کاربرد گیاهان دارویی در پرورش آبزیان

پرورش ماهی و میگو

آبزی پروری یکی از منابع اصلی تامین پروتئین حیوانی در جهان است که به سرعت در حال پیشرفت می باشد. افزایش تراکم پرورش در استخرها و در نتیجه افزایش استرس آبزیان آن ها را در مقابل بیماری ها حساس کرده و پرورش دهندگان را با زیان های مالی ناشی از تلفات مواجه می کند. استفاده از آنتی بیوتیک ها و سایر ترکیبات شیمیایی جهت پیشگیری و درمان بیماری های آبزیان کاربرد زیادی دارد که این امر موجب بوجود آمدن مشکلات بهداشتی و سلامتی زیادی در پرورش آبزیان شده است. با توجه به محدودیت های درمان با مواد شیمیایی توسعه روش های جایگزین برای مدیریت بیماری ها ضروری می باشد.

امروزه استفاده از گیاهان دارویی به عنوان یکی از روش های جایگزین آنتی بیوتیک ها در آبزی پروری مطرح است که سازگار با محیط زیست بوده و به عنوان تحریک کننده ایمنی دارای اثرات ضد میکروبی در آبزیان می باشد.

 آثار منفی استفاده از آنتی بیوتیک ها برای کنترل و درمان بیماری ها

• ایجاد باکتریهای مقاوم به آنتی بیوتیک
•  سرکوب سیستم ایمنی
•  آلودگی محیط زیست
• تجمع باقیمانده مواد شیمیایی در بافتهای آبزیان و اثرات مضر بر سلامت انسان

استراتژی های جایگزین از جمله واکسیناسیون، استفاده از سین بیوتیک ها و داروهای گیاهی در پرورش ماهی و میگو می تواند به عنوان راهکاری برای کنترل و مبارزه با بیماری های آبزیان باشد.

از طرفی بیشتر واکسن ها در برابر یک نوع پاتوژن عمل می کنند و تهیه واکسن های چند سویه بسیار دشوار و هزینه بر است. لذا استفاده از داروهای گیاهی جهت مقابله با بیماریها از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.

برای اطلاعات بیشتر در مورد فواید مصرف سین بیوتیک MLC در آبزیان اینجا کلیک کنید.

مزیت داروهای گیاهی در آبزیان

داروهای گیاهی نسبت به مواد شیمیایی سنتزی و واکسن ها در آبزیان دارای مزایای زیر می باشند:

• ایمن و بدون عوارض جانبی در دوزهای فارماکولوژیکی
• امکان کشت و تولید در سطح وسیعی از کشور
• ارزش اقتصادی مناسب
• سازگاری با محیط زیست و تجزیه راحت تر 
• عدم ایجاد مقاومت دارویی به دلیل تنوع و پیچیدگی ترکیبات موثره گیاهی
• کاهش هزینه های پرورش

به همین دلیل است که سازمان بهداشت جهانی (WHO) بر جایگزینی تدریجی استفاده از ترکیبات گیاهی به جای مواد شیمیایی در کل جهان تاکید کرده است.

خواص و ترکیبات گیاهان دارویی

گیاهان دارویی گیاهانی هستند که در یک یا برخی از اندام های آن ها مثل ریشه، ساقه، برگ، گل یا دانه، مواد موثره ای ساخته و ذخیره می شود که دارای خواص بیولوژیکی متعدد است.

ﺧﻮاص ﻣﻔﯿﺪ و اﺛﺮﺑﺨش داروهای گیاهی ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده گیاه، زمان و نحوه برداشت، ﻧﺤﻮه ﻋﺼﺎره گیری و ﻏﻠﻈﺖ ﻋﺼﺎره ﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در آﺑﺰﯾﺎن ﺑﺴﺘگی دارد. می توان از تخلیص ترکیبات شیمیایی موجود در عصاره های گیاهی برای تاثیرگذاری بیشتر بر عوامل بیماریزا و تحریک موثرتر سیستم ایمنی استفاده کرد.

گیاهان دارویی حاوی ترکیبات فعال زیستی از جمله آلکالوئیدها، فلاونوئیدها،رنگدانه ها، فنول ها، کوئینون، ترپنوئیدها، استروئیدها، پروتئین ها، تانن ها، ساپونین ها، و روغن های ضروری هستند که دارای فعالیت های بیولوژیک مختلف مانند تحریک رشد، بهبود سیستم ایمنی تحریک اشتها و ضد میکروبی در آبزیان می باشند.

کمیت و کیفیت مواد موثره ترکیبات گیاهی به منطقه جغرافیایی تحت کشت آن بستگی دارد و ایران به دلیل موقعیتی مناسب از نظر ذخایر فیتوژنیکی و شرایط اقلیمی جایگاه مهمی در تولید گیاهان دارویی دارد. انتخاب دوز موثر و مناسب یک گیاه دارویی برای به دست آوردن اثرات مورد نظر آن بسیار مهم است چرا که دوزهای نامناسب می توانند باعث بروز اثرات سمی و سرکوب سیستم ایمنی شوند.

داروهای گیاهی مورد استفاده در آبزیان به اشکال محلول های خوراکی، محلول های قابل استفاده در حمام درمانی و پودرهای مخلوط در خوراک در دسترس می باشند.

اثرات گیاهان دارویی در آبزیان

هر گیاه دارویی در مقابل بیماری های عفونی بصورت اختصاصی عمل می کند و دوز ماده موثره آن در اثربخشی در برابر عوامل عفونی خاص یک عامل بسیار مهم است. اندام های هدف اصلی ماهی تحت تاثیر گیاهان دارویی تیموس، طحال، کلیه و روده می باشد.

• بهبود شاخص های خونی و ارتقای سیستم ایمنی
• افزایش توان تولید مثلی در آبزیان
• محرک رشد و کاهش ضریب تبدیل غذا
• کاهش استرس
• بهبود کیفیت آب
• افزایش مقاومت در برابر عوامل بیماریزا
• پیشگیری و درمان بیماری های باکتریایی، ویروسی و انگلی آبزیان

داروهای گیاهی به عنوان محرک سیستم ایمنی

سیستم ایمنی آبزیان با فعالیت های فاگوسیتوزی، ماکروفاژی، فعالیت انفجار تنفسی، سیستم کمپلمان سرم، فعالیت لیزوزیم آنزیم های آنتی اکسیدانی و فعالیت فنل اکسیداز  نقش مهمی در متلاشی کردن عوامل بیماریزا دارد.

ترکیبات زیست فعال موجود در گیاهان دارویی از طریق چندین مسیر زیستی سیستم ایمنی آبزیان را تحت تاثیر قرار داده و باعث مقاومت در برابر بیماری های عفونی می شود:

• افزایش شاخص های ایمونولوژیکی دفاع غیر اختصاصی مانند افزایش فعالیت لیزوزیم، فعالیت فاگوسیتوز و افزایش پروتئین های پلاسما (گلوبولین و آلبومین) و فعالیت تنفس انفجاری
• تقویت تولید سایتوکین ها از جمله اینترلوکین، اینترفرون، و فاکتور نکروز تومور و افزایش فعالیت ضد ویروسی
• افزایش فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز (SOD) و ممانعت از تولید رادیکال های آزاد و کاهش استرس اکسیداتیو 

داروهای گیاهی به عنوان محرک رشد و بقا

تجویز عصاره های گیاهی متعدد به آبزیان باعث افزایش اشتها و افزایش وزن و کاهش ضریب تبدیل غذایی (FCR) می شود. عملکردهایی مانند فعالیت های متابولیسمی و آنتی اکسیدانی، ظرفیت ایمنی، فعالیت ضد استرسی، فعالیتهای ضد ویروسی، ضد باکتری و ضد انگل به طور مستقیم بر نرخ رشد تاثیر می گذارد. ﻋﺼﺎره ﻫﺎي گیاهی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از گیاهان دارویی مانند سیر، جفت بلوط، فلفل سیاه و درمنه توانایی خوبی در ﺟﻬﺖ افزایش عملکرد تغذیه ای ﺟﺎﻧﻮران ﺑﺎ تحریک اشتها، افزایش فعالیت آنزیم های گوارشی (پروتئاز، آمیلاز و لیپاز) بهبود مورفولوژی روده و تعدیل میکروفلور روده دارند.

برای اطلاعات بیشتر محصول کوکسی فیت آبزیان اینجا را کلیک کنید و برای خرید محصول از این قسمت اقدام کنید.

گیاهان دارویی و بهبود شاخص های خونی

شاخصهای خونی پارامتر مهمی در شناسایی بیماری ها و نوع تغذیه و سلامت  ماهی می باشد و میزان آن به عوامل مختلفی از قبیل گونه، اندازه، سن، وضعیت فیزیولوژیکی، شرایط محیطی، کیفیت رژیم غذایی و محرک های رشد بستگی دارد. افزودن برخی عصاره های گیاهی باعث بهبود شاخص های خونی در آبزیان می گردد:

• گزنه، سیر و جفت بلوط با افزایش تعداد گلبول های قرمز و هماتوکریت و میزان هموگلوبین و نوتروفیل منجر به ارتقا توان فاگوسیتوز و افزایش مقاومت ماهی در برابر عوامل عفونی می گردند.
• گیاه گزنه  با کاهش سطح کلسترول و تری گلیسرید خون موجب بهبود هایپرلیپیدمیا شده و همچنین باعث کاهش قند خون می شود.
• تانن ها با افزایش میزان هموسیت کل باعث افزایش ظرفیت ایمنی بالا در دوره پرورش میگو شده و مقاومت بدن را در برابر بیماریهای عفونی افزایش می دهند.

اثرات ضد باکتریایی و ضد ویروسی ترکیبات گیاهی در آبزیان

بیشتر پاتوژن ها فرصت طلب هستند و از نقص ایمنی یا استرس ماهی استفاده می کنند در نتیجه راه حل های جایگزین باید روی ارتقای سیستم ایمنی تمرکز کند. ترکیبات موثره موجود در گیاهان دارویی با مکانیسم های تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد رشد راهکار ایمن و موثر در برابر بیماریهای باکتریایی مانند  ویبریوزیس در ماهی و میگو و بیماریهای ویروسی مانند بیماری لکه سفید میگو و ویروس ویرمی بهاره کپور ماهیان می باشند.

استفاده از داروهای گیاهی به عنوان ضدانگل

یکی از درمانهای رایج برای از بین بردن انگل ها استفاده از فرمالین است که دارای آثار سوء برای ماهی و کاربر می باشد.

گیاهان دارویی را می توان به عنوان یک ماده جایگزین موثر برای درمان انگل های خارجی مانند Ichthyophthirius multifiliis  (عامل بیماری ایک) و تریکودینا ( انگل خارجی پوست و آبشش) بکار برد. به این منظور ماهی از طریق حمام درمانی یا غوطه وری در آب حاوی دارو یا به صورت خوراکی در معرض درمان قرار می گیرد.

در مزارع تکثیر و پرورش ماهی استفاده از مواد شیمیایی جهت ضدعفونی تخم ها در مقابل قارچ آسپرژیلوس (انگل خارجی تخم و ماهی) رایج می باشد. استفاده از آویشن، سیر و درمنه با خواص ضد قارچی قابل توجه، باعث بالاترین میزان بقا در مرحله تفریخ یا چشم زدگی تخم ماهی قزل آلا می شوند و می تواند جایگزین مناسبی برای مواد شیمیایی باشند.

سایر فواید گیاهان دارویی در آبزیان

• برخی گیاهان دارویی با اثر بر پایداری اسیدهای چرب در گوشت حیوان باعث افزایش ماندگاری گوشت در یخچال می گردد.
• مصرف بصورت افزودنی در خوراک آبزیان باعث جلوگیری از تولید سم آفلاتوکسین در غذا شده و با جلوگیری از رشد باکتری ها ویژگی های حسی آن مانند بو و رنگ را تا حدود زیادی افزایش میدهد.
• برخی مانند پودر گل میخک برای القای بیهوشی کوتاه مدت جهت به حداقل رساندن یا کاهش اثرات استرس در مزارع تکثیر و پرورش ماهیان استفاده می شود.