کوکسیدیوز (Coccidosis) یکی از مهم‌ترین بیماری‌هایی است که صنعت طیور را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به‌طوری که برآوردهای اخیر نشان می‌دهند این بیماری سالانه بیش از 10 میلیارد پوند خسارت جهانی وارد می‌کند. این عفونت در تمام انواع طیور تجاری از جمله مرغ‌های گوشتی، تخم‌گذار و مادر گزارش شده و میزان شیوع آن بین 7 تا 90 درصد متغیر است. کوکسیدیوز ناشی گونه های مختلف انگل های آیمریا (Eimeria) بوده و دستگاه گوارش طیور را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث اسهال، کاهش رشد، ضعیف شدن سیستم ایمنی و حتی مرگ در گله می‌شود. به همین دلیل کنترل و پیشگیری از این بیماری از اولویت‌های اصلی پرورش‌دهندگان محسوب می‌شود. روش‌های اصلی کنترل این بیماری در حال حاضر شامل استفاده از داروهای ضدکوکسیدیایی و واکسن‌هاست. افزایش نگرانی‌ها در مورد باقی‌مانده‌های دارویی و بروز مقاومت دارویی، اهمیت استفاده از واکسنهای ایمن و مؤثر را به‌عنوان روش اصلی کنترل کوکسیدیوز و سایر بیماری‌های دامی افزایش داده است.
با این حال، کاهش کارایی واکسن‌ها، که ریشه در چرخه زندگی پیچیده و تنوع گونه‌ای انگل Eimeria دارند و کاهش نرخ نرخ تبدیل خوراک توسط واکسنهای زنده تجاری موجود در جوجه‌های گوشتی جوان و ایجاد علائم تحت‌بالینی بیماری استفاده گسترده از آنها را محدود کرده است. از طرفی هزینه تولید واکسن و دستیابی به پاسخ ایمنی قوی و پایدار در پرندگان، از چالش‌های اصلی تولید واکسنهای تجاری هستند. از این رو روش های نوین درمان کوکسیدیوز همچنان در حال گسترش است که از جمله آن ها میتوان به استفاده از داروهای گیاهی (مثل کوکسی فیت و کوکسی فیت ال) و سین بیوتیک ها (پروبیوتیک + پری بیوتیک) اشاره کرد.
برای اطلاعات بیشتر راجع به ضدکوکسیدیوز کوکسی فیت کلیک کنید
برای خرید داروی درمان کوکسیدیوز کوکسی فیت کلیک کنید
در این مقاله، به این سوال پاسخ می‌دهیم که واکسن کوکسیدیوز چیست و انواع واکسنهای کوکسیدیوز طیور، قیمت واکسن کوکسیدیوز و همچنین فواید و مضرات هر نوع واکسن را بررسی می کنیم.
واکسن کوکسیدیوز چیست؟
واکسین کوکسیدیوز، نوعی واکسن است که برای پیشگیری و کنترل بیماری کوکسیدیوز در طیور به کار می‌رود.
واکسن کوکسیدیوز با هدف تحریک سیستم ایمنی بدن طیور ساخته شده است تا بدن در برابر عفونت های طبیعی مقاوم‌تر شود. واکسیناسیون باعث می‌شود تا بدن پرنده، به‌محض مواجهه با انگل واقعی، بتواند سریع‌تر و قوی‌تر به آن پاسخ دهد و از بروز بیماری جلوگیری کند.
واکسن های کوکسیدیوز طیور
در صنعت طیور، واکسنهای کوکسیدیوز عمدتاً برای مرغ‌های گوشتی، مرغ‌های تخم‌گذار و بلدرچین استفاده می‌شوند. طیور مختلف حساسیت متفاوتی به انواع سویه های انگل آیمریا دارند و به همین دلیل واکسن‌ها با توجه به گونه‌های انگل در منطقه یا مزرعه تولید می‌شوند.
واکسنهای زنده تضعیف شده
در واکسنهای زنده ضعیف شده، از سویه های با بیماری زایی کاهش یافته ی ایمریا استفاده میکنند تا ایمنی محافظتی را بدون ایجاد بیماری بالینی تحریک نمایند این واکسن ها معمولاً به صورت خوراکی یا در آب آشامیدنی به طیور داده می شوند.
مزیت اصلی واکسن زنده، ایجاد ایمنی قوی و طولانی‌مدت است. زیرا انگل کوکسیدیای ضعیف شده، در بدن طیور تکثیر شده و پاسخ ایمنی کامل‌تری ایجاد میکنند. این نوع واکسن‌ها به ویژه در مرغ‌های گوشتی که نیاز به ایمنی سریع دارند، بسیار کاربردی است.
اما از معایب آن میتوان به نیاز به شرایط خاص نگهداری مانند دمای پایین و محافظت در برابر نور و احتمال بروز عوارض جانبی خفیف مثل اسهال اشاره کرد. همچنین در صورت تزریق نادرست ممکن است باعث بروز بیماری‌های جانبی شود.
واکسن های کشته شده
واکسنهای غیرفعال یا واکسنهای کشته‌شده (Inactivated vaccine) از جمله روش‌های ایمن‌سازی هستند که در آنها عامل بیماری‌زا (مانند ویروس، باکتری یا انگل) پس از تکثیر در محیط آزمایشگاهی، تحت فرآیندهایی قرار می‌گیرد تا توانایی ایجاد بیماری را از دست بدهد. این نوع واکسن‌ها برخلاف نمونه‌های زنده‌ضعیف‌شده، حاوی عوامل بیماری‌زای کاملاً غیرفعال هستند که قادر به تکثیر یا بیماری‌زایی نمی‌باشند.
این تفاوت در ماهیت واکسن‌ها، بر روی مکانیسم ایمنی‌زایی، مدت‌زمان محافظت و شرایط استفاده از آنها تأثیر می‌گذارد.
واکسنهای خوراکی
بسیاری از واکسنهای کوکسیدیوز به صورت خوراکی یا در آب آشامیدنی داده می‌شوند. این روش مزایای زیادی دارد چون به صورت گروهی و بدون استرس زیاد قابل اجراست. البته باید دقت کرد که واکسن به مقدار کافی و در زمان مناسب به تمام پرنده‌ها برسد تا ایمنی کامل ایجاد شود.
واکسنهای ترکیبی و چندگانه
برخی واکسن‌ها حاوی چند گونه مختلف کوکسیدیا هستند که طیف گسترده‌تری از محافظت را فراهم میکنند. این واکسن‌ها برای مزارعی که به طور مکرر با انواع مختلف کوکسیدیا روبرو هستند، بسیار مناسب است.
واکسنهای نوین
با پیشرفت تکنولوژی، واکسن های نوینی تولید شده اند که علاوه بر ایمنی بهتر، عوارض کمتری دارند و می توانند حتی در شرایط سخت محیطی نیز اثرگذار باشند. یکی از این روش های نوین ، استفاده از واکسنهای نوین مهندسی ژنتیک می باشد.
واکسنهای مهندسی ژنتیک از فناوری DNA نوترکیب برای وارد کردن ماده ژنتیکی طبیعی یا مصنوعی به باکتری‌ها، مخمرها یا سلول‌های حیوانی استفاده میکنند. این سلول‌ها سپس آنتی‌ژن مورد نظر را تکثیر و بیان میکنند که پس از تصفیه، از آن واکسن تولید می‌شود. این دسته شامل واکسنهای زیرواحدی، واکسنهای ناقل، واکسنهای اسید نوکلئیک و واکسنهای زنده با ژن حذف‌شده است .
در نهایت لازم است بدانیم انجام واکسیناسیون فقط در پرندگان سالم یعنی پرندگانی که هیچ گونه تک یاخته ایمریا در بدن آنها وجود ندارد تاثیرگذار است. واکسن کوکسیدیوز برای طیوری که با بیماری درگیر شده اند قابل استفاده نیست. برای این طیور با نظارت دامپزشک، داروهای ضدکوکسیدیوز گیاهی یا شیمیایی تجویز می شود.
قیمت واکسن کوکسیدیوز
قیمت واکسن کوکسیدیوز به عوامل متعددی بستگی دارد:
- نوع واکسن: واکسنهای زنده تضعیف شده معمولاً گران‌تر از واکسنهای کشته شده هستند.
- تولیدکننده و برند : شرکت‌های معتبر داخلی و خارجی قیمت‌های متفاوتی دارند.
- مقدار و بسته‌بندی: خرید عمده معمولاً قیمت را کاهش می‌دهد.
- شرایط بازار: نوسانات ارزی و هزینه‌های واردات در کشور ما بر قیمت تأثیرگذار است.
در ایران، قیمت واکسن کوکسیدیوز معمولاً به خاطر وجود تورم نامشخص است و دائما در حال افزایش است و همچنین قیمت به ازای هر دوز متغیر است. توصیه می‌شود پیش از خرید، با چند تأمین‌کننده معتبر مشورت کرده و همچنین بررسی کنید که واکسن دارای مجوزها و استانداردهای لازم باشد. استفاده از واکسنهای تقلبی یا فاقد کیفیت نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه ممکن است به سلامت گله آسیب بزند.
معایب واکسن های کوکسیدیوز
-
کاهش عملکرد رشد و تبدیل خوراک
واکسنهای زنده ممکن است باعث بروز شکل خفیف بیماری (subclinical coccidiosis) یا همان کوکسیدیوز تحت بالینی شوند که می‌تواند منجر به کاهش نرخ رشد و افزایش ضریب تبدیل خوراک در جوجه‌های گوشتی شود. -
نیاز به شرایط مدیریتی دقیق
برای ایمنی مؤثر، جوجه‌ها باید با دقت کافی دُز مناسب واکسن را دریافت کنند. کوچک‌ترین خطا در توزیع یکنواخت واکسن می‌تواند باعث ایمنی ناقص و بروز بیماری در بخشی از گله شود. -
احتمال بروز علائم بالینی در شرایط پرتنش
در شرایطی مانند تراکم بالا، تهویه نامناسب، یا ضعف سیستم ایمنی پرنده، واکسنهای زنده می‌توانند باعث بروز علائم بالینی بیماری شوند. -
هزینه بالاتر نسبت به برخی داروها
تولید، نگهداری و مصرف واکسن‌ها اغلب هزینه‌برتر از استفاده از داروهای شیمیایی ضدکوکسیدیایی است، خصوصاً در مزارع با مقیاس بزرگ. -
نیاز به دز تقویتی
برخی واکسن‌ها ایمنی محدودی ایجاد میکنند و نیاز به تکرار دُز یا برنامه‌های ایمن‌سازی مرحله‌ای دارند که اجرای آن در گله‌های بزرگ دشوار است. -
تنوع گونه‌ای آیمریا و محدودیت واکسن‌ها
همه واکسن‌ها در برابر تمامی گونه‌های بیماری‌زای آیمریا محافظت کامل ایجاد نمی‌کنند؛ به‌ویژه در مناطقی که تنوع گونه‌ای بالا است، کارایی واکسن ممکن است کاهش یابد. -
تداخل احتمالی با سیستم ایمنی یا میکروبیوتای روده
ورود گونه‌های زنده آیمریا به بدن ممکن است باعث تغییراتی در تعادل میکروبی روده و پاسخ‌های ایمنی پرنده شود.
- نیاز به نگهداری خاص: واکسنهای زنده به دمای پایین و محافظت در برابر نور نیاز دارند، در غیر این صورت اثرگذاری‌شان کم می‌شود.
