مقاومت آنتی بیوتیکی; علت اثر نکردن آنتی بیوتیک ها
مقاومت آنتی بیوتیکی زمانی اتفاق می افتد که آنتی بیوتیک دیگر قادر به کشتن یا مهار کردن رشد میکروب ها (مثل باکتری، قارچ، انگل یا ویروس) نیست. این پدیده که تحت عنوان مقاومت ضدمیکروبی (AMR) نیز شناخته می شود از مهمترین خطرات جهانی است که سلامت انسان ها و حتی حیوانات را تهدید می کند. چرا که با اثر نکردن آنتی بیوتیک در درمان عفونت، خطر مرگ برای فرد افزایش می یابد. پیش بینی شده است تا سال 2050 میلادی سالانه 10 میلیون نفر بر اثر مقاومت های آنتی بیوتیکی جان خود را از دست خواهند داد که این رقم بیشتر از مرگ و میر ناشی از سرطان هاست. هم اکنون نیز در جهان هر 6 ثانیه یک نفر بدلیل مقاومت ضدمیکروبی جان خود را از دست می دهد!
ایران دومین کشور پر مصرف آنتی بیوتیک ها در جهان است و براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، ایران یکی از کشورهایی است که بیش از ۵ نوع باکتری مقاوم به چند دارو را دارد.
قوی ترین آنتی بیوتیک طبیعی
برای چندین دهه است که کشف آنتی‌بیوتیک‌های جدیدی که بتوانند بر مقاومت میکروبی غلبه کنند متوقف شده است، و توسعه داروها تقریباً به طور کامل به تغییراتی در ساختارهای شیمیایی موجود متکی بوده است. متاسفانه، این روش نتوانسته با سرعت تکامل مقاومت آنتی بیوتیکی همگام شود و نیاز به روش های درمانی جدید را ضروری ساخته است. در این میان گیاهان دارویی بدلیل دارا بودن ترکیبات فعال متعدد می توانند گزینه خوبی بجای آنتی بیوتیک ها باشند و یا از طریق ارتقا سلامت و ایمنی بدن در جهت کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها موثر باشند. گیاهان شامل طیفی از ساختارهای شیمیایی مانند آلکالوئیدها، تانن‌ها، فلاونوئیدها و ترپنوئیدها در بخش های مختلف خود هستند که دارای فعالیت‌های بیولوژیکی از جمله ضدمیکروبی، آنتی‌اکسیدانی، ضدسرطان و غیره هستند و میتواند به عنوان مواد اولیه برای ساخت داروها کاربرد داشته باشند.
اما باید به این نکته توجه داشت که گیاهان دارویی در کنار اینکه میتوانند باعث بهبود سلامت انسان ها و حیوانات بشوند، همانند سایر ترکیبات شیمیایی میتوانند عوارض جانبی یا مسمومیت را نیز بدنبال داشته باشند به همین دلیل اثر بخشی آن ها به عنوان یک داروی گیاهی یا آنتی بیوتیک طبیعی در صورتی است که از کیفیت خوبی برخوردار باشند، ایمن و مؤثر باشند، در اشکال دارویی مناسب، با کیفیت تضمین‌شده تولید شوند و به‌درستی توسط پزشکان و بیماران مورد استفاده قرار گیرند.
آویشن باغی
آویشن گونه های مختلفی دارد که شناخته شده ترین آن آویشن باغی یا Thymus vulgaris L است. آویشن باغی یک گیاه دارویی پرکاربرد است که به دلیل متابولیت‌های ثانویه و خواص ضدمیکروبی آن شناخته می شود. آویشن حاوی ترکیبات موثره مختلفی است که تیمول بارزترین آن است. تیمول دارای اثرات ضدمیکروبی اثبات شده است.
مرزه
مرزه که به عنوان مرزه تابستانی (Satureja hortensis L) نیز شناخته می شود. مرزه تابستانه خواص بیولوژیکی مهمی از جمله فعالیت ضد میکروبی و آنتی‌اکسیدانی دارد که سبب کاربرد آن در محافظت از بیماری های بیماری آلزایمر، سرطان، عفونت، بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت و کلسترول شده است. ترکیبات بیولوژیکی فعال مختلفی از دسته تری‌ترپن‌ها و فلاونوئیدها مثل تیمول، کارواکرول و پینن ها در مرزه وجود دارد. کارواکرول یکی از مهار کننده های قوی انواع باکتری ها و قارچ ها می باشد.
مرزنجوش
گیاه مرزنجوش یا مرزنگوش (Origanum vulgare L) یک گونه گیاهی معطر مدیترانه‌ای از خانواده نعناعیان است. این گیاه دارای خواص ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی قوی است. کارواکرول ترکیب اصلی این گیاه است این ترکیب دارای مجموعه‌ای وسیع از خواص بیولوژیکی شامل ضد التهابی، آنتی‌اکسیدانی، ضدسرطان، ضد جهش‌زایی، مسکن، حفاظت کبدی، ضد انگلی و ضد میکروبی. است. فعالیت ضدمیکروبی کارواکرول بر طیف وسیعی از پاتوژن ها در انسان، حیوانات و گیاهان موثر است.
زنیان
دانه گیاه زنیان یا Trachyspermum ammi حاوی ترکیباتی ترکیبات فنولی مونوتِرپنوئید مانند تیمول و کارواکرول است که دارای اثرات قارچ‌کشی و ضدباکتریایی هستند.
سیر
سیر به‌عنوان یک آنتی‌بیوتیک طبیعی از دیرباز شناخته می‌شود. سیر برای قرن‌ها توسط جوامع مختلف در سراسر جهان برای مقابله با بیماری‌های عفونی کاربرد داشته است. سیر یک عامل ضد میکروبی قوی در برابر طیف وسیعی از پاتوژن ها شامل انگل ها، قارچ ها و باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی است که در درمان میکروب های مقاوم به آنتی‌بیوتیک نیز کاربرد دارد.
تانن
تانن ها ترکیبات پلی فنولی هستند که در گیاهان مختلفی یافت می شوند. تانن‌ها در واقع مکانیسم دفاعی گیاهان در برابر شکارچیانی مانند حشرات و گیاه‌خواران برای محافظت از آن هاست. در طب سنتی استفاده از عصاره‌های غنی از تانن برای درمان بیماری‌های مختلف از جمله عفونت‌های باکتریایی رواج داشته است. تانن ها از طریق مکانیسم های مختلفی مثل تخریب دیواره سلولی میکروب سبب اثرات ضدمیکروبی خود را اعمال می کنند.
درمنه خزری
آرتمیزیا آنوآ یا درمنه خزری (Artemisia annua) اهمیت علمی گیاه درمنه خزری به مواد بیولوژیکی فعال آن مانند سسکویی‌ترپن‌ها و ترپن‌ها برمی‌گردد. این گیاه خواص خواص بیولوژیکی متعددی از جمله فعالیت‌های ضدمالاریا، ضدسرطان، ضدالتهابی و ضدزخم معده نشان می دهد. آرتیمیزینین ماده موثره اصلی این گیاه است که از دیرباز برای درمان انگل مالاریا (پلاسمودیوم فالسی‌پاروم) مقاوم به کلروکین استفاده می‌شده است. امروزه خواص ضدانگلی این ترکیب بر انگل های مختلف از جمله انگل آیمریا مسبب بیماری کوکسیدیوز به خوبی نشان داده شده است.
پروپولیس
پروپولیس یا بره موم (Propolis) ترکیبی است که توسط زنبورهای عسل برای محافظت از کندو و پر کردن حفره‌ها در دیوارهای آن ساخته می شود. ترکیبات مختلف موجود در پروپولیس باعث خواص فراوان آن از جمله خاصیت ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضدویروسی، ضدانگل، ضدالتهابی، ضدتکثیری و آنتی‌اکسیدانی شده اند. خواص ضدمیکروبی پروپولیس شامل اثرات مستقیم بر روی میکروب ها و اثرات غیر مستقیم از طریق تحریک سیستم ایمنی برعلیه میکروب ها می باشد.
پیپرین
پیپرین (Piperin) ترکیب موثره اصلی گیاه فلفل سیاه (Piper nigrum) است. این ترکیب آلکالوئیدی دارای خواص مهم ضد میکروبی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی است.
گزنه
عصاره گزنه (Nettle) به دلیل داشتن مقادیر بالای فلاونوئیدها، کاروتنوئیدها، استرول‌ها و مواد معدنی اثرات مفیدی بر سلامت بدن دارد. گزنه یک مدر طبیعی حاوی ویتامین C طبیعی است که از دیرباز در درمان اختلالات کلیوی، عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs)، سنگ‌های کلیه، بزرگ شدن پروستات کاربرد فراوان داشته است. اثرات ضدباکتریایی این گیاه نیز در مقابل باکتری های مختلف به خوبی نشان داده شده است.
اکالیپتوس
اکالیپتوس (Eucalyptus) دارای خواص ضدباکتریایی، ضدقارچی، ضد درد و ضدالتهابی است و به همین دلیل به طور گسترده‌ای در محصولات دارویی، غذایی و آرایشی مورد استفاده قرار می گیرد. فعالیت ضدباکتریایی اکالیپتوس به دلیل ترکیباتی مانند 1,8-سینئول و سیترونلول می باشد.
سرخارگل
سرخارگل یا اکیناسه (Echinacea) دارای خواص ضد ویروسی، ضد باکتریایی و تنظیم‌کننده سیستم ایمنی است،. اکیناسه همچنین دارای اثرات افزایش تکثیر سلولی که از آن در درمان زخم ها استفاده می شود.
کورکومین
کورکومین (curcumin) ماده موثره اصلی گیاه زردچوبه است. این ترکیب به فعالیت ضدالتهاب قوی شناخته می شود. کورکومین همچنین دارای فعالیت‌های ضدباکتریایی مستقیم و گسترده‌ای علیه باکتری‌های گرم منفی و گرم مثبت است. این ترکیب به عنوان یک تعدیل‌کننده ایمنی عمل می‌کند و با مهار باکتری ها و تقویت ایمنی میزبان، در درمان عفونت‌های باکتریایی موثر است.
کالاندولا
کالاندولا یا گل همیشه بهار (Calendula officinalis) اغلب به صورت موضعی برای درمان زخم‌ها، سوختگی‌ها، تسکین اگزما، کبودی‌ها، بریدگی‌ها و عفونت‌های جزئی استفاده می شود. اجزای فعال کالاندولا شامل فلاونوئیدها، کاروتنوئیدها، تری‌ترپن، اسیدهای چرب و روغن‌های فرار هستند.
شیرین بیان
شیرین بیان یا لیکوریس (Licorice) می تواند رشد هر دو نوع باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی مانند اشرشیا کولی، استافیلوکوکوس اورئوس، سودوموناس آئروژینوزا و کاندیدا آلبیکنس را مهار کنند.
اسیدهای آلی یا اسیدهای ارگانیک (organic acids)
اسیدهای آلی از جمله اسیداستیک، اسید سیتریک و اسید فرمکیک دارای خواص ضد میکروبی هستند و میتوانند با کاهش pH محیط، رشد میکروارگانیسم‌های بیماری زا را مهار کنند. این اسیدها در برابر انواع باکتری‌ها، از جمله باکتری‌های مقاوم به داروهای ضد میکروبی یا آنتی بیوتیک ها، موثر هستند.
سین بیوتیک ها (Synbiotics)
سین بیوتیک ها ترکیب مناسبی از پروبیوتیک در کنار پربیوتیک سازگار با آن است. پروبیوتیک ها میکروبی ها زنده ای هستند که فعالیت آن ها برای بدن مفید است. پری بیوتیک ها نیز غذای این میکروب های مفید هستند. پروبیوتیک ها عمدتاً شامل دو کلاس از میکروارگانیسم‌های تولیدکننده اسید لاکتیک، یعنی بیفیدوباکتریا و باکتری‌های اسید لاکتیک (LAB) می‌باشند. سین بیوتیک ها با مهار رقابتی، تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیره و از دسترس خارج کردن مواد مغذی مانع از رشد پاتوژن ها در دستگاه گوارش می گردند.
