اسهال در مرغها یکی از مشکلات رایج و مهم در پرورش طیور است که مرغداران را به وحشت انداخته است.
این مسئله که که میتواند تبعات اقتصادی و سلامتی قابل توجهی برای گله به همراه داشته باشد، بر عملکرد تولیدی مرغ‌های گوشتی و تخمگذار تأثیر می‌گذارد و کیفیت گوشت و تخم مرغ را پایین می آورد. اسهال مرغ در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، ممکن است به سرعت در گله گسترش یابد.
از همین رو، شناخت علل زمینه‌ای و راهکارهای مؤثر برای پیشگیری و درمان آن، از اولویت‌های هر یک از مرغداران آگاه است.
عوامل متعددی از جمله عفونتهای باکتریایی، ویروسی، تغذیه نامناسب و استرس‌های محیطی می‌توانند منجر به بروز اسهال در طیور شوند.
هر یک از این عوامل، نیازمند راهکارهای درمانی خاص خود هستند. عدم توجه به آنها ممکن است روند بهبود عوارض اسهال در طیور را با مشکل مواجه کند.
در این مطلب، به بررسی جامع علل، روش‌های تشخیص و درمان‌های کاربردی برای مقابله با اسهال مرغ پرداخته‌ایم تا با آگاهی بیشتری از سلامت گله خود محافظت کنید.
علت اسهال مرغ چیست؟
مهم‌ترین علت‌ها شامل ورود باکتری های بیماری زا به بدن مرغ، عفونت های قارچی و ویروسی، انگل های روده ای، مصرف بیش از حد پروتئین و آب، بیماری های کلیوی و استرس های محیطی است.
ضعف سیستم ایمنی میتواند یکی از علل مهم اسهال در مرغها باشد. زمانی که سیستم ایمنی مرغ به دلایل مختلف مانند استرس، تغذیه نامناسب، کمبود ویتامینها و مواد معدنی، یا عفونتهای مزمن تضعیف شود، توانایی بدن برای مقابله با عوامل بیماری زا کاهش می یابد. این امر موجب افزایش احتمال ابتلا به عفونتهای باکتریایی، ویروسی یا انگلی میشود که بسیاری از آنها می توانند علائم گوارشی مانند اسهال را ایجاد کنند. برای مثال، بیماریهایی مانند کوکسیدیوز، نیوکاسل یا عفونتهای باکتریایی مانند سالمونلوز در مرغ هایی با سیستم ایمنی ضعیف، شدیدتر ظاهر می شوند.
علاوه بر این، ضعف سیستم ایمنی می تواند تعادل میکروبی روده را مختل کند و منجر به رشد بیش از حد باکتری های مضر یا کاهش جمعیت باکتری های مفید روده شود. این عدم تعادل نیز میتواند باعث التهاب روده، اختلال در جذب مواد غذایی و در نهایت اسهال شود. بنابراین، تقویت سیستم ایمنی از طریق تغذیه مناسب، واکسیناسیون به موقع، مدیریت استرس و رعایت اصول بهداشتی در پرورش مرغ ها نقش کلیدی در پیشگیری از اسهال و سایر بیماری ها دارد.
برای پیشگیری از اسهال و تقویت سیستم ایمنی جوجه مرغ می توان از ترکیبات طبیعی نظیر اسیدی فایر ویناسید استفاده کرد.
برای اطلاعات بیشتر راجع به داروی تقویت ایمنی مرغ ویناسید کلیک کنید
برای خرید محلول تقویت ایمنی طیور اسیدی فایر اینجا را کلیک کنید.
باکتری های کلستریدیا و سالمونلا می‌توانند باعث التهاب روده و اسهال شوند. همچنین، عفونتهای قارچی مانند آسپرژیلوزیس و کاندیدیازیس از طریق غذای آلوده وارد بدن مرغ می‌شوند و اسهال را ایجاد می‌کنند. مصرف بیش از حد پروتئین نیز باعث افزایش مصرف آب و در نتیجه اسهال میشود.
علاوه بر عوامل عفونی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و انگل‌ها، خطاهای مدیریت تغذیه و شرایط نامناسب محیطی نیز نقش کلیدی در ایجاد اسهال دارند.
جیره‌های نامتعادل (خصوصاً مقادیر بالای نمک یا پروتئین)، تعویض ناگهانی دان، و وجود مایکوتوکسین‌هایی مثل آفلاتوکسین در خوراک می‌توانند مخاط روده را تحریک و منجر به اسهال شوند.
همچنین، کمبود ویتامینها یا مینرال‌هایی مانند روی نیز در اختلالات گوارشی نقش دارند. آب آشامیدنی آلوده (حاوی باکتری‌های کلیفرم یا نیترات بالا) یکی از عوامل پنهان اما شایع در اسهال مرغ‌هاست که اغلب نادیده گرفته میشود. بهبود سیستم تهویه سالن و کاهش استرس گرمایی (با تامین سایه و آب خنک) باعث پیشگیری از این مشکل می شود.
اسهال در انواع مرغ ها
1. اسهال مرغ گوشتی
در جوجه‌های گوشتی، اسهال معمولاً به دلیل مشکلات مدیریتی و تغذیه‌ای رخ می‌دهد. استرس حرارتی، دمای بالا و رطوبت زیاد سالن باعث افزایش مصرف آب و کاهش مصرف خوراک میشود که این شرایط منجر به مدفوع آبکی و اسهال می‌گردد. همچنین، مصرف بیش از حد نمک و مواد معدنی مانند پتاسیم، سدیم و منیزیم در جیره غذایی میتواند تعادل الکترولیتی بدن را به هم زده و اسهال ایجاد کند.
2. اسهال مرغ تخم گذار
مرغ‌های تخمگذار نیز به دلایل مشابهی دچار اسهال می‌شوند، اما به دلیل شرایط فیزیولوژیکی خاص خود، علائم و درمان آن کمی متفاوت است. اسهال در مرغ تخمگذار معمولاً با کاهش تولید تخم، تولید تخم مرغ های کثیف و ضعف عمومی همراه است. مصرف بیش از حد پروتئین و استرس‌های محیطی می‌توانند از عوامل مهم اسهال در این نوع مرغها باشند. همچنین، بیماری‌های عفونی و انگل‌ها در مرغ‌های تخمگذار شایع‌تر است و باید به سرعت درمان شوند تا از کاهش کیفیت و کمیت تخم جلوگیری شود.
3. اسهال مرغ خانگی
مرغ‌های خانگی یا بومی به دلیل شرایط نگهداری متفاوت، معمولاً در معرض عوامل متنوع تری برای اسهال قرار دارند. آلودگی خاک، مصرف غذای نامناسب و تغییرات ناگهانی در جیره غذایی از علل شایع اسهال در مرغ‌های خانگی است.
بطور کل، عدم تعادل باکتری‌های مفید و مضر در روده طیور به هر دلیلی، میتواند باعث افزایش باکتری‌های مضر و اسهال شود. به دلیل اینکه مجرای دفع ادرار و مدفوع در مرغ مشترک است، افزایش آب دفع شده از کلیه‌ها نیز باعث شل شدن مدفوع و اسهال میشود.
علت اسهال مرغ
اسهال در مرغها معمولاً با علائم دیگری همراه است که به دامپزشک در تشخیص دقیق تر کمک می کند. این علائم شامل کاهش اشتها، بی تحرکی، کاهش وزن، پر ریزی، ضعف عمومی و تغییر رنگ مدفوع است. در موارد حاد ممکن است علائم عصبی مانند لرزش سر، فلجی یا پیچش گردن نیز مشاهده شود که می تواند نشانه بیماری‌های خطرناکی مانند نیوکاسل باشد.
مدفوع آبکی، تغییر رنگ به سبز، سفید، قهوه‌ای، زرد یا خونی نیز میتواند نشانه بیماری‌های خاصی باشد. تورم مفاصل یا مشکلات تنفسی همراه با اسهال ممکن است نشانه عفونتهای باکتریایی پیشرفته مانند مایکوپلاسما باشد. مثلاً مدفوع سفید یا گچی معمولاً نشان‌دهنده مشکلات کلیوی یا عفونت سالمونلا است و مدفوع خونی میتواند نشانه کوکسیدیوز یا خونریزی داخلی باشد.
تشخیص دقیق علت اسهال نیازمند بررسی‌های تخصصی دامپزشک است. دامپزشک با بررسی سوابق گله، معاینه بالینی، بررسی سایر علائم و انجام آزمایش‌های میکروبیولوژیکی و آزمایش خون، منشا بیماری را مشخص می‌کند.
این تشخیص به انتخاب روش درمانی مناسب کمک می‌کند و از شیوع بیماری در گله جلوگیری می‌نماید.
درمان اسهال در مرغ
اولین و ضروری ترین اقدام برای شروع درمان مرغ ها تشخیص علت توسط دامپزشک است. در ابتدا پیشگیری (واکسیناسیون، مدیریت بهداشت) و سپس درمان به موقع و سریع از تلفات جلوگیری می‌کند.
حال به بررسی روش های درمان و مداوای اسهال طیور با توجه به علت آن می پردازیم.
۱. عفونت‌ها:
- باکتریایی: آنتی‌بیوتیک + سین بیوتیک (پروبیوتیک+ پری بیوتیک).
- ویروسی: درمان حمایتی + واکسیناسیون.
- انگلی: ضدکوکسیدیوز (کوکسی فیت ال) یا ضدانگل .
۲. تغذیه/سموم:
- اصلاح جیره (کاهش پروتئین/نمک).
- ضدعفونی خوراک + آب تمیز.
۳. استرس/محیط:
- تهویه بهتر + کاهش تراکم گله.
- مدیریت انواع استرس در گله برای جلوگیری از ضعف سیستم ایمنی و بروز اسهال.
۴. بیماری‌های کلیوی/کمبودها:
- استفاده از داروهای حفاظت از عملکرد کلیوی مناسب.
۵. اقدامات عمومی:
- رعایت اصول قرنطینه و امنیت زیستی (Biosecurity).
- ضدعفونی محیط و تجهیزات
- مدیریت مناسب بستر برای جلوگیری از انتقال عفونت ها
نکات کلیدی برای درمان موفق:
✔ تشخیص دقیق علت اسهال توسط دامپزشک
✔ شروع سریع درمان برای جلوگیری از تلفات
✔ رعایت اصول بهداشتی در سالن پرورش
✔ مدیریت صحیح تغذیه✔ استفاده از داروهای گیاهی ایمن مثل کوکسی فیت ال که هم در رفع سریع اسهال موثر است و هم بهبود انتریت و عفونت های روده ای (بویژه در دوره تولید و قبل کشتار که مصرف آنتی بیوتیک ها ممنوع هستند)
حال به شرح چندی از تفاوت های جزئی در پیشگیری و مداوای اسهال در طیور تخم گذار، گوشتی و خانگی می پردازیم.
درمان اسهال مرغ خانگی
در مرغ‌های خانگی، درمان بیشتر بر بهبود شرایط نگهداری، تغذیه مناسب و استفاده از داروهای گیاهی و دارویی ساده متمرکز است. استفاده از داروهای طبیعی (مانند کوکسی فیت ال) و مکمل های سین بیوتیک (پروبیوتیک و پریبیوتیک) به مدت چند روز میتواند به بهبود اسهال کمک کند. همچنین، تامین آب و غذای سالم، حذف عوامل استرس‌زا و ضدعفونی محل نگهداری از اقدامات مهم در درمان است.
درمان اسهال مرغ تخمگذار
در مرغ‌های تخمگذار، درمان اسهال باید با دقت بیشتری انجام شود تا تولید تخم کاهش نیابد. در مرغ های تخمگذار در دوره تولید مصرف انواع داروهای ضدمیکروبی، آنتی بیوتیکی و شیمیایی به دلیل بجا ماندن باقیمانده های دارویی در تخم مرغ ممنوع است. از این رو بهترین گزینه استفاده از روش های جایگزین ایمن مثل داروهای گیاهی یا مکمل های سین بیوتیک است.
همچنین، واکسیناسیون به موقع و رعایت بهداشت سالن و اصول امنیت زیستی از بروز مجدد بیماری جلوگیری می‌کند.
درمان اسهال مرغ گوشتی
در طیور گوشتی، درمان اسهال نیازمند رویکردی تخصصی با تاکید بر بازدهی تولید است که شامل استفاده هدفمند از ترکیبات ضد میکروبی تحت نظر دامپزشک، بهینه‌سازی جیره با اسیدهای آلی و آنزیم‌های خوراکی و مدیریت دقیق فاکتورهای محیطی مثل دما، رطوبت و میزان آمونیاک میشود.
اجرای پروتکل‌های کنترل شامل تنظیم دقیق دانخوری و آبخوری، پایش روزانه شاخص‌های تولید (ضریب تبدیل، افزایش وزن) و نمونه‌برداری منظم از بستر ضمن کنترل موثر اسهال از افت اقتصادی جلوگیری می‌کند. این استراتژی یکپارچه، سلامت گله را همزمان با حفظ عملکرد تولید تضمین می‌نماید.
قوی‌ترین داروی گیاهی برای اسهال مرغ
همانطور که اشاره کردیم برای انتخاب داروی اسهال طیور باید دکتر دامپزشک دلایل ایجاد آن را بررسی کند و با توجه به آن مناسب ترین دارو با دوز مشخص و زمان استفاده معین تجویز می شود. در این زمان برای کاهش عوارض اسهال و بهبود دستگاه گوارش پرندگان در فارم ممکن است بعضی داروهای گیاهی یا مکمل های پروبیوتیک یا سین بیوتیک (پریبیوتیک + پروبیوتیک) که علاوه بر بهبود عملکرد گوارش در تقویت ایمنی موثر هستند، تجویز شوند. در دهه اخیر، استفاده از داروهای گیاهی برای حیوانات رواج بسیار زیادی یافته است. آخرین تحقیقات علمی اثرات درمانی ترکیبات موثره گیاهان دارویی را در درمان اسهال و عفونت های گوارشی اثبات کرده اند. مخصوصا امروزه که مشکل مقاومت دارویی نسبت به داروهای شیمیایی از هر زمان دیگری بیشتر شده است، راهکار مناسب برای پیشگیری و درمان عفونت ها این است که تا جای ممکن ترکیبات شیمیایی با ترکیبات گیاهی جایگزین شوند.
یکی از قوی‌ترین داروهای گیاهی برای درمان عوارض اسهال در مرغ، کوکسی فیت ال است. این دارو علاوه بر اثر ضد اسهال در طیور به بهبود انتریت و عفونت های میکروبی روده، میزان رشد و ضریب تبدیل گله کمک می کند.
