مقاومت به آنتی بیوتیک چیست
مقاومت آنتی بیوتیکی نوعی مقاومت به دارو شناخته می شودکه درآن میکروارگانیسم های ایجاد کننده بیماری (باکتری ها، قارچ ها، انگل ها و یا ویروس ها) دیگردر اثرداروهایی که قبلا به آنها حساس بوده اند از بین نمی روند،به عبارت دیگر به درمان آنتی بیوتیکی پاسخ نمی دهدکه می تواند منجر به عوارض متعددی از جمله طولانی تر شدن مدت زمان عفونت در بدن،بالا رفتن هزینه های اقتصادی و اجتماعی درمان بیماری،افزایش خطرگسترش بیماری و در برخی موارد افزایش خطر مرگ ومیرشود.
علت اثرنکردن آنتی بیوتیک
دلایل بسیاری وجود دارد که چرا میکروب ها به داروها مقاوم می شوندکه می توان به علل بیولوژیکی و اجتماعی تقسیم کرد:
- علل بیولوژیکی
جهش ژنتیکی:
به طور طبیعی درحین تکثیر میکروب ها جهش های ژنتیکی می تواند رخ دهد.گاهی این جهش ها می تواند منجر به ایجاد مقاومت دارویی گردد.
فشار انتخابی:
میکروب هایی که حاوی ژن های مقاومت به آنتی بیوتیک می باشند زنده مانده و تکثیر می شوند. به مرور زمان این میکروب های مقاوم تبدیل به نوع غالب می شوند.
انتقال ژن:
میکروب ها قادرند ژن های مقاومت را از دیگر میکروب هاکسب کنند.ژن هایی که دارای مقاومت دارویی هستند،می توانند به راحتی بین میکروب ها منتقل شوند.
- علل اجتماعی
-اشتباه درتشخیص:
اگر پزشک عامل ایجاد کننده عفونت را تشخیص ندهد یا به صورت اشتباه شروع به تجویز آنتی بیوتیک نماید، این امر می تواند منجر به ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی شود.
-استفاده نامناسب از داروها:
اگر دوره ی داروهای ضد میکروبی به طور کامل تکمیل نشود،برخی از میکروب ها ممکن است زنده بمانند و مقاومت در برابر این دارو ایجاد کنند.
-استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها در دامداری:
آنتی بیوتیک ها در دامداری ها بیشتر استفاده می شوند.استفاده از آنتی بیوتیک هادرحیوانات می تواند مقاومت به دارو را افزایش دهد.باکتری های مقاوم در برابر دارو ممکن است از طریق گوشت و محصولات خوراکی یا آب آلوده از حیوان به انسان منتقل شوند.
استفاده از آنتی بیوتیک درپرورش دام و طیور
از آنتي بيوتيك ها به سه منظور در پرورش دام و طيور استفاده مي شودكه شامل پيشگيري از بيماري ها،درمان بيماري ها و افزايش روند رشد است.
- استفاده به منظور پيشگيري از بروز بيماري هاي عفوني:
در اين هدف از دزهاي با مقدار متوسط آنتي بيوتيك،در يك دوره مشخص در آب يا خوراك گروهي از حيوانات استفاده مي شود.
- استفاده درماني:
استفاده از آنتي بيوتيك ها براي اين هدف در يك دوره كوتاه مدت، براي يك دام مشخص،با دز بالاتر از ساير اهداف و براي از بين بردن عامل پاتوژن استفاده مي شود.
- استفاده به عنوان محرك رشد:
دراين هدف از دزهاي كم آنتي بيوتيك،در يك دوره طولاني،در كل گله و براي افزايش راندمان مصرف خوراك وافزايش توليداستفاده مي شود.دز مصرفي بايدازحداقل مقدارمهاررشد ميكروارگانيزم هاي بیماری زای داخلي بدن به ويژه دستگاه گوارش بيشتر باشد.ميزان مصرف آنتي بيوتيك ها به عنوان محرك رشد در بين ساير اهداف بيشتر است.
عملكرد آنتي بيوتيك هاي محرك رشد:
مهمترين اثرات آنتي بيوتيك هادردام و طيور اثراتي است كه آنها برفلور ميكروبي دستگاه گوارش مي گذارند.
اثرات مثبت آنتي بيوتيك ها را مي توان به ترتيب زيرخلاصه كرد:
– از بين بردن يا مختل كردن رشد باكتري هاي پاتوژن
– بهبود جذب مواد مغذي از طريق كاهش ضخامت اپي تليوم روده
– كاهش چرخش(Turn Over)سلول هاي اپي تليال روده و افزايش راندمان جذب درآنها
– كاهش تحرك(Motility) مواد در دستگاه گوارش
– افزايش راندمان استفاده از مواد مغذي
– كاهش رشد ميكروارگانيزم هاي مولد آمونياك يا ساير تركيبات سمي
– افزايش قابليت دسترسي يا جذب برخي مواد مغذي
– جلوگيري و پيشگيري از بروز برخي بيماري هاي عفوني در دستگاه گوارش
– تحريك سنتز برخي ويتامين ها يا ساير فاكتورهاي رشد
مشكلات ناشي از مصرف آنتي بيوتيك ها بر سلامتي دام و انسان
استفاده از آنتي بيوتيك ها باعث دو مشكل اصلي در سلامتي انسان مي شود كه شامل وجود باقي مانده هاي آنتي بيوتيكي دربافت هاي بدن و فرآورده هاي دامي و مقاومت پاتوژن ها به آنتي بيوتيك است.وجود باقي مانده هاي آنتي بيوتيك در فرآورده هاي دامي و مصرف آن توسط انسان از طريق زنجيره غذايي باعث بروز واكنش هاي آلرژيك،تب،اسهال،گرفتگي ماهيجه هاي شكمي واثرات مخرب بر متابوليسم مواددردستگاه گوارش مي شود. بررسی ها ثابت کرده است كه باقيمانده هاي پني سيلين درشيرمي تواند باعث بروز واكنش هاي آلرژيك درانسان شود.بسياري از كشور هاي پيشرفته استانداردهايي را براي حداكثر مقدار باقي مانده هاي آنتي بيوتيكي در فرآورده هاي دامي تعيين و مقدار آن را كنترل مي كنند.
درخصوص مقاومت آنتي بيوتيكي نيز بايد گفت كه مهمترين علت مقاومت به آنتي بيوتيك ها، استفاده از آنتي بيوتيك هاي مشابه و در طولاني مدت در غذاي دام و طيور است. انتقال مقاومت آنتي بيوتيكي به انسان از طريق زنجيره غذايي صورت مي گيرد كه طي آن ژن هاي مقاوم به آنتي بيوتيك از فلور ميكروبي دام به پاتوژن هاي انساني منتقل مي شود. بنا بر اعلام مرکز تحقیقات مقاومتهای میکروبی،در طی 5 سال گذشته بیش از یک میلیون تن آنتی بیوتیک در بیوسفر رها شده است و در حدود 50 درصد از این مقدار در مصارف دامی و کشاورزی استفاده شده است.
قوی ترین آنتی بیوتیک دامی
آنتی بیوتیک های دامی ابزاری قدرتمند برای مدیریت سلامت و عملکرد دام ها محسوب می شوند با این حال،همواره لازم است از آنتی بیوتیک ها با دقت استفاده شود تا اثربخشی آن ها حفظ شود و مشکلات مربوط به مقاومت باکتری ها به حداقل کاهش یابد که نه تنها به سلامت دام ها بلکه به سلامت عمومی جامعه و بهداشت عمومی انسانی نیز کمک خواهند کرد.آنتی بیوتیک های دامی اکثراً از انواع پادتن ها،تتراسایکلین ها،سولفونامیدها،کینولون هاو آمینوگلیکوزیدها تشکیل شده اند. این ترکیبات از طریق مکانیسم های مختلفی نظیر مهار رشد و تکثیر باکتری ها،افزایش ایمنی، کاهش التهاب و از بین بردن باکتری ها عمل می کنند.
از رایج ترین آنتی بیوتیک های مصرفی در خوراک حیوانات می توان به تتراساکلین،سولفونامیدها، سیپروفلوکساسین، آموکسی سیلین و… اشاره کرد.اتحادیه دارویی اروپا (EMA) آنتی بیوتیک ها را با توجه به خطر گسترش انتقال سویه های مقاوم به آنتی بیوتیک در برابر عوامل بیماری زا از حیوانات به انسان ها به چهار دسته طبقه بندی کرده است که دو رده A و B نقش مهمی دارند.
رده A شامل آنتی بیوتیک هایی است که مصرف آنها در دامپزشکی مجاز نیست اما در پزشکی انسانی مجاز هستند.رده B برای سلامت انسان بسیار مهم است و شامل کینولون ها (فلوروکینولون ها و سایر کینولون ها)، سفالوسپورین های نسل سوم یا چهارم (به استثنای آن هایی که مهارکننده های بتالاکتاماز هستند) و پلی میکسین ها را شامل می شود. رده B باید زمانی تجویز شود که هیچ آنتی بیوتیک جایگزین دیگری در رده های C یا D موثر نباشد.
رایج ترین جایگزین های آنتی بیوتیک طبیعی دردام و طیور
پری بیوتیک ها،پروبیوتیک ها و سین بیوتیک ها افزودنی های خوراک هستندکه برای کنترل پاتوژن ها در روده و افزایش عملکرد دام و طیور استفاده می شوند.
- پری بیوتیک
پری بیوتیک ها الیگوساکاریدهایی هستند که توسط حیوان میزبان غیرقابل هضم هستند اما توسط جمعیت های خاصی از میکروارگانیسم های روده استفاده شده و با افزایش جمعیت میکروبیوتای مفید روده مانند بیفیدوباکتریها و لاکتوباسیلوس ها از کلونیزاسیون باکتری های بیماری زا همانند کلستریدیوم پریفریژنز، اشریشیا کلای، سالمونلا و گونه های کمپیلوباکتر روی سلول های اپیتلیوم روده ممانعت می کنند و از این رو مقاومت حیوان رادر برابر بیماری های باکتریایی افزایش می دهند. همچنین،هضم و جذب مواد معدنی و ویتامین ها را افزایش و در نتیجه استفاده از مواد مغذی را به حداکثر می رسانند.
- پروبیوتیک
پروبیوتیک ها مکمل های تغذیه ای میکروبی زنده شامل انواع مخمر،باکتری یا قارچ هستندکه در صورت مصرف مقادیر مجاز برای میزبان مفید هستند و دردفع عوامل بیماری زا،تحریک سیستم ایمنی و متابولیسم،سنتز ویتامین ها نقش دارند و بر خلاف آنتی بیوتیک ها،پتانسیل باقی ماندن در محصولات دام و طیور را ندارند و می توانند به عنوان جایگزین طبیعی آنتی بیوتیک مورد استفاده حیوانات قرار گیرند.
مهم ترین ویژگی های پروبیوتیک ها:
مقاوم بودن به نمک های صفراوی و اسیدهای گوارشی
مقاومت در برابر فرآوری خوراک
نداشتن عوارض جانبی
کاهش تعداد باکتری های بیماری زا
- افزودنی های فیتوژنیک
ترکیبات فیتوژنیک شامل چهار گروه اصلی گیاهان دارویی، ادویه ها، اسانس ها،و اولئورزین ها هستند.
ترکیبات مشتق شده ازگیاهانی ماننددارچین،زنجبیل،فلفل،زردچوبه،رزماری،پونه کوهی،آویشن،مریم گلی و غیره به دلیل خواص ضد میکروبی،آنتی اکسیدانی،تقویت کننده سیستم ایمنی، بهبود مصرف خوراک،بهبود هضم،ارتقاء رشد بر عملکرد و سلامت حیوان تأثیر مثبت می گذارند و می توانند به عنوان آنتی بیوتیک های طبیعی توسط دام و طیور مصرف گردند.
- اسید های آلی
اسیدهای آلی ترکیباتی با pH اسیدی هستند که در تنظیم میزان اسیدیته دستگاه گوارش اثر بخشی برجسته ای دارند.این ترکیبات به طور موثر عفونت های باکتریایی بیماری زا ناشی از سالمونلا،کمپیلوباکتر،کلستریدیوم پرفرنجنس را کاهش می دهند.اسیدهای آلی آنتی بیوتیک نیستند،اما زمانی که همراه با در تغذیه عالی دام و طیور به درستی استفاده شوند می توانند در حفظ سلامت روده،ضریب تبدیل خوراک، افزایش وزن و پاسخ های ایمنی کمک کنند.
- آنزیم ها
حیوانات برای هضم مواد غذایی به آنزیم هایی نیاز دارند که توسط حیوان یا توسط باکتری های موجود در دستگاه گوارش تولید می شوند.از سوی دیگر،در اکثر حیوانات جوان سیستم گوارشی کامل نیست.بنابراین برای بهبود قابلیت هضم و کارایی استفاده ازمواد مغذی،کاهش هزینه خوراک،کاهش آلودگی محیطی نیاز به افزودن آنزیم های برون زا است.آنزیبیوتیک ها گروه جدیدی ازعوامل ضد میکروبی هستند که اساس عملکردی آنها واکنش های هیدرولیز آنزیمی است و راه حلی برای مشکل مقاومت آنتی بیوتیکی با استفاده از آنزیم های ضد میکروبی یا باکتریوفاژها برای مهار رشد باکتری های بیماری زا یا قارچ ها هستند. آنزیم های برون زا از مکانیسم های مختلفی می توانند بر میکروبیوتای دستگاه گوارش اثر داشته باشند.
آریوبیوتیک اولین آنتی بیوتیک گیاهی بر پایه ترکیبات موثره گیاهی است که در دو شکل محلول خوراکی و پودر نانوانکپسوله محلول در آب فرموله شده و برای درمان عفونت های باکتریایی گرم مثبت و گرم منفی از جمله سالمونلا کاربرد داردوبرعکس آنتی بیوتیک های شیمیایی باقیمانده های مضر درگوشت و تخم مرغ بجای نمی گذارد.این آنتی بیوتیک حاوی ترکیبات فعال مختلف است که هرکدام با طریق مکانیسم های متعددی سبب از بین بردن باکتری ای کلای می شوند و به همین دلیل احتمال ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری عملا ممکن نیست.
