهای ضدانگل در مراحل اولیه بروز علائم به همراه داروهای ضدالتهاب تجویز می شوند که در مرحله پیشرفته بیماری تاثیر چندانی ندارند و مواردی از بروز مقاومت های دارویی نسبت به آن ها گزارش شده است. استفاده از داروی طبیعی ایمونوپروپوفیت برای تقویت ایمنی بره ها و گوسفند ها می تواند در پیشگیری از ابتلا به بیماری و همچنین اثربخشی بهتر واکسیناسیون موثر باشد. ایمونوپروپوفیت حاوی ترکیبات موثره عصاره های گیاهان سرخارگل (اکیناسه)، شیرین بیان و عصاره پروپولیس می باشد که از طریق تقویت عملکرد سیستم ایمنی سلولی و ایمنی همورال سبب افزایش ایمنی بدن حیوان در مقابل با بیماری ها می شود.
